1885 දී විතර සුදු ජාතිකයින් විසින් ඇරඹු ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික අධ්‍යයන ඉහළම මට්ටමකට උස්සලා තිබ්බ විද්වතා ගැනයි මේ සටහන. ඒ හිටපු පුරාවිද්‍යා අධක්‍ෂ ජනරාල් ආචාර්ය සිරාන් දැරණියගල මැතිතුමා. ලංකාවේ අවුරුදු 150ක් විතර පරණ ප්‍රාග් ඓතිහාසික පිරික්සුම් අතිතය කොටස් තුනකට බෙදන්න පුළුවන්. ආරම්භයේ ඉදල 1939 දක්වා ආරම්භක අවධිය, එතැන් සිට 1969 දක්වා අතරමැදි අවධිය හා 1969 ඉදල මේ දක්වා නූතන අවධිය කියලයි. මෙයින් රන් යුගය වුණු නූතන අවධියේ අසාමාන්‍ය සම්පත් දායකයා තමා මෙතුමා. එතුමා ගැන කතාකරන එකයි ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය ගැන කතාකරන එකයි දෙකක් නෙවී එකක්.
1942 මාර්තු 1 මෙතුමා උපත ලැබුවේ ආචාර්ය පි.ඊ.පි. දැරණියගල මැතිතුමා හා ප්‍රීනි මොළමුරේ මැතිණිය දෙමාපියන් කරගෙන. ශ්‍රීමත් පෝල් ඊ. පිරිස් කියන්නේ සීයා. විද්වතුන්ගෙන් අඩු නැති පරපුරක්. ගල්කිස්සේ ශාන්ත තෝමස් විද්‍යාලයෙන් තමා පාසල් අධ්‍යාපනය ලැබුවේ. 1963 දි වාස්තු විද්‍යාව, සංස්කෘත හා ලතීන් විෂයන් හදාරල ශාස්ත්‍රවේදී උපාධියත් 1966 දී ශාස්ත්‍රපති උපාධියත් ලන්ඩන් විශ්වවිද්‍යාලයෙන් ලබාගත්තා. පසුව එහි පුරාවිද්‍යා ආයතනයෙන් පුරාවිද්‍යා පශ්චාත් උපාධි ඩිප්ලෝමාව ලැබූවේ වසරේ දක්‍ෂම පුරාවිද්‍යා ශිෂ්‍යාට හිමිවන ‘වී. ගෝර්ඩන් චයිල්ඩ්’ ත්‍යාගයත් දිනාගනිමින්. එංගලන්තය, ප‍්‍රංශය, ඉන්දියාව වගේ රටවල දී පළමු පෙළේ පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ ඇල්මබැල්ම සහිතවයි පුරාවිද්‍යාව ඉගෙන ගත්තේ. එංගලන්තේ ඉන්න කාලේ මෙතුමා නතරවෙලා හිටිය කියන්නේ ලෝක ප්‍රකට ලේඛිකාවක් වන අගතා ක්‍රිස්ටි මැතිණියගේ නිවසේ.
1968 දී මෙරටට පැමිණි මෙතුමා පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ ‘කැනීම් හා ගවේෂණ සහකාර කොමසාරිස්’ වශයෙන් පත්වීමක් ලැබුවා. පියා විසින් කැනීම් කරල තිබුණු බෙල්ලන්බැඳිපැලැස්සේ දත්ත විශ්ලේෂණය කරමින් වැඩ ඇරඹුව මෙතුමා 1969 දී ලංකා පුරාවිද්‍යාවේ හැරවුම් ලක්‍ෂයක් වන අනුරාධපුරයේ ඇතුළු නුවර ගෙඩිගේ කැනීම තුළින් ප‍්‍රායෝගික පුරාවිද්‍යා වැඩවලට අත තිබ්බා. 1969 ඉදල මේ දක්වාම ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා වැඩවලට දායක වෙන මෙතුමා අනුරාධපුර ඇතුළුනුවර කැනීම (1969), මහඑළිය ගවේෂණය (1970), බෙල්ලන්බැඳිපැළැස්ස කැනීම (1970), නැෙඟනහිර වෙරළ තීරයේ ගවේෂණය (1970), ඉරණමඩු පාංශු සැකැස්මේ ගවේෂණ හා කැනීම් (1971), ඇඹිලිපිටිය හා බූන්දල කැනීම (1972), හඳපාන් ඇල්ල හා තංගමලෙයි තැන්න ගවේෂණය (1978), කිතුල්ගල බෙලිලෙන කැනීම (1978-1983), කුරුවිට බටදොඹලෙන කැනීම (1980-1982), රාවණා ඇල්ල කැනීම (1985) තෙත් කලාපීය ගල්ලෙන් කැනීම් හා අනුරාධපුරයේ ඇතුළු නගරයේ කැනීම් (1980 දශකයෙන් පසු) වගේ රටේ හතරදිග් භාගයේම පුරාවිද්‍යා වැඩ විශාල ප්‍රමාණයකට මැදිහත් වෙලා තියෙනවා.
දකුණු ආසියානු කලාපීය ප්‍රාග් ඉතිහාසය අරඹයා ලියැවුණු ඉහළම නිබන්දනය වන Prehistory of Sri Lanka: an ecological perspective කියන නිබන්ධය 1988 දී ඇමරිකාවේ හාවර්ඩ් සරසවියට ඉදිරිපත් කරලා දර්ශනසූරි උපාධිය ලබා ගත්තා. මේ කෘතිය 1992 දි ලංකාවේ පළ වුනා. 1983-92 කාලයේ දී පුරාවිද්‍යා කැනීම් උපදේශක වශයෙන් හිටිය මෙතුමා 1992 වසරේ දි ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්‍ෂ ජනරාල් ලෙස පත් වෙනවා. ‘ජාතික පුරාවිද්‍යා ප්‍රතිපත්තිය’ හා ‘ශ්‍රී ලංකා පුරාවිද්‍යාවේ නියමු සැලැස්ම’ වගේ දේවල් මෙතුමාගේ මූලිකත්වයෙන් තමා සකස් වෙන්නේ. 1976 විතර හාවර්ඩ් විශ්වවිද්‍යාලයෙත් ඊට පස්සේ පුරාවිද්‍යා පශ්චාත් උපාධි ආයතනය, කැලණිය, පේරාදෙණිය හා රජරට වගේ විශ්වවිද්‍යාලවල බාහිර සම්පත් දායකයෙකු විදිහටත් වැඩ කරනවා. 1999 දී සබරගමු සරසවියෙන් විද්‍යාසූරි (D.Sc) සම්මාණය ලබපු මෙතුමා 2001 දී පේරාදෙණි සරසවියෙන් සාහිත්‍යසූරි (D.Litt) කියන ගෞරව සම්මානයත් ලබනවා.
කැනීම් අංශයේ පළමු සහකාර කොමසාරිස් වශයෙන් මෙතුමා පත්වීම තමා අපේ ප්‍රාග් ඉතිහාසයේ නැඟීම ආරම්භය. ලෝකයේ වර්ධනය වෙලා තිබුණු දැනුම, ප‍්‍රායෝගික වැඩ විතරක් නෙවෙයි උපන්‍යාස මුල්කරගත් පර්යේෂණ රාමුවක් ප්‍රාග් ඉතිහාසට ඉන් පස්සේ ලැබුනා. අපේ තිබුණු ප්‍රාග් ඓතිහාසික දත්ත න්‍යාය, කාලය, තාක්‍ෂණය, ජීවිකාව, ජනාවාස, කලාව, වත්පිළිවෙත්, සමාජ සංවිධානය, භෞතික මානවවිද්‍යාව හා පැරණි පරිසරය කියන මාතෘකා යටතේ වෙන් කළා. ඉරණමඩු පස් සැකැස්ම වගේම ගල්ලෙන් තැම්පතු පදනම් කරගෙන ගවේෂණ හා කැනීම් සූදානම් කළා. පස් තට්ටු හා සංසිද්ධිගත අංක යෙදීම අනුව කැනීම් ඇරඹුවා. 1969 දී අනුරාධපුර ඇතුළුනුවරයි 1970 දී බෙල්ලන්බැඳිපැළැස්සයි තමා පස් තට්ටු කැනීම් ක්‍රම ඉස්සෙල්ලම යොදාගත්තේ. ප්‍රාග් ඉතිහාසයට භූ විද්‍යා හා දේශගුණ සාධක බල පෑ ආකාරය විමර්ශනය වූනේ මෙතුමාගේ පර්යේෂණ වලින්. මේ වැඩ සඳහා විශේෂ පුහුණුවක් තියෙන කණ්ඩායමක් මෙතුමා හදා ගත්තා. ශිලා මෙවලම්, පස් තට්ටු අධ්‍යයන හා සාම්පල ලබා ගැනීම වගේ දේවලට ආචාර්ය ඩබ්ලියු.එච්. විජේපාල, ආචාර්ය එච්.නිමල් පෙරේරා, නාමල් කොඩිතුවක්කු, එල්.ඒ. ද මැල් වගේ අය සම්පත් පුද්ගලයින් බවට පත් කළා.
අපේ ප්‍රාග් ඉතිහාසය ගැන තිබුණු ගැටලු බොහොමයක් මෙතුමා විසඳුවා. ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුග ගැන පැහැදිළි අවබෝධයක් ලැබුනේ මෙයින් පස්සේ. ඉරණමඩු පස් සැකැස්මේ කරපු පර්යේෂණවලින් ලංකාවේ පුරාශිලා යුගයක් ස්ථිරව තිබුණු බවත් එය වසර 125,000ක් හෝ ඊටත් එහා පරණ වෙන්න පුළුවන් කියලත් තහවුරු වුනා. ලංකාවේ වෙරළබඩ වගේම තෙත් කලාපයේ ගල්ලෙන් හා එළිමහන් ස්ථානවල සිදුකළ අධ්‍යයන මඟින් මධ්‍යශිලා යුගය ගැන පැහැදිලි අදහස් ඉදිරිපත් වුනා. බලංගොඩ මිනිසාගේ ශරීරයේ හැටි, කෑමබීම හා නවාතැන්, තාක්‍ෂණය, ආගම හා අභිචාර වගේම පරිසරය ආදි ඒ මිනිස්සු සමඟ සම්බන්ධ සියලුම දේවල් පිළිබඳ විධිමත්ව කරුණු ගොනු කළා. නවීන මිනිසා පිළිබඳ ආසියානු කලාපයෙන්ම ලැබෙන පැරණිම සාධක මෙරටින් ලැබෙන බවත් අදින් අවුරුදු 28,000කට එහා කාලයේ දී ‘ජ්‍යාමිතික ක්‍ෂද්‍රශිලා මෙවලම්’ ලෝකයෙන්ම මුළින්ම මෙරට පැවති බව පෙන්වා දුන්නෙත් මෙතුමයි. මේ නිසා අපේ රටට ලෝකයේම අවධානය යොමු වුනා. ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ සිට ප්‍රොටෝ ඓතිහාසික යුගය හරහා ඓතිහාසික යුගය දක්වා අපේ අතීතය ගමන් කළ ආකාරය විධිමත් ව පැහැදිලි වුනා. අද අපි කවුරුත් කරන වැඩ තියෙන්නේ ‘දැරණියගල සුසමාදර්ශය’ ඇතුළෙම තමා.
මෙතුමාගේ වැඩ අතර අනර්ඝම දෙයක් තමා ප්‍රාග් ඓතිහාසික ශිලා මෙවලම් වර්ගීකරණය. ලංකාවෙන් හමුවුණු ගල් මෙවළම් 200,000 වැඩි ගණනක් බලල ගල් මෙවලම් මූලික පංති (class) xixකටත්, මාදිළි (type) 115කටත් බෙදල තියෙනවා. අපි හැමෝම දන්නවානේ ලංකාවෙ කියන්නේ පෙර’පර දෙදිග වෙළෙඳ මධ්‍යස්ථානයක් කියල. ඒ නිසා මේ හැම තැනම තියෙන දේවල් අපේ රටෙන් හමුවෙනවා. ඉතිං මෙතුමා අනුරාධපුර ඇතුළු නගරයෙන් හමුවුණු මැටිබඳුන් ගැන කරල තියෙන වර්ගීකරණයෙ වටිනාකම නිමක් නැහැ. අවාසනාවට තාම පළවෙලා නෑ. මෙතුමාගේ වැඩවලින් ඉතාම වැදගත් තවත් දෙයක් තමා දකුණු ආසියාතික කලාපයේ බ්‍රාහ්මී අක්‍ෂර ක්‍රිස්තු පූර්ව 6-7 සියවස් දක්වා කාලයකට ගමන් කරනවා කියල තහවුරු කළ එක. ඒ අනුරාධපුර ඇතුළු නගරයේ සාධකවලින්. ඒ ගැන වෙනම සටහනක් ඇති මේ සටහන් ගොන්නේ.
ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික පර්යේෂණ සඳහා විධිමත් රාමුවක් හදල අනාගත පර්යේෂණ ඉලක්ක පෙන්වලා දුන්නු එකත් කළේ මෙතුමා. ඉරණමඩු පස් සැකැස්ම හා පුරාශිලා යුගය පිළිබඳව හොයාබැලීම්, නවශිලා යුගය පිළිබඳ අවධානය යොමු කිරීම මෙන් ම ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ සිට ඓතිහාසික යුගය දක්වා වූ සංක්‍රාන්ති අවධිය පිළිබඳ පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබාගැනීම කියන්නේ ඒ අතුරින් දෙකතුනක් විතරයි. කවුරු කොහොම කිවුවත් අපිට තියෙන සීමිත ප්‍රාග් ඓතිහාසික ගල්ලෙන් තැම්පතු දැඩි ප්‍රතිපත්තියක් යටතේ ආරක්‍ෂා කිරීමට පියවර ගැනීමත් කාලෝචිත වැදගත් දෙයක්.
අපේ පුරාවිද්‍යා වංසකතාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික පර්යේෂණයන්ගේ නියමුවා වන සිරාන් දැරණියගල මැතිතුමා දශක පහක් ඉක්ම වූ කාලයේ ලබා දී ඇති දායකත්වය ප්‍රමාණ කරන්නත් බැහැ, නූතන මානවයාගේ කතාවේදි අමතක කරන්නත් බැහැ. ලංකාවේ ප්‍රාග් ඉතිහාසයට අදාළව අපි ලියනකියන දේවලින් වැඩි හරියක් මෙතුමගේ මැදිහත් වීමෙන් අනාවරණය වුණු ඒව. ‘ඇමරිකන් ඇන්ත්‍රොපොලොජීස්ට්’ සඟරාවේ තිබුණු ආකාරයට මෙතුමාගේ පොත දේශීය ප්‍රාග් ඉතිහාසය හැදෑරීමේ ගුරු අත්පොත වශයෙන් බොහෝ කාලයක් පවතින අයුරින්ම දේශීය ප්‍රාග් ඓතිහාසික අධ්‍යයන කෙතෙක් කල් පවතී ද ඒ තාක් කල් සිරාන් දැරණියගල හා ඔහුගේ මත ද යටපත් කරන්න බැහැ. මගේ කලින් සටහනකට මෙතුමාගේ ගම්පලාතේම කෙනෙක් වෙන්න ඉඩ තියෙන Thanushka Sisirasena මැතිතුමා දක්වල තිබුණු පහත කොමෙන්ටුව මේ විශ්ව විද්වතා ගැන යමක් අවබෝධ කරගැනීමට රුකුලක් කියල හිතනවා.
ලෝකෙම ප්‍රසිද්ධ පුරාවිදු තුමා.. නමුත් අපේ ගමට එක්නැලිගොඩ වලව්වෙ අප්පො..
හරිම නිහතමානි සරල වියතෙක්
චන්දිම අඹන්වල
2020.04.24 / 10.53 AM