ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික, මූල ඓතිහාසික හා ඓතිහාසික යුගයන්හි පොළොන්නරුව පිළිබඳ පුරාවිද්‍යාත්මක අධ්‍යයනයක්

ප‍්‍රියන්ත සුසිල් කුමාර මාරසිංහ

පොළොන්නරුව ව්‍යාපෘතිය, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල, පොළොන්නරුව.

ප‍්‍රවේශය

පොළොන්නරුව කියූ පමණින් ම අප බොහෝ දෙනෙකු දන්නේ චූලවංශයේ වීරයන් වූ මහා පරාක‍්‍රමබාහු රජුගේ මහාවිජයබාහු රජුගේ යුගයේ බිහි වූ පොළොන්නරුවේ සමෘද්ධිමත් යුගය ගැන පමණි. කොටින්ම කියතොත් පොළොන්නරුව රාජධානියක්ව පැවැති 12 වැනි සියවස දක්වා පමණි. නමුත් පොළොන්නරුව යනු, ගල් අවි භාවිත කරමින් දඩයමින් හා ආහාර එකතු කිරීමෙන් ජීවත්වූ ගල් යුගයේ මිනිසුන් මෙන්ම පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ විවිධ තාක්‍ෂණික පෙරළි කළ කෘෂි කාර්මික ජනතාවක් විසින් පරිහරණය කළ භූමියක් වග බොහෝ දෙනෙකු නොදනී. ඒ අනුව පොළොන්නරුව යනු හුදෙකලාව ම නිර්මාණය වූ රාජධානියක් නොව කාලාන්තරයක් තිස්සේ ජනාවාසකරණයට නතු වූ ප‍්‍රදේශයකි. ඓතිහාසික යුගයෙන් ඔබ්බට වසර දහස් ගණනක් ඈතට දිව යන ඉතිහාසයක උරුමක්කාරයන් වීමේ භාග්‍යය අපට ද හිමි ව ඇත. 2001 වසරේ සිට මේ දක්වා මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදලේ පොළොන්නරුව ව්‍යාපෘතියේ කැනීම් හා පර්යේෂණ අංශය මඟින් සිදුකළ පර්යේෂණ සහ කැනීම් මෙන්ම ම විසින් සිදුකළ ස්වාධීන පර්යේෂණ ඔස්සේ ඓතිහාසික සඳහන්වලින් ඔබ්බට ගොස් පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක මත තහවුරු කිරීමට දැරූ ප‍්‍රයත්නයක ප‍්‍රතිඵලයකි.

කලාපීය පාරිසරික පද්ධතිය හා භූ විෂමතා ලක්‍ෂණ

කලාපීය පාරිසරික පද්ධතිය හා භූ විෂමතා ලක්‍ෂණ ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ මානවයන්ගේ ආහාර පරිභෝජන රටාව හා ජනාවාස ව්‍යාප්තිය සඳහා සක‍්‍රීය දායකත්වයක් සැපයූ බව ඒ පිළිබඳ නිරීක්‍ෂයේ දී පැහැදිලි වූ කාරණාවකි. මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 500ක් දක්වා පැතිර ඇති පහතරට වියළි කලාපයට අයත් භූමියෙහි පොළොන්නරුව දිස්ත‍්‍රීක්කය පිහිටා ඇත. වියලි කලාපය පුරාම දක්නට ලැබෙන වනාන්තර විශේෂය වූ අර්ධ සදාහරිත වනාන්තර ලක්‍ෂණ පොළොන්නරු කලාපයේ බහුල වශයෙන් ම දැකිය හැකි ය. අර්ධ සදාහරිත වනාන්තර යන්නෙන් අදහස් කරනුයේ වර්ෂයේ එක් කාලයක එනම් දැඩි නියඟ පවත්නා කාලය තුළ දී වනාන්තරයේ ඉහළ ස්ථරයේ ශාකයන්හි පත‍්‍ර පතනය වන අතර පළ ස්ථරයන්හි පවත්නා වූ ශාකයන්හි පත‍්‍ර පතනය වීමකින් තොරව පවත්නා වූ වනාන්තර යන්නයි. මෙම වනාන්තර දිවයිනේ වියළි කලාපය පුරාම පාහේ දක්නට ලැබේ. මෙහි විශාල ප‍්‍රමාණයේ ගස්වලින් උඩු වියන් ස්ථරයත් මධ්‍යම ප‍්‍රමාණයේ ශාක පද්ධතියකින් එහි මධ්‍ය ස්තරයත් කුඩා ප‍්‍රමාණයේ ශාකවලින් යටි රෝපණ ස්ථරයත් සැකසී තිබේ.

වැඩිදුර පරීක්‍ෂණයට ලක් කළහොත් මෙහි වාසය කළ මානවයන්ගේ ආහාර පරිභෝජන රටාව හා ජනාවාස ව්‍යාප්තිය කෙරෙහි පොළොන්නරු ප‍්‍රදේශයේ දැකිය හැකි විශේෂ පරිසර පද්ධතිය ඉවහල් වූ බවට සිතිය හැකි ය. සුදුකන්ද වැටියෙන් නැගෙනහිරට පැතිරෙන පුළුල් තැනිබිම් හරහා ගලායන මහවැලි ගඟත් අඹන්ගෙඟ් පහළ කොටසත් ඒවා ආශ‍්‍රය කොටගත් ගංඟා අපශාක, ගංදඟර, දුනුවිල් සහ පොළොන්නරුවේ ප‍්‍රධාන ජල මූලාශ‍්‍රය වූ මහවැලි ගංඟාවෙහි දෙපස පිහිටි තෙත්බිම් පරිසර පද්ධතියට අයත් විල්ලු පරිසර පද්ධතියත් (Villu Eco System) විශේෂ පිහිටීමකි. ඒ වටා පවත්නා විශාල තෘණ භූමි සහිත ප‍්‍රදේශය බොහෝසේ ප‍්‍රයෝජනවත් වන්නට ඇත. මෙම පරිසර කලාපයේ ජීවත්වූ වන සතුන් මෙන්ම විල්ලු නම් වූ නොගැඹුරු ජලාශයන්හි වූ මිරිදිය මත්ස්‍යයන් ආහාර සඳහා පහසුවෙන් එකතුකර ගතහැකි වූ අතර පරිභෝජනයට ප‍්‍රමාණවත් හා සුදුසු ස්වභාවික ජල අවශ්‍යතා ද නොඅඩුව ලබාගතහැකි වන්නට ඇත. ඒ අනුව වියළි කලාපීය අර්ධ සදාහරිත වනාන්තර පද්ධතිය හා තෙත් බිම් පරිසර පද්ධතිය වර්ෂය පුරා ඔවුන්ගේ යැපීම් රාටාව සක‍්‍රිය දායකත්වයක් සැපයූවා සේම ඉතාමත් කෙටි කාල පරාසයක් තුළ වෙනස් දේශගුණික කලාපයන් කෙරෙහි ගමන් කිරීමේ හැකියාව ද හේතුවෙන් ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික මානවයන්ගේ සිත් ගත් භූමි භාගයක් වන්නට ඇත.

මීට වසර මිලියන 250කට පමණ පෙර කාලයේ පෘථිවි සන්දර්භයේ සිදු වූ නග්නීකරණ ක‍්‍රියාවලීන්හි ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස අක‍්‍රිය යමහල් සේ මතුවූ ශේෂ කඳු පද්ධතියක් පොළොන්නරුවේ දැකිය හැකි ය. මෙබඳු ශේෂ කඳුගැට අතර මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 1672ක් ඉහළට නැගෙන දිඹුලාගල කන්ද ප‍්‍රධාන වේ. සෙසු ශේෂ කඳුගැට අතර දේවගල, වෙලුගල (637) ස්මොල් කොයින් (540) සහ සෝමාවතිය අසල පිහිටි එරික්සෝන් ගල ද කැපීපෙනෙන දායකත්වයක් ප‍්‍රාග් මානවයන්ගේ චර්යා රටාව කෙරෙහි ලබාදෙන්නට ඇති බව සිතිය හැකි ය. විශේෂයෙන් දිඹුලාගල නැගෙනහිර බෑවුමෙහි දක්නට ලැබෙන වර්තමාන නාමල් පොකුණ පබ්බතාරාම සංකීර්ණය ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ පුලතිසි මානවයන්ගේ ක‍්‍රියාකාරකම් බහුලව ගැබ්ව ඇති ස්ථානයකි. ඓතිහාසික යුගයේ දී මේවා භික්‍ෂූන් උදෙසා වාසස්ථාන ලෙස සකස්කොට පූජාකළ බවට ඒවායෙහි දැකිය හැකි පූර්ව බ‍්‍රාහ්මී ශිලාලේඛන සාධක සපයයි. පොළොන්නරුවේ දැකිය හැකි මෙවැනි ස්වාභාවිකව නිර්මාණය වූ ගුහා ආවරණ සහ ස්වභාවික ජල මූලාශ‍්‍රයන් ආශ‍්‍රිතව නොඋස් කඳුගැට උපයෝගී කරගනිමින් වාසය කළ ප‍්‍රාග් මානවයාගේ ක‍්‍රියාකලාපය පිළිබඳ සංස්කෘතික සාධක තැන්පත්වී ඇත.

පොළොන්නරුවේ ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය පිළිබඳ සාධක

ශ‍්‍රී ලංකාවේ දැනට සිදුකර ඇති ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික පර්යේෂණ වැඩි වශයෙන් සිදුකර ඇත්තේ තෙත් කලාපයේ ලෙන් ආශ‍්‍රිතව ය. ඊට සාපේක්‍ෂව අර්ධ ශූෂ්ක කලාපයේ ද ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික පර්යේෂණ සුළු වශයෙන් සිදුකර ඇත. චාල්ස් හාර්ට්ලි විසින් වියළි කලාපයේ පොළොන්නරුව හා හබරණ ආදී ස්ථාන කිහිපයක පර්යේෂණ සුළු වශයෙන් සිදු කොට ඇත. පොළොන්නරුව දිස්ත‍්‍රීක්කය ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ සිට ජනාවාස වී තිබූ බව මහවැලිගඟ ආශ‍්‍රිතව කන්දකාඩු, ආර්ණකල්ලු සහ ත‍්‍රිකෝණමඩු යන ස්ථානවල භූමිය මතුපිට සංස්කෘතික අවශේෂ අධ්‍යයනය කිරීමෙන් අනාවරණය කරගෙන ඇත (Deraniyagala 1992). එහෙත් මෙම කාලපරිච්ඡේදය පිළිබඳ පැහැදිලි සංස්කෘතික සාධක මෙතෙක් පොළොන්නරුවෙන් සොයාගෙන නොතිබුණි.

2009 වර්ෂයේ සිට ඓතිහාසික යුගයෙන් ඔබ්බට වූ පොළොන්නරුව කලාපයේ මූල ඓතිහාසික හා ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය පිළිබඳ ඇති වූ කුතුහලය හේතුවෙන් සාධක එක්රැස් කිරීමේ නිරත වූයෙමි. ඒ අනුව ස්ථාන කිහිපයක භූමිය මතුපිට සිදුකළ අහඹු ගවේෂණ හා පාෂාණ උද්ගතයන්හි සිදුකෙරෙන ගල්වළවල් ආශ‍්‍රිත ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික සන්දර්භ කිහිපයක් පරීක්‍ෂාවට ලක් කරන ලදි. එම ස්ථානවලින් සොයාගත් ශිලා මෙවලම් හා නිෂ්පාදිත අමුද්‍රව්‍යය ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ පොළොන්නරු කලාපයේ සමාජ සංස්කෘතික හා පාරිසරික රටාව අධ්‍යයනය කිරීමෙහි ලා ඉතා වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක ලෙස අර්තකථනය කළ හැකි ය. මේ අතරින් මැදිරිගිරිය හමාරියාගලින් හමු වූ ශිලායුධය සහ ආයුද තැනීමෙන් ඉවත දැමූ කහඳ න්‍යෂ්ඨි පොළොන්නරු ප‍්‍රදේශය ජනාවාසවීමේ ආදිතම සන්ධිස්ථානය නියෝජනය කරන වැදගත්ම සාධක වේ.

පොළොන්නරුව දිස්ත‍්‍රික්කයේ හිඟුරක්ගොඩ ප‍්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශයට අයත් අංක 35 පලුවද්දන ග‍්‍රාමනිලධාරී වසමේ උතුරු කෙළවර හමාරියාගල නම් නොඋස් කඳුගැටයෙන් සොයාගත් මෙය ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයට අයත් බලංගොඩ සංස්කෘතිය නියෝජනය කරන ශිලා යුධයකි. පිවිසුම් මාර්ගය හිඟුරක්ගොඩ මැදිරිගිරිය මාර්ගයේ දිවුලන්කඩවල මංසන්ධියෙන් හැරී කවුඩුලු වැව ඉස්මත්තෙන් රොටවැව දක්වා වැටී ඇති මාර්ගයේ කි.මී. 2ක් පමණ ගිය පසු මෙම ස්ථානය හමු වේ. උතුරු අක්‍ෂාංෂ 08º06’14.81” N හා නැගෙනහිර දේශාංෂ 80º55’14.00” E අතර නිරපේක්‍ෂ පිහිටීමක් පෙන්නුම් කරන අතර මුහුදු මට්ටමේ සිට උසින් අඩි 276 කි.

මෙම ස්ථානයෙන් සොයාගත් පැරණී මානවයන් භාවිත කළ ශිලායුධය පොළොන්නරු කලාපයේ ජනාවාසවීම පිළිබඳ ඉතිහාසයේ ආදිතම සංධිස්ථානය පිළිබඳව ඇති වටිනා ම සාධකයයි. මෙය අදින් වසර 37,000 දක්වා පැවැති මෙසොලිතික හෙවත් මධ්‍යශිලා යුගයට අයත් වේ. මෙම සාධක අනුව එතරම් ඈත කාලයක දී පොළොන්නරු ප‍්‍රදේශයේ ජනාවාස වී තිබූ බව පැහැදිලිව ම කිව හැකිය. තෙත් කලාපීය මානවයාගේ සුලභ නේවාසික ස්ථාන වූ ලෙන් පරිශ‍්‍රවලට වඩා ස්වභාවයෙන් ම වෙනස් වූ එළිමහන් ස්ථානයන් වාසස්ථාන ලෙස භාවිත කළ බව මෙයින් පැහැදිලි වේ. වර්තමාන වියළි කලාපීය පරිසරයෙහි ආවේණික ලක්‍ෂණයන් වූ ගල්තලා උස් භූමි හා තැනිබිම් ආශි‍්‍රතව වාසස්ථාන හා තාවකාලික ලැගුම් පොළවල් ස්ථානගත වන්නට ඇත. මේවා ආශ‍්‍රයේ කුඩා ගෝත‍්‍ර ලෙස හෝ කණ්ඩායම් ලෙස වර්ධනය වී තිබෙන්නට ඇත.

ශී‍්‍ර ලංකාවේ ප‍්‍රවීන ප‍්‍රාග් ඉතිහාසඥයන්ගේ මතයට අනුව මෙම බලංගොඩ ගල් ආයුධ පීඩන ක‍්‍රමය යොදාගෙන නිර්මාණය කරන ලද මුල්ම ගල් ආයුධ ලෙස පිළිගනු ලැබේ. ලංකාවෙන් හමුවන ක්‍ෂුද්‍ර ශිලා මෙවලම් අතරින් ජ්‍යාමිතික නොවන විශිෂ්ට ගල් ආයුධ වර්ගය නම් බලංගොඩ උල් ආයුධයි. ප‍්‍රමාණයෙන් සෙන්ටි මීටර් 3 ක් පමණ කුඩා ය. ඒවායේ සෑම පැත්තක් ම ඉතා සියුම් පතුරු ඉවත්කිරීමෙන් නැවත හැඩගස්වා ඇත. මෙම ගල් ආයුධය පීඩන ශිලාමෙවලම් තාක්‍ෂණය මඟින් මනාව හැඩගන්වා ඇත. මේවා ශී‍්‍ර ලංකාවේ මධ්‍ය ශිලා සන්දර්භවන කුරුවිට බටදොඹලෙන දැරණියගල විසින් සිදුකළ බුන්දල, පතිරාජවෙල හා ඇඹිලිපිටිය බෙල්ලන්බැඳිපැලස්ස ආදී ස්ථානවලින් සීමිත ප‍්‍රමාණයක් ලැබී ඇත. ආචාර්ය දැරණියගලගේ අදහස වූයේ ශී‍්‍ර ලංකාවෙන් මෙතෙක් සොයාගෙන ඇත්තේ මෙම ශිලායුධයත් සමඟ ආයුධ 4ක් හෝ 5ක් බවයි. වියළි කලාපයේ පොළොන්නරුව කවුඩුලු වැව ආසන්නයේ හමාරියාගල ස්ථානයෙන් හමුවීම වැදගත් බව ලංකාවේ ප‍්‍රාග් ඉතිහාසය පිළිබඳ පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක රැසක් සොයාගත් ක්‍ෂේත‍්‍රයේ විශේෂඥයන් වූ ආචාර්ය සිරාන් දැරණියගල හා ආචාර්ය නිමල් පෙරේරාගේ අදහස විය.

බටදොඹලෙන කැනීමෙන් ලැබුණු මීට සමාන උල් අයුධ කාබන් 14 කාලනීර්ණ ක‍්‍රමය අනුව වසර 32,000 – 37,000ට පමණ පෙර කාලයකට ද බුන්දල කැනීමෙන් හමු වූ උල් ආයුධය තාපසම්දීප්තතා කාලනීර්ණ ක‍්‍රමය අනුව වසර 28,000 දක්වා පෙර කාලයට ද අයත් ය. පොළොන්නරුව හමාරියාගලින් සොයාගත් මෙම ශිලායුධය, ආචාර්ය නිමල් පෙරේරා මහතා විසින් කැනීම් කරන ලද බටදොඹලෙන අදින් වසර 37,000කට කාලනීර්ණය කර ඇති 7 සී පස් තට්ටුවෙන් ලැබී ඇති ශිලායුධයේ ආකෘතියට හාත්පසින් ම සමාන ය (Perera 2010). ඒ අනුව පොළොන්නරුවේ මෙම ශිලායුධය හමුවීම තුළ පොළොන්නරු ඉතිහාසය අදින් වසර 37,000ක් දක්වා අතීතයකට දිවයන බවට ඇති හොඳම පුරාවිද්‍යාත්මක සාධකයයි. බෙල්ලන්බැඳිපැලස්ස, බණ්ඩාරවෙල පල්ලියවත්ත, අනුරාධපුර ඇතුළුනුවර, මන්නාරම මාතොට, බෙලිහුල්ඔය ආදී එළිමහන් ජනාවාසවලින් හමු වී ඇති ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික සාධක හා පොළොන්නරුවේ හමාරියාගල එළිමහන් ජනාවාස පරිශ‍්‍රයෙන් හමු වූ මෙම ශිලායුධය කාලනීර්ණය කිරීමෙන් ලංකාවේ ප‍්‍රාග් ඉතිහාසයේ හිඩැසක් සම්පූර්ණ කරගත හැකිවනු ඇත. ඒ අනුව මෙතෙක් සොයාගෙන තිබූ තෙත් කලාපීය සාධකවලට අමතරව වියලි කලාපීය පරිසර පද්ධතියට ද බලංගොඩ මානවයා අනුගත වූවකු බව පැහැදිලි වේ.

මෙම සොයාගැනීම මත ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ පොළොන්නරු කලාපයේ ජීවත්වූ මානවයෙකු හෝ සංක‍්‍රමණික මානවයෙකු පිළිබඳව කිසියම් අදහසක් ඇතිකර ගතහැකිව තිබේ. මේ සම්බන්ධයෙන් ඉස්මතුවන ගැටලූ කිහිපයක් ඔස්සේ ගැඹුරින් අධ්‍යයනයට මංපෙත් විවර වී ඇත. දේශගුණික හා කාලගුණික බලපෑම මත යෝග්‍ය හා කාලෝචිත පරිසර කලාප තෝරා ගැනීම සඳහා රටපුරා සංචාරයේ යෙදුණේ ද? රටපුරා කළ සංචරණයේ ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස එම සංස්කෘතියට අයත් ශිලායුධ මෙම ස්ථානයෙන් ලැබුණේ ද? සංචාරක යැපුම් රටාවේ තවත් එක් තාවකාලික නැවතුම් පොලක් පමණක් වී ද? යනාදී අංශ ගණනාවක් සම්බන්ධයෙන් ඇති ගැටලු විමර්ශනය අරමුණු කරගත් පර්යේෂණ කැනීම් හා කාලනීර්ණයන් සිදුකළ යුතුව ඇත.

මෙතෙක් ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික පර්යේෂණවලට ලක්වූ ගල්ගුහා ආශ‍්‍රිතව සිදුකළ කැනීම්වලින් හමු වූ පස් තට්ටු තැම්පත්වීමේ ස්වභාවය පරීක්‍ෂා කිරීමේ දී මෙහි පස් තට්ටුවල තැන්පත්වීමේ වෙනසක් දැකිය හැකි ය. ගල්ගුහාවල හමුවන පස් තැම්පතු අතර බෝලගල් තට්ටුවක් දැකිය නොහැකි වුවත් මෙවැනි නොඋස් පාෂාණ උද්ගතයන්හි එළිමහන් ස්ථානවල මානවයන් ජීවත්වූ බවට සාධක තැම්පත් වී ඇත්තේ බොරළු තට්ටුවට යටින් වූ බෝලගල් තට්ටුවේ ය. මෙම ස්ථර ආකෘතියක් හමාරියාගල ස්ථානයේ දී දැකිය හැකි ය. පුරාවිද්‍යාත්මක කැනීමකට ලක් නොවුණත් මෑතක් දක්වා එම ස්ථානයේ සිදුකළ මහා පරිමාණයේ ගල් කැඞීම් හේතුවෙන් ගල් වළක් බවට පත්ව ඇති අතර එහි විවිධ හරස් කැපුම්වල ඉහත කී සියලු ආකෘතික ලක්‍ෂණ දක්නට ඇත.

ශ‍්‍රී ලංකාවේ පළමු වැනි අඩතැන්නේ හා දෙ වැනි අඩතැන්නේ වාසය කළ ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික මානවයින් පිළිබඳව සිදුකර ඇති පර්යේෂණ සීමිත ප‍්‍රමාණයකි. සොයාගෙන ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක ද අල්ප ප‍්‍රමාණයකි. ඒ අතරින් බලංගොඩ සංස්කෘතියට සමාන සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ සහිත ශිලා මෙවලම් සමස්ත ලංකාවෙන් ම සොයාගෙන ඇත්තේ හතරක් හෝ පහක් තරම් සීමිත ප‍්‍රමාණයක් වේ. ඒ අතරට බලංගොඩ මානවයාගේ වියළි කලාපීය නියෝජනය තහවුරු කිරීමට හෝ ඒ හා සම කාලීන පුලතිසි මානවයෙකුගේ සම්ප‍්‍රාප්තිය තහවුරු කළ හැකි තරම් ප‍්‍රබල සාධකයක් ලෙස හමාරියාගලෙන් හමු වූ මෙම ශිලායුධය හැඳින්විය හැකි ය.

පොළොන්නරුවේ ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය සම්බන්ධයෙන් තවත් වැදගත්වන තිරුවාණ සහ කහඳ පාෂාණයෙන් කළ මෙවලම් කිහිපයක් 2014 වර්ෂයේ පොළොන්නරුව ඓතිහාසික දෙමළ මහසෑය කැනීම්වලින් සොයාගත හැකි විය. මේ අතුරින් තිරුවාණ මෙවලම් අවම වශයෙන් මීට අදින් වසර 12,000 පෙර මෙම ප‍්‍රදේශයේ ජීවත්වූ ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික මානවයින් භාවිත කළ උල් ආයුධ වේ. කහඳ මෙවලම අදින් වසර 40,000 කින් එපිට පුරාශිලා යුගය නියෝජනය කරන මෙවලමක් වන අතර පොළොන්නරුව මෙම කාල සීමාව තුළදීත් මානව ක‍්‍රියාකරකම්වලට ලක්වී ඇති බව තහවුරු කරන සාධක වේ. මේවා හමුවූයේ ද්විතීයික සන්දර්භයක් ලෙස නිගමනය කරන ලද දෙමළ මහසෑය අභ්‍යන්තර පිරවුම් සඳහා යොදාගත් පස් තැම්පතුවලිනි.

පහතරට තෙත් කලාපයේ ලෙන් ආශ‍්‍රිතව සිදුකළ කැනීම්වලින් බහුල ලෙස හමු වී ඇති මෙවලම්වලට සාපේක්‍ෂව මධ්‍යශිලා යුගයට අයත් ආකෘතික ලක්‍ෂණ පෙන්නුම් කරයි. පීඩන තාක්‍ෂණය උපයෝගී කරගනිමින් පතුරු ගලවා මනාව සකස්කරන ලද මෙවලම් වේ. සුදුකන්ද හා පහල අඹන්ගඟ නිම්නයෙන් සොයාගතහැකි තිරුවාණ සහ කහඳ පාෂාණයෙන් නිර්මාණය කරන ලද ආයුධ වේ. ඒ අනුව දෙමළ මහසෑය ආසන්නයේ තිබුණු ජනාවාස පස් තට්ටුවකින් ගෙනඑන ලද පස්, පිරවුම් සඳහා යොදා ගෙන තිබේ. ඓතිහාසික යුගයේ පොළොන්නරු නගරය බිහිවීමට පෙර මෙම ආශ‍්‍රිතව ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික ජනාවාස පිහිටි බව මෙයින් මනාව පැහැදිලි වේ.

පූර්ව ඓතිහාසික යකඩ යුගයේ පොළොන්නරුව

මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදලේ පොළොන්නරුව ව්‍යාපෘතියේ කැනීම් හා පර්යේෂණ අංශය මඟින් 2009 වර්ෂයේ සිට සිදු කළ මෑත කාලීන ගවේෂණයන්හි එක් පැතිකඩක් වූයේ 12 වැනි සියවසට පෙර පොළොන්නරුවේ ස්වභාවය අනාවරණය කරගැනීමයි. එහිලා ඓතිහාසික අවධියට පෙර ආසන්නත ම අවධියේ එනම් පූර්ව ඓතිහාසික යකඩ යුගයේ දී පොළොන්නරුව අවට මානව ජනාවාස පැතිරී තිබූ බවට පැහැදිලි සාධකයක් වශයෙන් දිඹුලාගල කන්ද වටා ස්ථාන කිහිපයකින් සොයාගතහැකි වූ මහශිලා යුගයට අයත් සොහොන් බිම් පෙන්වා දිය හැකි ය. දිඹුලාගල කන්දට සැතැපුම් කාලක් තරම් බටහිර දිසාවෙන් හා නැගෙනහිර දිසාවෙන් පිහිටි මේවා ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 770-450 අතරට කාලනීර්ණය කර ඇති ඉබ්බන්කටුව සොහොන්වලට හාත්පසින් ම සමාන ලක්‍ෂණ වේ. මේ හා සමාන පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක ලෙස පොළොන්නරුවේ රොටවැව (මින්නේරිය), කුරුමිණියාව (බකමූණ) ආදී ස්ථානවල පිහිටි මෙගලිතික සුසාන භූමි ඒ පිළිබඳ සෙසු පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක ලෙස පෙන්වාදිය හැකි ය.

උතුරුමැද පළාතේ පොළොන්නරුව දිස්ත‍්‍රික්කයේ දිඹුලාගල ප‍්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශයට අයත් සොරිවිල ග‍්‍රාම නිලධාරී වසමේ ස්ථානගත වෙයිග පුරාණ පාලන ඒකක බෙදීම් අනුව තමන්කඩුව එගොඩපත්තුවට මෙම ක්‍ෂේත‍්‍රය අයත්වෙයිග නිරපේක්‍ෂ වශයෙන් උත්තර අක්‍ෂාංශ 07⁰ 52’55.72” N හා නැගෙනහිර දේශාංශ 81⁰ 06’38.86” E ස්ථානගත වීමක් ක්‍ෂේත‍්‍ර මධ්‍යයේ සටහන් වෙයි. මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 140 (MSL) පමණ වන උපරිම උස මට්ටමක් දක්වා වූ භූමියක මෙම සුසාන භූමිය පිහිටා ඇත. එහි මූදු මට්ටමේ සිට උසින් අඩි 130ක සිට 140 දක්වා වූ භූමියේ පමණක් සුසාන සාධක ගවේෂණ අවස්ථාව වනවිට දක්නට හැකි විය.

පොළොන්නරුව දිඹුලාගල ප‍්‍රධාන මාර්ගයේ නාමල් පොකුණ විහාරස්ථානය ඉදිරියෙන් දකුණට දිවෙන පුදුක්කුඩිය වැව මාර්ගය ඔස්සේ ගියවිට කී.මී. 1/2 ක දී පමණ පුදුක්කුඩිය වැව හමු වේ. එහි වැව් බැම්ම මතින් කී.මී. 1/2ක් පමණ ගියවිට සොරිවිල හා මනම්පිටිය යා කෙරෙන වැලිපාර හමුවේ. එම ස්ථානයෙන් කී.මී. 1/2 පමණ වම් අතට ගමන් කිරීමේ දී ප‍්‍රස්තුත ස්ථානයට ප‍්‍රවේශ විය හැකිවෙයි. එසේ නැතහොත් දිඹුලාගල විහාරස්ථානය අසල හන්දියෙන් සොරිවිල හා කරපොළ දක්වා දිවෙන මාර්ගයේ කී.මී. 2ක් පමණ ගිය පසු වම්පසින් හමුවන සොරිවිල කන්ද පසුකොට දකුණට හැරෙන මාර්ගයෙන් ද මෙම ස්ථානයට පිවිසිය හැකි ය.

මීට අමතරව දිඹුලාගල ප‍්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශයට අයත් 257 ජයපුර, ග‍්‍රාම නිලධාරී වසමේ ගල්තලාව D5 කොටසේ ද තවත් මෙවැනිම සුසාන භූමියක් හමු විය.  නිරපේක්‍ෂ වශයෙන් උත්තර අක්‍ෂාංශ 7⁰ 51’926” හා නැගෙනහිර දේශාංශ 81⁰ 11’830” ස්ථානගතවීමක් ක්‍ෂේත‍්‍ර මධ්‍යයේ සටහන් වෙයි. මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 253 (AMSL) පමණ වන උපරිම උස මට්ටමක් දක්වා වූ භූමියක මෙම සුසාන භූමිය පිහිටා ඇත. දිඹලාගල අරලගංවිල මාර්ගයේ ගල්තලාව හන්දියෙන් වමට හැරී කි.මී 5ක් පමණ ගියපසු මෙම ස්ථානය හමු වේ. මෙය සොරිවිල සුසානයේ සිට කි.මී. 10ක් පමණ දුරින් දිඹුලාගල කඳුවැටියේ නැගෙනහිර දිසාවෙන් පිහිටියේ වෙයි. මෙම සුසාන, භූමිය මතුපිට දැකිය හැකි සාධක අධ්‍යයනයෙන් හඳුනාගත් ඒවා ව අතර මේවායෙහි අභ්‍යන්තර සැළස්ම පිළිබඳව මෙහි දී අධ්‍යයනයට ලක්නොවීය. පූර්ව කැනීම් හා පර්යේෂණයන්ට ලක්වූ සැළස්මට හාත්පසින් ම සමාන ඉබ්බන්කටුව සිස්ට් සුසානය අන්තර්ගතය සඳහා හොඳම සාධකයයි. භෂ්මාවශේෂ හෝ මානව අස්ථි සොහොන්ගත කිරීමේ දී මියගිය පුද්ගලයා එදිනෙදා භාවිත කළායැයි සිතිය හැකි ඇගේට් කාණීලියන් වැනි මාල සහ ආභරණත් යකඩ ආයුධ හා ආහාර වර්ගත් ස් සමගම තැම්පත් කළ බව ඉහත කැනීමෙන් නිගමනය කර ඇත.

සොරිවිල සුසාන භූමියට මීටර 500ක් පමණ නිරිත දිසාවෙන් ජනාවාසයක සාධක ද සොයාගත හැකිවිය. ධූමරක්‍ඛ පබ්බත හෙවත් දිඹුලාගල (1672) ශේෂ කඳු ගැටයේ නාමල් පෙකුණ අවට පිහිටි ස්වාභාවික ගල්ගුහා හා ආවරණ ආශ‍්‍රයේ ජීවත්වූ ප‍්‍රධාන ජන කොට්ඨාශයන්ට අමතරව ඒ වටා පිහිටි නොඋස් කඳුගැට හා උස් භූමිවල වාසය කළ පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ ජන කොටසක් පිළිබඳ කිසියම් අදහසක් මේ තුළින් ලැබේ. අක්කර 4ක් හෝ 5ක් පමණ භූමියක මෙය පැතිර පවතී. ජනාවාසයත් සුසාන භූමියත් වෙන් වන්නේ වර්තමානයේ කරපොළ විල්ලුව නමින් හැඳින්වෙන විල්ලුවට අයත් පහත් නිම්න භූමියකිනි. එහි ඉස්මත්තෙහි උසින් උපරිම අඩි 35ක් පමණ වන ගල් තලාවකි. විවිධ හැඩයෙන් හා ප‍්‍රමාණවලින් යුත් මැටි බඳුන් මෙම ජනාවාස භූමියෙන් හමුවිය. ප‍්‍රාථමික තාක්‍ෂණයෙන් නිපදවන ලද කොරොස් හා නෑඹිලි බහුලව හමුවන අතර විශාල ප‍්‍රමාණයේ භරණිවල කොටස් ද දක්නට ලැබේ. ඔවුන් විසින් භාවිතයට ගත් මැටි උඳුන්වල කොටස් ද මේ අතර දැකිය හැකි ය. එපමණක් නොව මොවුන් යකඩ පිළිබඳ මනා දැනුමක් මෙන්ම යකඩ ප‍්‍රයෝජනයට ගනිමින් ඔවුන්ගේ ආහාර පරිභෝජන රටාව සහ සංස්කෘතික කාර්යයන් ද ඒ අනුව හැඩගසාගත් ජන කණ්ඩායමක් වූ බවට සාධක ලෙස මෙයින් හමුවන යබොර කොටස් දැක්විය හැකි ය.

ඓතිහාසික යුගයෙන් ඔබ්බට යන පොළොන්නරු ඉතිහාසයේ විශේෂ කඩඉමක් ලෙස දිඹුලාගල අවටින් හමුවන මුල් යකඩ යුගය නියෝජනය කරන මෙම සුසාන සාධක හැඳින්විය හැකි ය. මේවා අයත් යුගය පිළිබඳව සැලකීමේ දී යම් අයුරෙක ලිඛිත සාධක ඇතත් තවමත් ඒවා නිශ්චිත ව අර්ථ දක්වා නොමැති යුගයට එනම් ප්‍රෝටෝ ඓතිහාසික (Protohistoric) අවධියට අයත් ය. එම අවධිය ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 300 – ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 1000 අතර කාලයට අයත් වේ. ශ‍්‍රී ලංකාවේ මේ පිළිබඳ මුල්ම සාධක හමුවන අනුරාධපුර සහ සීගිරියේ අලිගල රක්‍ෂිතය ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 1000 – 800 දක්වා කාල නීර්ණය කර ඇත (Deraniyagala 1992:709-29: Karunarthna & Adikari 1994:58:). මෙම සුසාන භූමි අවම වශයෙන් අදින් වසර 2,800 – 3,000ක් තරම් වූ අතීතයේ (ප්‍රෝටෝ ඓතිහාසික අවධියේ) පොළොන්නරු කලාපය ජනාවාසව තිබූ බවට පැහැදිලි තොරතුරු වේ. එවකට පොළොන්නරුවේ වාසය කළ මිනිසුන්ගේ චර්යා රටාව හා ඔවුන්ගේ සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ මේවා තුළින් විද්‍යමාන වේ.

ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 1000-800 අතරවූ පූර්ව යකඩ යුගය ශී‍්‍ර ලාංකේය ඉතිහාසයේ යකඩ භාවිතයට ගැනීමත් සමගම විවිධ තාක්‍ෂණික පෙරලියක ආරම්භය සිදු වූ විශේෂ කඩඉමක් ලෙස වැදගත් වේ. ගල් ආයුධ භාවිතය ඉවත්වීම, ලෝහ භාවිතය, කෘෂිකර්මාන්තය, සත්ත්ව සහ ශාක ගෘහාශ‍්‍රිතකරණය, නාගරීකරණය වර්ධනය, මූලික ගම්මානවල වර්ධනය, ජලපෝෂක ප‍්‍රදේශවල හා එහි තදනුබද්ධ පරිශ‍්‍රවල ගොවිබිම් ඇති වීම (ප‍්‍රාථමික ජල කළමනාකරණය), ප‍්‍රාදේශික ජනගහන වර්ධනය, කාලරක්තවර්ණ මැටි බඳුන් නිෂ්පාදනය, යබොර, විලාසිතා පබළු, ආදාහනය කරන ලද හා වැළලු මෘත ශරීර සහිත සුසාන, මැටි බඳුන්වල කුරුටු සලකුණු යෙදීම, ප‍්‍රාථමික ග‍්‍රාමීය ශිෂ්ටාචාර ආරම්භ කිරීම මෙම යුගයේ අනන්‍යතා ලක්‍ෂණ වේ.

පූර්ව අධ්‍යයනයන් මගින් හඳුනාගෙන ඇති මුල් යකඩ යුගයේ සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ පිළිබඳව මෙහිදී අවධානය යොමු කිරීමෙන් මෙම සුසාන භූමි පිළිබඳව අවබෝධයක් ලබාගත හැකිවනු ඇත. මුල් යකඩ යුගයේ ජනතාවගේ සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ අතර සුසාන චාරිත‍්‍ර හා සුසාන ක‍්‍රම විදහා පායි. මේ යුගයට අයත් ස්ථාන 50 – 60 අතර ප‍්‍රමාණයක් ශ‍්‍රී ලංකාවේ විවිධ ප‍්‍රදේශවලින් සොයා ගෙන තිබේ. ඉන් වැඩි ප‍්‍රමාණයක් සුසාන භූමි (53) වන අතර ඊට සාපේක්‍ෂව වාසස්ථාන 9ක් තරම් අඩු ප‍්‍රමාණයකි.

ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ මිනිසුන් සිටි තැනම මියගිය පසු වළ දා තිබේ. කිසිවකු මළ පසු එම ගල්ලෙන අතහැර වෙනත් ගල්ලෙනක් කරා ගොස් ඇති අතර මේ යුගයේ දී යම්කිසි දියුණුවක් ලබා ඇතිබව පෙනේ. යකඩ යුගයේ දී මිනිසුන් මැරුණු පසු චාරිත‍්‍ර පැවැත්වීමට වෙනම ම සුසාන භූමි ස්ථාන තිබී ඇත. දැනට ලංකාවේ සිදුකර ඇති පර්යේෂණයන්ට අනුව මෙගලිතික ජනතාව විසින් සිදු කරන ලද සුසාන ක‍්‍රම කීපයක් පිළිබඳව අනාවරණය කරගෙන තිබේ. ප‍්‍රධාන වශයෙන් භාවිත වූ බරණි සුසාන, සිස්ට් සුසාන, වළ ක‍්‍රමය, ඩොල්මන් සුසාන හා සාකොපාගුස් යන විවිධ වර්ගයේ සුසාන ක‍්‍රම 5ක් මෙම යුගයේ මිනිසුන් අනුගමනය කර ඇති බව සොයා ගෙන තිබේ.

මෙම සුසාන භූමි අතරින් ශිලා මංජුසා හෙවත් ගල්පෙට්ටි (සිස්ට් සුසාන) සුසාන ක‍්‍රමය වැඩි වශයෙන් ලංකාවේ හමු වේ. පොළොන්නරුවේ වාසය කළ මිනිසුන් අනුගමනය කළ ක‍්‍රමය වන්නේ ද මෙම සුසාන ක‍්‍රමයයි. සුසාන ගර්භයන්හි මූලික ලක්‍ෂණය වන්නේ හතර දිශාවෙන් සිට වූ ගල් පුවරු හතරකින් ආවරණය කරන ලද ගර්භයක් සහ පියන් ගලකින් වසා තිබීමයි. සොරිවිල භූමියේ සුසාන ගර්භ හා පියන්ගල් 82ක් හඳුනාගත හැකි ය.

මෙම සුසාන භූමිය කැනීමකට ලක්නොකළ හෙයින් අභ්‍යන්තර සැකස්ම හා අන්තර්ගත ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ පැහැදිලි සඳහනක් කළ නොහැකි ය. ඒ සඳහා හාතපසින්ම සමාන පූර්ව කැනීම් මඟින් අනාවරණය කරගෙන තිබෙන ඉබ්බන්කටුව සුසාන භූමිය හා සාපේක්‍ෂතා අධ්‍යයනයකට ලක්කිරීම යෝග්‍ය වේ. එහි පොළව මතුපිට ගල් පෙට්ටි 200ක් පමණ ඇත. ව්‍යාප්තිය අක්කර 25කි (හෙක්ටයාර 10). කාල නිර්ණය අනුව ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 7 වැනි සියවසට අයත් වේ. වැළලීම ප‍්‍රාථමික වැළලීමයි. ටික කාලයක් තබා මස් දිය වූ විට තෝරාගත් මැටි භාජනවල දමා ගල් පෙට්ටි තුළ තැම්පත් කිරීම ද්විතීයික වැළලීම යි. මෙම සුසාන ක‍්‍රමයේදී අනුගමනය කළ චාරිත‍්‍රයන් අතර ඔවුන්ගේ යම් යම් විශ්වාසයන් හා පිළිගැනීම් හෝ සම්මතයන් කිහිපයක් ද හඳුනාගත හැකි ය.

• තනි පුද්ගල සුසාන ක‍්‍රමය : එක් පුද්ගලයෙකුට පමණක් කළ සොහොන්
• බහු පුද්ගල වැළලීම් ක‍්‍රමය : පුද්ගලයන් කිහිප දෙනෙකු සඳහා එකිනෙකට ඈඳීමෙන් කළ සොහොන් ක‍්‍රමය. බොහෝවිට එකම පවුලේ හෝ සමීපතම ඤාතීන් මෙසේ වළ දමන්නට ඇත
• මියගිය පුද්ගලයා පරිහරණය කළ දෑ මරණින් පසු නැවත ඉපදී ප‍්‍රයෝජනයට ගැනීම සඳහා ඔහුගේ සුසානය තුළ තැන්පත් කිරීම හේතුවෙන් නැවත ඉපදීම හෝ මියගිය මුතුන් මිත්තන්ට ගරු කිරීම විශ්වාස කළ බව පෙනේ
• සියලු සුසාන ප‍්‍රධාන දිශානුගතව ඉදිකිරීම තුළ ද කිසියම් විශ්වාසයන් හා පිළිගැනීම් සම්මතයන් වූ බව පෙනේ

සුසාන තැම්පතු ද්‍රව්‍ය පිළිබඳව ද ශී‍්‍ර ලංකාවේ වෙනත් ස්ථානයන්හි සුසාන ආශ‍්‍රිතව කළ පූර්ව පර්යේෂණයන් මගින් අනාවරණය කරගත් සාධක අනුව මේ පිළිබඳව කිසියම් අදසහක් ඇති කරගත හැකි ය. අතර ලෝහ උපකරණ වශයෙන් තඹ ලෝකඩ හා යකඩ මෙවලම් දැකිය හැකි ය. පූර්ව ඓතිහාසික සුසාන භූමි ආශ‍්‍රිතව හමුවන සීමිත ලෝහයක් වශයෙන් යකඩ භාවිතය පිළිබඳ සාධක පෙන්වා දිය හැකි ය. යකඩ පිහි ඊතල විවිධ තල සහ ඇණ කොටස් හඳුනාගත හැක. මෙම යකඩ උපකරණ බොහෝ විට ආයුධ ලෙස පරිහරණය කළ ඒවා බව අනුමාන කළ හැක (සෙනෙවිරත්න 1994:272). තඹ භාවිතය පිළිබඳ සාධක පින්වැව මෙගලිතික සුසාන භූමියේ කැනීමෙන් මෘතදේහ සමග වළලා තිබී හමු විය. ඒ අතර තඹ කූරු හා වළලු කැබලි වැදගත් වෙයි. ඊට අමතරව පොම්පරිප්පු සුසාන ආශ‍්‍රිත තඹ භාවිතය පිළිබඳ සාධක හෙළි වන්නේ එහි තිබී හමු වූ තඹ පබළු, පළඳනා, යෂ්ඨි, කූරු, මිණිගෙඩි ආදී තඹ නිර්මාණ ආදිය නිසාවෙනි. මෙවැනි තඹ නිර්මාණ ගුරුගල්හීන්න පූර්ව ඓතිහාසික සුසාන කැනීමෙන් හමු වූ බව රාජා ද සිල්වා සඳහන් කරයි (රාජා ද සිල්වා 1970). විවිධ හැඩයෙන් මෙන්ම විශේෂ වර්ණ රටාවලින් යුත් පබළු විශාල ප‍්‍රමාණයක් මෙම සුසාන ආශ‍්‍රිත මෘතදේහ සමඟ තිබී හමු වී ඇත. කානේලියන් පබළු ආදී දුර්ලභ පබළු විශාල ප‍්‍රමාණයක් පොම්පරිප්පු හා ඉබ්බන්කටුව ආදී සුසානවලින් හමු වී ඇත. තිරුවාණ ආශ‍්‍රය කොටගෙන නිර්මාණය කරන ලද ගල් ආයුධ සුළු ප‍්‍රමාණයක් මෙම සුසාන ආශ‍්‍රිත අනෙකුත් ද්‍රව්‍ය සමග වළලා තිබී හමු වූ බව වාර්තාවේ යකඩ භාවිතය තිබියදීත් ක්‍ෂුද්‍ර ශිලා මෙවලම් භාවිතයත් තරමක් හෝ දුරකට පැවැති බවට ප‍්‍රත්‍යක්‍ෂ සාධක මෙම සුසාන ආශ‍්‍රයෙන් සෘජුව ලැබේ. කිසියම් සංකේත සහිත කාල රක්තවර්ණ මැටි බඳුන් (පින්වැව ගල්සොහොන් කනත්ත) ද සුසාන තැම්පතු අතර වේ.

2012 වර්ෂයේ පොළොන්නරුව පැරණි නගරයේ නැගෙනහිර වෙහෙර නමින් හඳුන්වන සංක‍්‍රාන්තික යුගයේ ඉදිකළ රාජකීය ගෙඩනැගිල්ලක සිදුකළ කැනීමෙන් ද මෙම අවධිය නියෝජනය කරන සාධක සොයාගන්නා ලදි. ගොඩනැගිල්ලේ ඉදිකිරීම් තාක්‍ෂණය අධ්‍යයනය කිරීමේ අරමුණ ඇතිව කළ කැනීමකින් ද මෙම යුගය නියෝජනය කරන වෙනස් ස්වරූපයකින් යුත් සුසාන ක‍්‍රමයක සාධක සොයාගත හැකි විය.

පොළොන්නරුව පැරණි නගරයෙහි පිටත නගරයේ අංක 2 ශිව දේවාලයට මීටර 50ක් පමණ ගිනිකොණ දෙසින් ද පොළොන්නරුවේ පැරණි නගරයේ නැගෙනහිර බටහිර ප‍්‍රධාන වීදියට මීටර 50ක් උතුරු දෙසින් පිහිටා තිබේ. මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 196ක් පමණ උසකින් මෙය පිහිටා ඇත. GPS දත්තවලට අනුව උතුරු අක්‍ෂාංශ 7⁰ 57’02.09” නැගෙනහිර දේශාංශ 81⁰00’21.00” යන ස්ථානයෙහි පිහිටා ඇති අතර  ආළාහණ පරිවෙන කැනීම් සඳහා යොදාගත් ග‍්‍රිඞ් සැළසුමෙහි A₅₂  B₅₂ යන ප‍්‍රධාන කොටු දෙකට අයත්ව පිහිටා ඇත.

මෙයින් හඳුනාගත් සාධක ද කිසියම් සුසාන ක‍්‍රමයක් බව පැහැදිලි වන අතර මෙතෙක් ලංකාවේ හඳුනාගෙන නොමැති මිහිදන් ක‍්‍රමයක ලක්‍ෂණ පෙන්නුම් කරයි. විද්‍යාත්මක කාලනීර්ණ සඳහා යොමුකර ඇති අතර ඒ අනුව නිශ්චිත දින වකවානු ලැබෙනු ඇත. මෙහි දක්නට ඇති ලක්‍ෂණ අනුව පූර්ව ඓතිහාසික යකඩ යුගයේ සුසානවලට වඩා ප‍්‍රාථමික ලක්‍ෂණ පෙන්නුම් කරන බැවින් එම යුගයටත් වඩා පැරණි විය හැකි ය.

ඓතිහාසික අවධිය (අනුරාධපුර රාජධානියේ සිට පොළොන්නරුව රාජධානිවීම දක්වා)

ලංකා ඉතිහාසයෙහි විශේෂ කඩඉමක් වූ විජයාගමනයත් සමග ඇතිවන ජනාවාසකරණයේ දී පොළොන්නරුව ප‍්‍රදේශයට හිමි වූයේ ප‍්‍රමුඛස්ථානයකි. ඒ කිසිවක් නිසා නොව විජය සමඟ පැමිණි විජිත ඇමැති විසින් පිහිටුවාගත් විජිතගාමය කේන්ද්‍රගත වූයේ පොළොන්නරු ප‍්‍රදේශයේ බැවිනි (ම.ව. 9 පරි. 10 ගා.). විජිත කුමරු නැගෙනහිර වෙරළේ ගෝකණ්ණ තොටුපළ හරහා මහා ගංගාව ඔස්සේ යා හැකි උපරිම දුර පැමිණ සහස්සතිත්ථයෙන් (දහස්තොට) (ම.ව.10 පරි. 58 ගා.) ගොඩබැස ඒ අසල විජිතගාමය පිහිටුවාගෙන ඇත. මහාචාර්ය කඹුරුපිටියේ වනරතන හිමියන්ගේ විග‍්‍රහයට අනුව විජිත ගාමය පිහිටවූයේ පොළොන්නරුවේ ය.

මින් අනතුරුව පඩුවස්දෙව් රජු විසින් ගිරිකණ්ඩශිවට පෙර දෙන ලද ගිරිකණ්ඩක පවු පෙදෙස පණ්ඩුකාභය සමය වනවිට කෙත් බිමක් ලෙස අස්වද්දා තිබූ බව පෙනේ. සියයක් කිරියක පැසීගිය කෙත්හි ගොයම් කපමින් සිටි ගිරිඛණ්ඩශිවට බත ගෙනයන ස්වර්ණපාලි කුමරිය පණ්ඩුකාභය කුමරුට හමුවන පුවත අනුව මේ ප‍්‍රදේශයේ මහාපරිමාණ වශයෙන් වී ගොවිතැන සිදු වූ බව පෙනේ (මහාවංස ටීකාව 10 පරි.) 30 ගා.) වර්තමානයේ ස්වර්ණපාලිගම කලහනගර අතර පැවැති කොටසයි.

ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 3 වැනි සියවසේ ඇති වූ බෞද්ධ ප‍්‍රබෝධය හේතුවෙන් පොළොන්නරුව ප‍්‍රදේශයේ වාසය කළ ජන කොටස් විසින් භික්‍ෂූන් වහන්සේලා උදෙසා කළ ලෙන් පූජාවන් පිළිබඳව සඳහන් ලෙන්ලිපි හමු වේ. දිස්ත‍්‍රික්කයේ ස්ථාන 13කින් පූර්ව හා අපර බ‍්‍රාහ්මී ලෙන් ලිපි 51ක් වාර්තා වේ (Paranavitana 1970 nos. 272-321). මේවා හමුවන්නේ මහවැලි ගඟ හා මාදුරු ඔය අතර වූ අන්තර් නිම්න කලාපය තුළින්ය. දූවෙගල (Bell 1892; Paranavitana 1970 no.270) ගල්කන්ද, කෝනට්ටිගොඩ ගල්ගේ, දේව ගල්ගේ, ලුණුවරණගල, (Paranavitana 1970 no 271, no 288, nos.299-300, no 321) කන්දේගම කන්ද (Paranavitana 1970 nos. 289-298) වැනි ස්ථාන ඉන් සමහරකි. රන්කොත් වෙහෙර ආසන්නයේ ඇති ගෝපාල පබ්බතයේ ලෙන් පියැස්සේ ඇති “මඩලයහ ලෙනෙ” නම් ලිපියට අනුව ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 2 වැනි ශතවර්ෂයට පමණ වන විටත් මෙහි ජනාවාසකරණයට ලක්ව පැවති බව ද සනාථ වේ. එ පමණක් ද නොව මින්විල, කොට්ටාරගල, දුවේගල ආදී ස්ථානවල ලිපිවලට අනුව ක‍්‍රිස්තු පූර්ව අවධියේ සිට ම මහවැලි ගඟ කේන්ද්‍ර කොටගත් වාරි කටයුතු පොළොන්නරුව ආශ‍්‍රිතව කෙරී ඇති බව ද තහවුරු වන්නකි.

පොළොන්නරුවේ කදුරුවෙල බලකොටුව (විජිතපුර)

ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 161 දී එළාර රජු විසින් ඔහුගේ ප‍්‍රබලතම බලකොටුව වූ විජිතපුර බලකොටුව ගොඩනගන්නේ ඉහත කී විජිතගාමය හෙවත් විජිත ජනපදය මුල්කරගෙනයිි. දුටුගැමුණු සටන් ව්‍යාපාරයේ දී නොබිඳිය හැකි එළාර රජුගේ බලකොටු දෙතිසෙන් ප‍්‍රබලතම බලකොටුව වූයේ විජිතපුර බලකොටුවයි. දුටුගැමුණු රජු විසින් විජිතපුර බලකොටුව අත්පත් කර ගැනීම සඳහා ඒ අසල කඳවුරු බැඳගත් ස්ථානය කඳවුරුපිටිය (ඛන්ධාවාරපිට්ඨි) (මහාවංසය 25 පරි. 20 ගා.) ලෙසින් හඳුන්වා ඇත. එසේ කඳවුරුබැඳි පිටිය කඳවුරුපිටිය > කඳවුරුවෙල බවටත් වර්තමානයේ කදුරුවෙල බවටත් පත්ව ඇත්තේ මේ යැයි අනුමාන කළ හැකි ය. මේ බලකොටුව පිළිබඳව මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදලේ පොළොන්නරුව ව්‍යාපෘතියේ කැනීම් හා පර්යේෂණ අංශය මඟින් 2009 වර්ෂයේ සිට සිදු කළ ගවේෂණ හා කැනීම් මඟින් මෙහි පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක තහවුරු කරගෙන ඇත. මෙය භූමි ප‍්‍රමාණයෙන් වර්ග කිලෝමීටරයක් පුරා විහිදුනු කොටුවකින් හා දිය අගල්, ප‍්‍රාකාර හා දොරටුවලින් සමන්විත වූ විශාල නිර්මාණයකි.

ස්ථානගත පිහිටීම

උතුරුමැද පළාතේ පොළොන්නරුව දිස්ත‍්‍රීක්කයේ තමන්කඩුව ප‍්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ටාශයට අයත් වීරපෙදෙස හා 4 ඇළ ග‍්‍රාම නිලධාරී වසම් තුළ බලකොටුව පිහිටා ඇත. උතුරින් පොලොන්නරුව පූජා නගරයත් නැගෙනහිරින් වර්තමාන කදුරුවෙල නගරයත් බටහිරින් වර්තමාන පොළොන්නරුව නව නගරයත් දකුණු දෙසින් වර්තමාන අලුත්වැවේ ඉහත්තාවත් බලකොටුවේ සාපේක්‍ෂ පිහිටීම වේ. බලකොටුවෙහි සිව්කොන්වල පිහිටීම පහත පරිදි වේ. ගිණීකොණ N7 55.068, E81 01.613 නිරිත N7 55.068, E81 01.122 වයඹ N7 55.491, E81 01.114  ඊසාන N7 55.491, E81 01.611.

බලකොටුවේ ප‍්‍රමාණය

බලකොටුව කොටස් දෙකකින් යුක්ත ය. එහි ප‍්‍රධාන කොටස චතුරශ‍්‍රාකාර ගර්භයයි. සිවු දිසානුගතව පිහිටි සෘජුකෝණාශ‍්‍රාකාර දොරටු අනෙක් කොටසයි. දකුණු ප‍්‍රාකාර බැම්ම නැගෙනහිර සිට බටහිරට දිග විද්‍යමාන සාධක හා භූ ලක්‍ෂණ අනුව ආසන්න වශයෙන් මීටර 870කි. මෙය දෙ පස (නැගෙනහිර හා බටහිර) දිය අගල් සහිතව මීටර 936 කි. බටහිර ප‍්‍රාකාර බැම්ම දකුණේ සිට උතුරට දිග ආසන්න වශයෙන් මීටර 840කි. දෙ පස (දකුණු හා උතුරු) දිය අගල් සහිතව මීටර 922කි. දකුණු දිගින්වූ දෙ වැනි දිය අගල හා ජනාවාස භූමිය පළලින් මීටර 190කි. මේ අනුව බලකොටුවට යට වී ඇති සියළු බිම් ප‍්‍රමාණය ආසන්න වශයෙන් වර්ග මීටර 1,108,032කි. පර්චස් 43,813කි. අක්කරවලින් 273කි. හෙක්ටයාර 110කි. එනම් වර්ග කිලෝමීටර 1.10ක භූමි ප‍්‍රමාණයකි. ඒ අනුව බලකොටු භූමිය සතරැස් කිලෝමීටරයකටත් වැඩි භූමියක පැතිර පවතී. උතුරු දොරටුව දිය අගල් සහිතව දිග මීටර 336ක් හා පළලින් මීටර 200කි.

බලකොටුවේ දකුණු පැත්ත වඩාත් සැළකිලිමත්ව හා ශක්තිමත් ලෙස ඉදි කළ බවට එහි ඇති සාධක අනුව බලකොටුව ඉදිකිරීමේ මූලික සංකල්පය මොනවට පැහැදිලි කරයි. ප‍්‍රධාන සතුරාගේ ගමන් මග ඉලක්ක කරගනිමින් සෙසු පැතිවලට වඩා ශක්තිමත් දුර්ග නිර්මාණයක් දැකිය හැකි ය. දකුණු පැති පවුරට ආසන්නයෙන් ඉදිකළ දිය අගල පළලින් මීටර 42කි. ඉන් අනතුරුව මීටර 160 පළලැති බිම් තීරයකි. ඊට දකුණින් පළලින් මීටර 30කින් යුත් දිය අගලකි. ඔබ්බෙන් පිහිටි කොටස වැව් ජලයෙන් හෝ වගුරු බිම්වලින් යුක්ත වන්නට ඇති බව සිතිය හැකි ය. දිය අගල් දෙක අතර වූ මීටර 160ක පළලින් යුත් බිම් තීරය ආරක්‍ෂිත භූමියක් ලෙසත් ඉදිරි ආරක්‍ෂක කලාපයක් ලෙසත් පවතින්නට ඇත. වළං කැබලිති සහිත මිනිස් ක‍්‍රියාකාරකම්වලින් යුක්ත බිම් තීරයක් ලෙස හඳුනාගත හැකි මෙම කොටස මිනිස් පළිහක් ලෙස ක‍්‍රියාත්මක වන්නට ඇති බව සිතිය හැකි ය. ඒ අනුව බොහෝවිට මෙම කොටස යුද භටයන්ගේ ජනාවාසවලින් යුක්ත වන්නට ඇතැයි සිතිය හැකි ය. දකුණු පස ප‍්‍රධාන පිවිසුම් දොරටුව මෙහි නැගෙනහිර කෙළවරට වන්නට පිහිටි බවක් පෙනේ. ප‍්‍රධාන මාර්ගය එයින් දකුණු දිසාවට එනම් මහවැලි ගඟ හා අඹන්ගඟ එක්වන ප‍්‍රදේශයේ පිහිටි විල්ලු භූමිය දක්වා උස්භූමියක් ලෙස විහිද තිබූ බවට සාධක හමු වේ. බලකොටුවේ භූමි ප‍්‍රමාණය පිළිබඳව සැලකීමේ දී අනුරාධපුර ඇතුළුනුවර හා සමාන වන අතර එය පොළොන්නරුව ඇතුළු නගරය මෙන් 6 ගුණයක විශාලත්වයකින් යුතු වේ.

බලකොටුවේ ප‍්‍රාකාර

රජයේ බීජ ගොවිපල පිහිටි කොටසේ ප‍්‍රධාන පිවිසුමේ පටන් දකුණු හා බටහිර දිසානුගතව පිහිටි ඇතුලත මාර්ග පද්ධතිය විහි දී ඇත්තේ ද ස්වභාවික උස් භූමියක් ලෙසින් දිස්වෙන පවුරු බැම්ම මතයි. ප‍්‍රාකාර බැම්ම පළලින් අඩුම ස්ථානවල මීටර 14ක්වන අතර ඇතැම් තැනෙක මීටර  16ක ප‍්‍රමාණයකින් යුක්ත ස්ථාන ද හමු වේ. සමස්ථයක් ලෙස බැම්මේ පළල මීටර 15ක් ලෙස ගත හැකි ය. තැනින්තැන සේදීයාම හා කුඹුරු අස්සද්දීම හේතුවෙන් මෙහි ප‍්‍රමාණාත්මක වෙනස්වීම් දැකිය හැකි ය. බීජ ගොවිපල කාර්යාලයේ සිට මීටර 410ක්වූ නැගෙනහිර පවුරත්  මීටර 430ක් දක්වා වූ දකුණු ප‍්‍රාකාර බැම්මත් ගොවිපල කටයුතු සඳහා ප‍්‍රවාහන මාර්ගයක් ලෙස දැනට භාවිත කරයි.

ප‍්‍රාකාර බැම්ම ඉදිකිරීම සඳහා පස් යොදාගෙන ඇති අතර පහතම පස් තට්ටු තලා තද කොට ඇතිබවක් පෙනේ. ඉන් මතුපිට ස්තරය සඳහා යොදාගෙන තිබෙන්නේ කුඩුගල් මිශ‍්‍ර පස් තට්ටුවකි. මෙය බොහෝ විට දිය අගල කැපීමේ දී පතුල මට්ටමේ දී ඉවත් කරන ලද පස් තට්ටුව විය හැකි ය. පවුරු බැම්මෙහි ඉදිකිරීම් තාක්‍ෂණය හා ක‍්‍රමවේදය පැහැදිලි කරගතහැකි සාධක දකුණු ප‍්‍රාකාර බැම්ම මධ්‍ය කොටසේ හා උතුරු බැම්මේ තැනින් තැන තවමත් දැකිය හැක උතුරු බැම්මේ නැගෙනහිර මුල්ලේ බොහොමයක් ශේෂ සාධක පැහැදිලිව දැකිය හැකි ය. මේ සඳහා දිග හතරැස් පුවරු වශයෙන් කැඞීගිය ගල් කැබලි පස් සමඟ යොදාගෙන තිබේ. හමුවන ගල් 70 සෙ.මී. × 15 සෙ.මී. × 10 සෙ.මී. උතුරු පැත්තේ ප‍්‍රාකාර බැම්ම දිය අගලේ (වර්තමාන කුඹුරු මට්ටමේ) සිට මීටර 4 පමණ උසකින් යුක්ත ය. මෙහි දිය අගල හා පවුර අතර මීටර 8 ක් පමණවූ ප‍්‍රදක්‍ෂිණා පථය පැහැදිලිව දැකිය හැකි වේ. බොහෝ විට පස් බැම්ම මත දැව කඳන් උපයෝගී කරගෙන සකස් කරන ලද දොරකොටු හා අට්ටාල සහිත ප‍්‍රාකාරයක් ගොඩනගා තිබෙන්නට ඇත. අර්ථශාස්ත‍්‍රයට අනුව බලකොටුවේ ප‍්‍රාකාරය අඩි 36ක උසකින් යුක්ත වූවක් විය යුතු ය.

බලකොටුවේ දොරටු

බලකොටුවේ ප‍්‍රධාන දොරටුව උතුරු දිශානුගතව ඉදිකරන ලද්දකි. සමස්ත දොරටුව පළලින් මීටර 200 ආසන්න ය. දිග 336කි. මෙහි අභ්‍යන්තර කොටස සංකීර්ණ නිර්මාණ ලක්‍ෂණවලින් යුක්ත ය. වටා දිවෙන දිය අගල බලකොටුව වටා දිවෙන දිය අගලට සම්බන්ධවන අතර දොරටුව අභ්‍යන්තරයේ ද දිය අගල් දෙකකින් සමන්විත වේ. දොරටුවේ බටහිර කොටස මීටර 125 පමණ පළලැති ගොඩබිම් තීරයකි. ඉන් අනතුරුව උතුරු දකුණු දිශානුගතව දිවෙන දිය අගල මීටර 20කි. අභ්‍යන්තර දිය අගලින් වටවූ මීටර 35 පමණ පළලැති බිම් තීරයකි. උස්බිම් තීරයේ සිට දිය අගලේ තත්වය නිරීක්‍ෂණය කළහැකි ආකාරයෙන් ඉදිකොට ඇති අතර උතුරු පසින් පිහිටි වැවෙන් පැමිණෙන්නන්ට බලකොටුවේ දොරටුව පිළිබඳව අවබෝධයක් ලබාගත නොහැකි පරිදි මංමුලා කරන ආකාරයේ දිය අගලක් ලෙස ඉදි වී ඇත.

අනෙකුත් දොරටු සෘකෝණාශ‍්‍රාකාර හැඩයෙන් යුක්ත වුවත් උතුරු දොරටුව මෙන් ඉදිවූ ඒවා නොවේ. දිගින්වැඩි පැත්ත බලකොටුවට ඈඳී තිබේ. මේවායෙහි වටා බැමි දක්නට නොමැති අතර ජලාශ‍්‍රිත හෝ වගුරු බිම්වලින් සීමාවන්නට ඇති බව පෙනේ. නැගෙනහිර පිවිසුම් දොරටුව ලෙස වර්තමාන බීජ ගොවිපලේ කාර්යාලය පිහිටි භූමිය වශයෙන් හඳුනාගත හැකි ය. මෙහි දැනට ගොඩනැගිලි පිහිටා ඇති කොටස පමණක් ශේෂව ඇති අතර සෙසු කොටස් වගාබිම් ලෙස අස්සද්දා තිබේ. බෝග සලකුණු අනුව නැගෙනහිර දොරටුවට සමාන්තරව බටහිර දොරටුවේ ලක්‍ෂණ හඳුනාගත හැකි ය. බලකොටුවේ දකුණු දොරටුව කොටස ද වගා සලකුණු අනුව හඳුනාගත හැකි අතර මෙම කොටස තුළ ගල්කණු සහිත ගොඩනැගිල්ලක සාධක මෙයින් හමු වේ.

බලකොටුවේ විශේෂ ලක්‍ෂණයක් වන්නේ පිවිසුම් දොරටු බලකොටුවට ඈදා නොතිබීමයි. දොරටුව හා චතුරශ‍්‍රය අතර දිය අගලකින් සම්බන්ධය කඩකළ හැකිව තිබූ බවක් පෙනේ. දොරටුව හා පවුර අතර සම්බන්ධය සැනෙකින් බිඳිය හැකි ආරක්‍ෂිත උපක‍්‍රමයක් භාවිත වන්නට ඇති බවක් සිතිය හැකි ය. ඒ අනුව දිය අගල හරහා එසවිය හැකි හෝ එහා මෙහා කළ හැකි හකුලන පාලම් තිබෙන්නට ඇත. ක්‍ෂණික ප‍්‍රහාරවල දී මෙම උපක‍්‍රම ක‍්‍රියාත්මක කරන්නට ඇත. නිරන්තර රැකවලෙහි යෙදුණු මුර සෙබළුන් පවුර වටා නිරන්තර සෝදිසි පරීක්‍ෂාවෙහි යෙදෙන්නට ඇති අතර පවුර මත හා බලකොටුවේ මුළුවල උස් අට්ටාල ඇසුරු කරමින් දුර සිට පැමිණෙන සතුරන් නිරීක්‍ෂණයටත් මුර සෙබළුන් යොදවා තබෙන්නට ඇත.

බලකොටුවේ ආරක්‍ෂිත දිය අගල්

බලකොටුව වටා ආරක්‍ෂිත දිය අගලකි. පවුරට යාබදව ඉදිකළ පිට දිය අගල පළලින් මීටර 33කි. දිය අගලට වඩා මීටර 2ක් උසින් ප‍්‍රාකාරය පිහිටා තිබේ. දිය අගලෙහි දියබෙරලිය නෙලුම් වැනි ජලජ ශාකවලින් හා ඇතැම් තැනෙක වගුරුබිම් ආශ‍්‍රිතව වැඩෙන හම්බු ශාකය දැකිය හැකි ය. තැනින් තැන ශේෂ වී ඇති දිය අගලේ එරෙන සුළු ගොහොරු සහිත බිම්කඩවල්වල ස්වභාවය අනුව දිය අගල ඉතා ගැඹුරකින් යුක්තව තිබූවක් බව පෙනීයයි. දිය අගලේ ශේෂ කොටස්වල කුඹුරු අස්සද්දා ඇති අතර ඇතැම් තැනෙක කෙසෙල් හා කොහිල වගාවන්ද ඇතැම් තැනෙක විසිතුරු මතස්‍ය වගා සඳහා කළ පොකුණු ද දැකිය හැකි වේ. දකුණු හා උතුරු දොරටු හා මධ්‍ය කොටුව අතර ඇති දිය අගල් මීටර 42ක පළලකින් යුක්ත ය. දකුණු දිය අගලේ සිට මීටර 160ක් දුරින් මීටර 30ක් පළලැති දෙ වැනි දිය අගල දැකිය හැකි ය. මෙය දකුණු පවුරට සමාන්තරව බටහිර දෙසට විහිද ගොස් උතුරු දෙසට දිවෙයි. බීජ ගොවිපලට අයත් කොටසේ දිය අගල් තවමත් ඒ ආකාරයෙන්ම පවතී.

බලකොටුවේ අභ්‍යන්තර සැකැස්ම

බලකොටුව අභ්‍යන්තරයේ සැකැස්ම කෙසේ තිබුණේ ද යන්නට නිරාවරණය වූ සාධක අල්ප ය. මන්දයත් අඩක් පමණ කොටසක කුඹුරු අස්සද්දා ඇති අතර ඉතිරි අර්ධය සම්පූර්ණයෙන් ම පාහේ ජනාවාස වී පවතින බැවිනි. කෙසේ වෙතත් 2010 වර්ෂයේ බලකොටුව අභ්‍යන්තරයේ ශේෂ වී ඇති එක් බිම් කඩක පර්යේෂණ කැනීමක් සිදු කිරීමට හැකි විය. එම පර්යේෂණ කැනීමෙන් අ්‍යන්තර සැකැස්ම පිළිබඳ දල අදහසක් ලබා ගැනීමට හැකි විය. ඒ අනුව බීජ ගොවිපලට අයත් කොටසේ දකුණු හා බටහිර ප‍්‍රාකාරවලට මීටර 100යක් මධ්‍යයට වන්නට කුඹුරු මධ්‍යයේ පිහිටි කුඩා බිම් කඩ තෝරා ගන්නා ලදි. මෙම ගොඩැල්ල සොයාගන්නා අවස්ථාව වනවිටත් කුඹුරු අස්සද්දීමේ දී ක‍්‍රමක‍්‍රමයෙන් කැපීගොස් ගොඩැල්ල ක්‍ෂය වෙමින් තිබේ. ගඩොළු කැට සහ උළු කැට බහුලවීම නිසා කැපීමට අපහසු කොටසක් ලෙස ශේෂ ව තිබිණි. මෙම ගොඩැල්ලට අමතරව ඒ වටා භූමියේ කිසියම් ගොඩනැගිලි අවශේෂ ඇති බව නගුල් තලවලට ගැටී ගඩොළු ගැල වී යන බව රියදුරන්ගේ අදසහයි.

මෙම භූමිය දිගින් මීටර 33කි. පළලින් මීටර 10කි. එහි කැනීමෙන් හමු වූ ගොඩනැගිලි සාධකවලට අනුව නිවරැදි ලෙස දිශානුගත කිරීමෙන් අභ්‍යන්තර ගොඩනැගිලි ඉදිකර ඇති බව පැහැදිලි විය. ඒ අනුව බලකොටුවේ අභ්‍යන්තර ගොඩනැගිලි හා මාර්ග පද්ධතිය ඉදිකරීමේ දී කිසියම් ක‍්‍රමානුකූලව ජ්‍යාමිතික සැළසුමක් අනුව නිර්මාණය කර තිබෙන්නට ඇති බවක් පෙනේ. මැද මිදුල් හා අභ්‍යන්තර ස්නානාගාර සහිත මෙම ගොඩනැගිල්ල බලකොටුවෙහි රාජකාරියෙහි යෙදී සිටි කිසියම් ප‍්‍රභූ පුද්ගලයෙකුට අයත් වූවක් විය හැකි බව එයින් ලැබුණු සඳුන් තැටිය, සඳුන් ගල වැනි පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක අනුව සිතිය හැකි ය.

බලකොටුවක ලක්‍ෂණ මෙහි තිබේද?

කදුරුවෙල බලකොටුව නිර්මාණය කිරීමේ දී කෞටිල්‍යගේ අර්ථශාස්ත‍්‍රයේ දැක්වෙන බලකොටු නිර්මාණය පිළිබඳ උපදෙස් අනුගමනය කළ බවක් හැෙඟ්. ඒ අනුව බලකොටුව දිය අගල් තුනකින් වටවිය යුතු වුවත් සතුරන්ගේ ඉලක්කගත දකුණු දිසාවෙන් පමණක් දිය අගල් නිර්මාණය කරගත් බවක් පෙනේ. දකුණු දිගින් දිය අගල් දෙකක් සහ තුන්වැන්න ලෙස වැව සම්බන්ධ කරගෙන තිබේ. මේවා සඳහා ද භූමියේ පිහිටීම අනුව යොදාගත්තා මිස නියමිත දුරවල් අනුගමනය කළබවක් නොහැෙඟ්.

බලකොටුවක් හෝ දුර්ගයක් සැළසුම් කළ යුතු ආකාරය පිළිබදව කෞටිල්‍යගේ ආර්ථශාස්ත‍්‍රයේ දැක්වේ.  “බලකොටුවක් ගොඩනැගීම සඳහා ස්වාභාවික පිහිටීම අනුව ඉතාම යෝග්‍ය භූමිය තෝරාගත යුතුය. එය ගගකින් වටනොවූවක් නම් පහත් භූමියකින් වටවූ උස් සම භූමියක ගොඩනැගිය යුතුය.” යනාදී වශයෙන් දැක්වෙන පරිදි උස් සම භූමියක නිර්මාණය වූ ඖධක වර්ගයේ බලකොටුවක නිර්මාණ ලක්‍ෂණ මෙහි දැකිය හැකි වේ. බටහිර දොරටුව කොටස හැරුණු විට හාත්පසින්ම පහත් භූමියකින් වට වූ උස් සම භූමියක් දැකිය හැකි ය. පහත් භූමිය පුරා වර්තමානයේ පරාක‍්‍රම සමුද්‍රයේ 4 ඇලෙන් දියවර සැපයෙන කුඹුරු වේ.

කවාකාර සතරැස් හෝ සෘජුකොණාශ‍්‍රාකාර හැඩයට බලකොටු නගරය ගොඩනැගිය යුතු ය. දිය අගල් තුනකින් මගින් එය වට කළයුතු බවටත් කෞටිල්‍ය උපදෙස් දී ඇත. අගල් විනාශ නොවී ශක්තිමත්ව තබා ගැනීමට ජලය රඳා තබන මට්ටම දක්වා දෙපස ගලින් හෝ ගඩොලින් බැඳ පතුල ද ගලින් බැඳීම ද යන දෙකින් එකක් කොට අවුරුද්ද පුරාම අගලට ජලය ලැබෙන පිළිවෙලට සකස්කොට අතිරික්ත ජලය පිටවිය හැකි පරිදි ද නිර්මාණය කර නෙළුම් හා කිඹුලන්ගෙන් ද ගහණ කළ යුතු ය. අගල්වලට පිටතින් උස්වූ ප‍්‍රාකාරයක් ගොඩනැගිය යුතු ය. එහි පළල උස මෙන් දෙගුණයක් විය යුතු ය. අලින් ලවා පාගා පදනම ශක්තිමත් කළ යුතු ය. විෂ කටු ගස් රෝපණය කළ යුතු ය. අගල් කටුවැල් හා ජලයෙන් පිරවිය යුතු ය. වර්තමාන බැම්මෙහි පළල මීටර 16.46කි (අඩි 54). එවිට පවුර උසින් මීටර 8.23ක් ව (අඩි 27) තිබෙන්නට ඇත. නමුත් අර්ථශාස්ත‍්‍රයේ දැක්වෙන්නේ දිය අගල්වලට අඩි 24ක් ඇතුළතින් අඩි 36ක පවුරක් බැඳිය යුතු බවයි. ඒ අනුව මෙම පවුරෙහි සම්පූර්ණ පළලින් අඩි 24 ගිය විට ඉතිරිවන්නේ අඩි 28කි. ඒ බැම්මේ පළල ය. ඒ අනුව පවුරේ උස අඩි 14කි. පවුර වටා ප‍්‍රදක්‍ෂිණා පථයක් ලෙස විවෘත භූමියක්ව තිබෙන්නට ඇත. මේ ලක්‍ෂණය බලකොටුවේ උතුරු පැති බැම්මේ ශේෂ වී ඇති ස්ථාන හමු වේ. මහාවංස විස්තරයේ අටළොස් රියන් උස පවුරු තොරණක් ගැන සඳහන්වේ. එය අවම වශයෙන් අඩිවලින් 27කි. ඒ අනුව පවුර පළලින් අඩි 52ක් විය යුතු ය. එනම් වර්තමාන බැම්මේ පළලට සමාන ය.

බලකොටුවෙහි නැගෙනහිර උතුර හා දකුණු පැති සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ වැව්වලින් ආරක්‍ෂා වූවකි. පවුර පාමුල දක්වාම වැව් ජලයෙන් පිරී තිබූ බව සිතිය හැකි ය. 1948 වසරේ දී අලුත්වැව නමින් නවීකරණය වූයේ පැරණි වැවෙන් කොටසකි. එය චූල මොග්ගල්ලාන හෙවත් සුළු මුගලන් විසින් බැඳවූ දනවැව (ධනවාපී) (ම.ව.41 පරි 61 ගා) විය හැකි බව ජනප‍්‍රවාද අනුව පෙනේ. දකුණු දිශානුගත දොරටුව මධ්‍යගතව ඉදිකීරීමට නොහැකිවූයේ වැව් ජලය දකුණු පවුර දක්වාම පැතිර පැවැති නිසා විය යුතු ය. ඒ අනුව නොවැසෙන ඉතිරි සුළු බිම් තීරුවේ නිර්මාණය කොට ඇති බැවින් බව පෙනේ. මෙවැනි විශේෂතා අනුව පැහැදිලි ලෙසම බලකොටුවක ලක්‍ෂණ මෙහි දැකිය හැකි ය.

අනුරාධපුර රාජධානියෙහි මුල්කාලයේ සිටම රජවරුන්ගේ විවිධ ක‍්‍රියාකාරකම් පොළොන්නරුව කේන්ද්‍රකොට සිදු වූ බවට සාධක තිබේ. වසභ රජු (කි‍්‍ර.ව. 65-109) විසින් මහවැලි ගෙඟ් අතු ගංගාවක් වන අඹන්ගඟ හරහා අමුණක් බැඳ ජලය ලබා ගත් බව සඳහන්වේ. මහසෙන් රජු (කි‍්‍ර.ව. 276-303) විසින් මින්නේරිය හා කවුඩුලූ වැනි මහ වැව් තැනවීමත් (ම.ව.37 පරි.47 ගා.) එම ශත වර්ෂයේ දී ම පළමුවන උපතිස්ස රජු (කි‍්‍ර.ව.365-406) විසින් තෝපා වැව ඉදිකිරීම පිළිබඳව සඳහන් වේ. (පූජාවලිය 34 පරි 778 පිට) දෙ වැනි අග්බෝ රජු (කි‍්‍ර.ව. 608-618) විසින් ගිරිතලේ වැව සෑදවීමත් පිළිබඳව ඇති සඳහන් මේ සඳහා ප‍්‍රමාණවත් ය.

අනුරාධපුර යුගයේ අවසාන භාගයේ ඇතැම් රජවරු අන්තර් පාලන මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත් කර ගන්නා ලද්දේ පොළොන්නරුවයි. අනුරාධපුරයෙහි වාසය කළ තුන්වන අග්ගබෝධි රජු (ක‍්‍රි.ව. 667-683) පොළොන්නරුවෙහි මහාපාණදීප නම් සංඝාරාමයක් තැන වූ බවත් හතර වැනි අග‍්‍රබෝධි (ක‍්‍රි.ව.658-674) රජු වසර හයක් පමණ පොළොන්නරුවේ සිට රජකම් කරමින් ඔහුගේ ජීවිතයේ අවසාන භාගය ගෙවූ බවත් මහාවංස විස්තරයෙන් හැෙඟයි (ම.ව.47(49) පරි.18 ගා.). 2012 වර්ෂයේ කැනීම්වලින් හඳුනාගන්නා ලද රාජකීය ගොඩනැගිල්ල මෙම අතරමැදි අවධියට අයත් විය හැකි ය. දෙ වැනි දප්පුළ රජු (ක‍්‍රි.ව. 807-812) විසින් පොළොන්නරුවේ වෙදහලක් කරවන ලදි (ම.ව.46 (48) පරි.74 ගා.). මීට අමතරව හත් වැනි අග‍්‍රබෝධි (ක‍්‍රි.ව. 766-772) දෙ වැනි සේන (ක‍්‍රි.ව. 833-853) පස්වන සේන (ක‍්‍රි.ව. 972-982) යන රජවරුන් ද පොළොන්නරුව අගනුවර කරගනිමින් මෙහි වාසය කොට මෙහිම මිය ගිය බවට තොරතුරු දැක්වේ.

අනුරාධපුර සිට කච්ඡුකතිත්ථයට (පොළොන්නරුව ආසන්නයේ මහවැලි ගෙඟ් පිහිටි තොටුපලකි) වැටී තිබූ මාර්ගය පැරණිම මාර්ගයක් ලෙස දැක්වේ. මෙය මහියංගණය බුත්තල හරහා මහාගාම දක්වා විය. මේ මාර්ගයෙන් මිහින්තලයේ සිට මහගංතොටට යොදුන් 9කි. එනම් වර්තමාන මිණුම්වලින් සැතපුම් 81කි. කි.මී. 129.6 තරම් වූ දිගින් යුක්ත වූ මාර්ගයකි. නගර දෙක අතර කෙලින් දුර ආසන්න වශයෙන් සැතපුම් 55කි. යොදුනක් (සැතපුම් 9 කි) වූ බවත් දැක්වේ. මෙම මාර්ගය අනුරාධපුරය හා රෝහණය යා කළ ප‍්‍රධානම මාර්ගයයි. ඒ අනුව රෝහණ රාජ්‍යය හා කෙරුණු සියලු කාර්යයන්හි දී පොළොන්නරුව කේන්ද්‍රස්ථානයක් හා නගරාන්තර ආරක්‍ෂිත නේවාසික මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස භාවිත වූවාට සැක නැත. රුහුණෙන් අනුරාධපුර රාජධානියට එල්ලවිය හැකි තර්ජනයන් සාර්ථක ලෙස වළකාලීමට හැකි වැදගත් අතරමැදි කඳවුරක් වශයෙන් ද පොළොන්නරුව වැදගත් විය. මේ සඳහා මෙහි පැවැති පාරිසරික හා භූගෝලීය සාධකවල වැදගත්කම බොහෝ සේ හේතු වන්නට ඇත. මේ අනුව පොළොන්නරුව, අනුරාධපුර රාජධානියේ ආරක්‍ෂාව උදෙසා කළ ආරක්‍ෂිත උප නගරයක් වශයෙන් ද පැවති බව පෙනේ.

සමාලෝචනය

ඓතිහාසික යුගයක් යනු ක්‍ෂණිකව පහල වන්නක් නොව පූර්ව යුගයන්හි එහි ක‍්‍රියාකාරිත්වය හා දායකත්වය මත නිර්මාණය වන්නකි. ජනාවාසවීම කෙරෙහි ද යෝග්‍යතාව පිළිබඳ නිර්ණායකය වන්නේ කාලාන්තරයක භාවිතාවයි. ඒ අනුව පොළොන්නරුව ඓතිහාසික යුගයේ ජනාවාසවීම කෙරෙහි අඛණ්ඩව සිදු වූ මානව භාවිතාව උපයෝගී වී ඇති බව පෙනේ.

ඉහත පුරාවිද්‍යාත්මක සාධකවලට අනුව අදින් වසර 37,000කට පෙර සිට ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 3,800 දක්වා පැවැති මධ්‍යශිලා යුගය පොළොන්නරුවේ ජනාවාස වීම කෙරෙහි ඇති ආදිතම කාලවකවානුවයි. එම යුගයේ වසර 37,000ට පමණ අයත් ශිලා මෙවලම එහි ප‍්‍රධාන පුරාවිද්‍යාත්මක සාධකයයි. නිශ්චිතවම දින වකවානු නියම කර නැතත් සාපේක්‍ෂ වයෙන් අදින් වසර 12,000 පෙර කාලයට අයත් දෙමළ මහසෑයෙන් ලැබුණු ශිලා මෙවලම් ද මෙම යුගය නියෝජනය කරයි. ඉන් අනතුරුව පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක ලැබෙන පූර්ව ඓතිහාසික යකඩ යුගය ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 1000 – ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 300 අතර කාලයට හෙවත් මහින්දාගමනයට පෙර ආසන්නතම අවධියට අයත් වේ. මෙම අවධිය අදින් වසර 2,600 පෙර අවධියට අයත් ශේෂ සාධක ලෙස දිඹුලාගල අවට පිහිටි මෙගලිතික සුසානභූමි හා පැරණි නගරයේ නැගෙනහිර වෙහෙර කැනීමෙන් හමු වූ බඳුන්ගත අළු ආදාහනය කිරීමේ සුසාන ක‍්‍රමයක සාධක පෙන්වාදිය හැකි ය. ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 6 වැනි සියවසේ සිට ඓතිහාසික යුගය සම්බන්ධයෙන් වංශකතාගත සාධකත් ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 2 සියවෙස් සිට පූර්ව හා අපර බ‍්‍රාහ්මී ශිලාලේඛනමය සාධකත් පොළොන්නරුවේ භාවිතය පිළිබිඹු කරයි.

අනුරාධපුර යුගයේ කඳවුරුනුවර, කඳවුරුපුරය ආදී අන්වර්ථ නාමයන්ගෙන් හඳුන්වන ලද පොළොන්නරුව සැබවින්ම යුදමය කාර්යයන්හි දී බලකොටු නගරයක් ලෙසත් අන්තර්පාලන මධ්‍යස්ථානයක් ලෙසත් භාවිත වූ බව පෙනේ. පුරාවිද්‍යාත්මක ගවේෂණ හා පර්යේෂණ කැනීම් මඟින් තහවුරු කරගත් විජිතපුර බලකොටුව පිළිබඳ සාධක පොළොන්නරුව යුදමය උපයෝගීතාව ඉස්මතුකරවන වැදගත් සාධකයක් ලෙස පෙන්වාදිය හැකි ය. මෙය ඓතිහාසික යුගයේ පොළොන්නරුව රාජධානී වීමට පෙර අනුරාධපුර යුගයේ පොළොන්නරු ප‍්‍රදේශයේ භාවිතාව ඉස්මතු කරවන වැදගත් සාධකයකි.

ආශ‍්‍රිත ග‍්‍රන්ථ

• ආර්ථික විමසුම (1997), ඔක්/නොවැ, 23 වෙළුම, අංක 7 සහ 8, පර්යේෂණ අංශය මහජන බැංකුව, කොළඹ.
• දැරණියගල, සිරාන් (1991), ශ‍්‍රී ලංකාවේ ප‍්‍රාග් ඉතිහාසය, පුරාවිද්‍යා පශ්චාත් උපාධි ආයතනය, කොළඹ.
• පුලතිසි වංශය (2010), සංස්කෘතික කටයුතු හා ජාතික උරුමයන් පිළිබඳ අමාත්‍යාංශය, කොළඹ
• පූජාවලිය (1951), (සංස්.) කිරිඇල්ලේ ඤාණවිමල හිමි, බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානය, දෙහිවල.
• මහාවංසය i (1996), ශ‍්‍රී සුමංගල හිමි හික්කඩුවේ, බටුවන්තුඩාවේ දේවරක්‍ඛිත දීපානී ප‍්‍රකාශකන, කොළඹ.
• මහාවංසය ii (1996), ශ‍්‍රී සුමංගල හිමි හික්කඩුවේ, බටුවන්තුඩාවේ දේවරක්‍ඛිත, දීපානී ප‍්‍රකාශකන, කොළඹ.
• මාරසිංහ ප‍්‍රියන්ත සුසිල් කුමාර (2010), පොළොන්නරුවේ කදුරුවෙල බලකොටුව, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල, පොළොන්නරුව.
• මාරසිංහ ප‍්‍රියන්ත සුසිල් කුමාර (2012), දිඹුලාගල මෙගලිතික සුසාන භූමි හා ජනාවාස, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල, පොළොන්නරුව.
• ලංකා විශ්වවිද්‍යාලයේ ලංකා ඉතිහාසය, i කාණ්ඩය iii පරි. දුටුගැමුණු රජුගේ ජයග‍්‍රහණය සෙනරත් පරණවිතාන (1964) විද්‍යාලංකාර මුද්‍රණාලය.
• වංසතථප්පකාසිනී,  සිංහල අනුවාදය, (1994) අකුරටියේ අමරවංස නාහිමි, හේමචන්ද්‍ර දිසානායක, පාලි හා බෞද්ධ අධ්‍යයන පශ්චාත් උපාධි ආයතනය, විද්‍යාලංකාර මුද්‍රණාලය.
• සෙනෙවිරත්න, සුදර්ශන් (1994), ශී‍්‍ර ලංකාවේ ලෝහ තාක්ෂණයේ ආරම්භය,(සංස්.) ගොඩගම මංගල හිමි, ග‍්‍රාමීය තාක්ෂණය, වාරියපොල ශී‍්‍ර සුමංගල විද්‍යාලීය ශාස්ත‍්‍රීය සංග‍්‍රහය, සංස්කෘතික කටයුතු දෙපාර්තමේන්තුව, කොළඹ.
• ශිලාලේඛන සංග‍්‍රහය (2000), නන්දසේන මුදියන්සේ, සංස්. එස්. ගොඩගේ
• Bell, H.C.P. (1892), Archaeological survey of Ceylon, Report on North-Central Province, Colombo
• Deraniyagala, S.U.(1992), The Prehistory of Sri Lanka: An Eological Perspective, Department of Archaeology, Colombo.
• Karunarathna, P. & G. Adikari (1993), Excavation at Aligala cave, Further studies in Settlement Archaeology in Sigiriya-Dambulla regon, S.Bandaranayake (ed.), PGAIR, Colombo.
• Perera, H.N., (2010), Pre history of Sri Lanka: Late Pleistocene rockshelters and an open-air site, BAR Ineternational Series 2142, Archaeopress publishers of Brotish Archaeological Reports, Oxford.
• Perera, N., N. Kourampas, I.A. Simpson, S.U. Deraniyagala, D. Bulbeck, I. Kamminga, J. Perera, D.Q. Fuller, K. Szabo, N.V. Oliveira, (2011), People of the ancient rainforest: late Pleistocene foragers at the Batadomba-lena rockshelter, Sri Lanka, J.hum Evol: 2011 Sep: 61(3):254-69
• Paranavitana, S. (1970), Inscription of Ceylon, Colombo.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

මෙම ලිපිය www.archaeeology.lk/sinhala වෙබ් අඩවියේ 2017.09.10 දින පළමු වරට ප‍්‍රකාශයට පත් විය.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------