ශී‍්‍ර ලංකාවේ පුරාණ මැටි බඳුන් (පුරාවිද්‍යාත්මක පර්යේෂණ පිළිබඳ විමසුමක්)

පූජ්‍ය බැරගම සද්ධානන්ද හිමි

පුරාවිද්‍යා අධ්‍යයන අංශය, ශි‍්‍ර ලංකා බෞද්ධ හා පාලි විශ්වවිද්‍යාලය, ෙහා්මාගම.

baragamasaddhananda@gmail.com

සංකේෂ්පය

ලෝක මැටි බඳුන් භාවිතය පිළිබඳව සිදුකරන ලද අධ්‍යයනයක දී විශේෂ අවධානයක් යුරෝපියානු කලාපයට හිමි වේ. මැටි බඳුන් නිර්මාණය හා භාවිතය කෙරෙහි මානවයා නව ශිලා යුගයේ දී යොමු වන්නනට ඇති බව විශ්වාස කරන අතර එය යුරෝපියානු කාලාපය කේන්ද්‍ර කර ගනිමින් සිදු වූවක් බව විද්වත් පිළිගැනීම යි. ලෝක මැටි බඳුන් නිෂ්පාදනයේ සකපෝරුව සොයා ගත් ශිෂ්ටාචාරය ලෙස ඊජිප්තු ශිෂ්ටාචාරය හඳුනා ගැනීම ද ඒ අතර විශේෂ වේ. ආසියානු කලාපයේ පුරාණ මැටි බඳුන් භාවිතය පිළිබඳව පැරණිම සාධක අදින් වසර 12,000ක් පැරණි බව විද්වත් පිළිගැනීමයි. යුරෝපය වාසය කළ ප‍්‍රාග් ඵෙතිහාසික මානවයා ආසියාතික කලාපයට විසරණය වීමත් සමග මැටි බඳුන් තාක්‍ෂණය ද සංක‍්‍රමණය වන්නට ඇත. ශී‍්‍ර ලංකාවේ මැටි බඳුන් භාවිතය ආසියානු කලාපයේ සෙසු රටවල් සමග සැසදීමේ දී සම කාලීන වේ. ඇතැමෙක් එය නවශිලා යුගයේ සිදුවූවක් බව තර්ක කළ ද පිළිගැනීමට ප‍්‍රමාණවත් සාධක මෙතෙක් නොමැති තරම් ය. දකුණු ඉන්දියානු කාල රක්ත මැටි බඳුන් හා සම කාලීන ව ශී‍්‍ර ලංකාවේ මැටි බඳුන් භාවිතය සිදු වූ බව පිළිගැනීම යුක්ති සහගත ය.

මුඛ්‍ය පද : නියොලිතික යුගය, සකපෝරුව, ශී‍්‍ර ලංකාව, මැටි බඳුන්, ගෙඩිගේ කැනීම

හැඳින්වීම

පරිසරය හා මිනිසා අතර පවතින්නේ අත්‍යන්තයෙන් බැදුණු සංකීර්ණ සබඳතාවකි. සමාජය තුළ චර්යාත්මක ගුණාංග සහ සමාජ ගතිකයන් ගොඩනැඟීමට පරිසරය තීරණාත්මක සාධකයක් වීම ඊට හේතුවයි. පරිසරය සමග අත්‍යන්තයෙන් බැදුණු අතීත මිනිසා කල්යත්ම තම දෛනික අවශ්‍යතාවන්  පූරණය කර ගැනීමට උත්සාහ කිරීමේ දී තාක්‍ෂණය හා බැදුණු නිර්මාණශීලී හැකියාව මගින් යම් යම් නිෂ්පාදන බිහිකිරීමට සමත් විය. එකී නිර්මාණ අතර සරල මට්ටමේ සිට සංකීර්ණ සකපෝරුව දක්වා නිර්මිත මැටි බඳුන් අපූර්වතම මානව කෘති ලෙස හඳුනා ගත හැකි ය.

පර්යේෂණ ගැටලුව

මානවයා ශිෂ්ටාචාර ගතවීමත් සමග නිර්මිත මැටි භාණ්ඩ හා බද්ධ වූ කුඹල් කර්මාන්තය මානව ඉතිහාසයේ වර්ධනීය තාක්‍ෂණ අංගයක් ලෙස හදුනාගැනීම නිවැරදි ය. නියොලිතික යුගයේ ආරම්භයේ සිට මිනිසාගේ බුද්ධිය හා නිර්මාණශීලීත්වය මත මැටි නිෂ්පාදන මානව කටයුතු සදහා යොදා ගත්ත ද, මැටි කර්මාන්තයේ ආරම්භය හා විසරණය පිළිබදව කරුණු නිශ්චිත නැත. ඇතැමෙක් ලෝක මැටි බඳුන් නිශ්පාදනය හා භාවිතය යුරෝපයේ සිදු වූවක් ලෙස පැහැදිලි කරන අතර තව පිරිසක් සියලු කලාපවල සම කාලීන ව පැවති තාක්‍ෂණික හඳුනාගැනීමක් ලෙස අර්ථ දක්වයි. ද්‍රව්‍යාත්මක සාධක මත පදනම්ව අතීතය ප‍්‍රතිනිර්මාණය කිරීමට උත්සාහ දරන පුරාවිද්‍යාඥයාට බහුලව හමුවන  සහ වැදගත් සංස්කෘතික වස්තුවක් ලෙස මැටි බඳුන් සඳහන් කළ හැකි අතරම, ලෝකයේ බොහෝ පුරාවිද්‍යාඥයින් තම පර්යේෂණ අර්ථකථන සඳහා මැටිබදුන් යොදාගන්නා ආකාරය දැකගත හැකි ය.

ක‍්‍රමවේදය

මෙම පර්යේෂණයේ දත්ත රැස්කිරීම සඳහා සමාජ විද්‍යා අධ්‍යයනවල දී යොදාගනු ලබන දත්ත රැස්කිරීමේ විධික‍්‍රම කිහිපයක් භාවිත කරන ලදී. මෙහි දී ගුණාත්මක දත්ත රැස්කිරීම සඳහා පළමුවෙන්ම සාහිත්‍ය මූලාශ‍්‍රය පරිශීලනය කරන ලදී. ශී‍්‍ර ලංකාවේ පුරාණ මැටි බඳුන් භාවිතය පිළිබඳව අධ්‍යයනය කිරීමේ දී නිරීක්‍ෂණය, සහභාගිත්ව නිරීක්‍ෂණය, සම්මුඛ සාකච්ඡා හා කේවල අධ්‍යයන ආදී විධික‍්‍රම යොදා ගන්නා ලදී.

අරමුණ

මෙම ලිපියෙහි මූලික අරමුණ ශී‍්‍රලංකාවේ පුරාණ  මැටි බඳුන් භාවිතය පිළිබඳව පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක මඟින් තොරතුරු අධ්‍යයනය කිරීමයි. මෙහි දී යුරෝපියානු කලාපයේ සහ ආසියානුකලාපයේ පැවති මැටිබඳුන් සම්ප‍්‍රදායන් පිළිබදව ද සංක්‍ෂිප්තව කරුණු අධ්‍යනය කිරීම සිදු කරනු ලබයි. අධ්‍යයනයේ පහසුව සදහා භූගෝලීය වශයෙන් පහත පරිදි වර්ගීකරණයන් ඔස්සේ කරුණු ඉදිරිපත් කිරීම සිදු වේ.

• යුරෝපියානු කලාපයේ මැටි බඳුන් භාවිතය
• ආසියානු කලාපයේ මැටි බඳුන්
• ශී‍්‍ර ලංකාවේ පුරාණ මැටි බඳුන්

ප්‍රතිඵල හා සාකච්ඡාව : යුරෝපියානු කලාපයේ මැටි බඳුන් භාවිතය

යුරෝපියානු කළාපයේ මැටි බඳුන් පිළිබද විමසීමේ දී පැරණි ශිෂ්ටාචාර වෙත අවධානය යොමු කිරීම වැදගත් වෙයි. එහි දී ඊජිප්තුව, මෙසපොතේමියාව, පලස්තීනය, ඇනටෝලියාව හා සයිප‍්‍ර‍්‍රසය ආදී රටවල් සදහන් කල හැකි ය (Encyclopedia of word Art 1960:221). ඊජිප්තු ශිෂ්ටාචාරයට අයත් මැටි බඳුන් පිළිබද අවධානය යොමු කිරීමේ දී නවශිලා අවධිය නියෝජනය කරන කෝප්ප, සෘජුකෝණාස‍්‍රාකාර තැටි මෙන්ම විශාල ප‍්‍රමාණයේ කේතල මධ්‍ය ප‍්‍රදේශයෙන් සොයාගෙන ඇත (Encyclopedia of word Art 1960:221). මෙම මැටි භාණ්ඩ නිපදවීම සඳහා නයිල් නිම්නය ආශ‍්‍රිත මැටි භාවිත කළ බව පර්යේෂණවලින් සනාථ වේ (අමරසිංහ 2004:87). ඊජිප්තු ජනතාව තාක්‍ෂණය පදනම් කරගනිමින් සකපෝරුව නිර්මාණය කිරීම හා මැටි බඳුන් නිපදවීම සදහා සක පෝරුව භාවිත කිරීම ද දැකගත හැකි ය. ඒ අනුව සකපෝරුව නිර්මාණය කරන ලද ශිෂ්ටාචාරය ලෙස ඊජිප්තු ශිෂ්ටාචාරය හඳුන්වනු ලැබේ (සෙනෙවිරත්න 2008:9).

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1,500 සිට ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1879 දක්වා පුරාණ මැටි බදුන් සම්බන්ධයෙන් සිදුකර ඇති පර්යේෂණ කලාත්මක ප‍්‍රකාශන කෙරෙහි අවධානය යොමු කරමින් සිදුව ඇත. Ebendofer විසින් Stockerou ප‍්‍රදේශයෙන් සොයාගත් ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික මැටිබඳුන් පිළිබඳ සිදුකර ඇති පර්යේෂණයන් සමඟ මැටි බදුන් අධ්‍යනය 15 වැනි සියවස දක්වා පැරණි බව කියැ වේ (දිසානායක 2005:129). ක්‍රිස්තු වර්ෂ 16 – 17 සියවස පමණ වන විට මැටි බඳුන් පිළිබද අධ්‍යනය සුසාන මැටි බදුන් කෙරෙහි යොමු වී ඇත (දිසානායක 2005:129). ක්‍රිස්තු වර්ෂ 18 වැනි සියවස පුරාවස්තු එක්රැස් කරන අවධියක් වන අතර, කලාත්මක භාවය ගැන සලකා මැටි භාණ්ඩ එක්රුස් කිරීමට යොමුව ඇත. මෙම අවධියේ දී යුරෝපයට පමණක් සීමා වී තිබු මැටි බඳුන් අධ්‍යනයන් චීනය ජපානය ආදී පෙරදිග රටවල් කෙරෙහි ද යොමු වී ඇත (දිසානායක 2005:129). පිට් රිවර්ස් ගේ පර්යේෂණවල ප‍්‍රථිපලයක් ලෙස එතෙක් පැවති අධ්‍යයන රාමුවට වඩා වෙනස් අයුරකින් වර්ගීකරණය සදහා මැටි බදුන් යොදා ගැනීම සිදුවිය. මේ සඳහා 1880 දී ප‍්‍රංශය, ජර්මනිය, බි‍්‍රතාන්‍ය වැනි රටවල සිදුකරන කැනීම් මගින් ලබාගත් මැටි බඳුන් යොදාගත් බව පෙනේ (දිසානායක 2005:129). ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1854 දි පමණ roach Smith විසින් ලන්ඩන් කෞතුගාරයේ මැටි බඳුන් පිළිබදව වර්ගීකරණයක් සිදුකර ඇති අතර ප්ලින්ඩර්ස් ෙප්ට්‍රි විසින් ද මෙම අවධියේ දී ම පලස්තීනයේ සිදුකරන ලද කැනීම්වලින් ලත් ග‍්‍රීක රෝමානු සහ යුදෙව් මැටි භාණ්ඩ සම්බන්ධයෙන් ස්තරානුකූල කාල රාමුවක් සකස්කොට ඇත (දිසානායක 2005:130). ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1956 වන විට යුරෝපයේ මැටි බදුන් අධ්‍යයනයේ විශාල පරිවර්තනයක් සිදු විය. අැනා ෙෂපර්ඩ්  විසින් රචනා කරන ලද පුරාවිද්‍යාඥයන් සඳහා මැටි බඳුන් නම් ග‍්‍රන්ථය කාලනිර්ණය සදහා මැටි බඳුන් අධ්‍යයනය කිරීමල තාක්‍ෂණික ශිල්ප ක‍්‍රමල ද්‍රව්‍ය හදුනා ගැනීම, භෞතික හා රසායනික ගුණාංග හදුනාගැනීම පිළිබද අවධානය යොමු කර තිබේ (Sheperd 1956:102).

1985 කාලය වන විට සංසන්ධනාත්මක අධ්‍යයනයන් සඳහා මානවංශ විද්‍යාත්මක න්‍යායන් භාවිත කිරීම ආර්නෝල්ඩ් විසින් සිදුකොට ඇත. මොහු පේරු, ගෝතමාලා, මොක්සිකෝ වැනි ගෝත‍්‍රික ජන කණ්ඩායම් හා සංසන්ධනය කරමින් පුරාතන මැටි බඳුන් අධ්‍යයනය කිරීම දැකගත හැකි ය (Arnold 1985). මීට අමතරව යුරෝපයේ බොහෝ රටවල මැටි බදුන් සම්බන්ධයෙන් පර්යේෂණ සිදුකර ඇති අතර පොදුවේ පර්යේෂණ දත්ත විශ්ලේෂණය කිරිමේ දී පැහැදිලි වන්නේ මැටි බදුන් නිර්මාණයට හා භාවිතයට මිනිසා නව ශිලා යුගයේ දී යොමු වන්නට ඇති බවයි. එසේ ආරම්භ වූ යුරෝපියානු කලාපයේ මැටි බඳුන් පසුව ආසියාතික කලාපයට ව්‍යාප්ත වන්නට ඇත.

ආසියානු කලාපයේ මැටි බඳුන්

යුරෝපියානු කලාපයේ සිට සංක‍්‍රමණය වූ මානව කණ්ඩායම් ලොව පුරා පැතිර යාමත් සමග ආසියාතික කලාපයේ ද ජනාවාස පිහිටුවා ගන්නා ලදී. එහි දී විවිධ සංස්කෘතීන් බිහි වූ අතර මැටි බඳුන් තාක්‍ෂණය ද ඒ අතර ප‍්‍රධාන වේ. ආසියාවේ පැරණිතම මැටි බඳුන් සාධක කමිකුරයිවා (kamikuroiwa) ගුහා ක්ෂේත‍්‍රයේ 9 වන ස්තරයෙන් ලැබේ. මෙම මැටි බදුන් අදින් වසර 12,000 පැරණි බව පිළිගෙන ඇත. එසේම මෙය ජෝමෝන් (jarmon) සම්ප‍්‍රදායේ ආරම්භක අවස්ථාව ලෙස සැලකේ (සෙනෙවිරත්න 2008:6). ආසිියාතික කලාපයේ පැරණි මැටි බඳුන් සාධක පෙරදිග රුසියාවේ මුස්කිනොව්සා (Muskinousa) වලින් ද හමු වී ඇත. ඒවා ද අදින් වසර 12,000ක් පැරණි බව හදුනාගත හැකි ය. දකුණු චීනයේ ස්වතන්ත‍්‍ර ප‍්‍රදේශයේ වලං කැබලි හා පූර්ණ ලෙස හමුවූ බඳුන් අදින් වසර 15,000-16,000ක් පැරණි බව හඳුනාගෙන තිබේ (සෙනෙවිරත්න 2008:7).

ආසියාතික මැටි බඳුන්  අධ්‍යයනයේ දී ඉන්දු නිම්න ශිෂ්ටාචාරය වැදගත් වේ. මෙම මැටි බඳුන් අධ්‍යයනයේ දී මධ්‍යශිලා අවධිය නියෝජනය කරනු ලබයි. ඉන්දියාවේ මධ්‍ය ශිලා යුගය පිළිබද කාලය අදින් වසර 10,000ත් ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 20,000ත් දක්වා ගමන් කරයි (Allchin Ramond 1968). මෙම යුගයට සම්බන්ධ මැටිබඳුන් බහුල වශයෙන් ලැග්නායි ප‍්‍රදේශයෙන් සොයාගෙන ඇති අතර ඒවා සම්බන්ධයෙන් වර්ගීකරණයක් ද සිදු කොට ඇත(Allchin Ramond 1968).

• පිලිස්සූ රතු බඳුන් (Red Ware)
• පිලිස්සූ රතු කළු බඳුන් (Black & Red ware)
• තද රතු බඳුන් (Dark Red ware)
• සරල බඳුන්  (Simple ware)

ඉන්දියාවේ නවශිලා යුගය ආශ‍්‍රිතව ද මැටි බඳුන් සංස්කෘතින් කිහිපයක් හමු වේ. එනම්,

• උතුරු දිග ඉන්දියානු නවශිලා සංස්කෘතිය
• නැගෙනෙහිර ඉන්දියානු නවශිලා සංස්කෘතිය
• දකුණු ඉන්දියානු නවශිලා සංස්කෘතිය
• වින්ද්‍යා නවශිලා සංස්තෘතිය යනුවෙනි (Battacharya 1990:113-119).

උතුරු ඉන්දිය කාශ්මීර මිටියාවත ආශි‍්‍රත බුරුෂාහෝම්හි අනාවරණය කරගත් පළමු වැනි ස්තරය නවශිලා යුගයේ මුල් අවධිය නියෝජනය කරන අතර එම ස්තරයේ මැටියෙන් කරන ලද ඝණකමින් වැඩි නොදියුණු තත්ත්වයෙන් පදම් කරන ලද පිලිස්සූ වලං හමු වී ඇත. මෙම වලං නිර්මාණය කිරීමේ දී මැටි දගර ලෙස සකසා නිර්මාණය කර අනතුරු ව පැදුරු මත තබා වියලීම සිදුකොට ඇත (Battacharya 1990:113 -119). මෙම නිර්මාණවල සැරසිලි දක්නට ලැබෙන්නා සේම බොහෝ බඳුන් අළු හා දුඔුරු පැහැයක් ගනී. ඊට අමතරව මෙම තත්වෙය්  දියුණු කාළ වර්ණ හා රක්ත වර්ණ මැටි බඳුන් අවශේෂ බ‍්‍රහ්මගිරි හි දෙ වැනි ස්තරයෙන් ද ලැබේ (Battacharya 1990:121-122). ඉන්දිය නාල් (Nal) ප‍්‍රදේශයෙන්ද ශාක සත්ත්ව හා ජ්‍යාමිතික රටා සහිත මැටි බඳුන් සාධක සොයා ගැනීමට සමත් විය. මෙසේ අනාවරණය වූ දත්ත හරහා ඉන්දු නිම්න පූර්ව හරප්පා සභ්‍යත්වය තුළ හමු වූ මැටි බඳුන් පහත පරිදි වර්ගීකරණයකට ලක්වේ (Battacharya 1990:121-122).

• ක්වේතා මැටි බඳුන්
• ෂෝබි සංස්කෘතිය
• අමිරි නාල් මැටි බඳුන්
• කාලිබංගන් මැටි බඳු

දකුණු ආසියාවේ මැටි බඳුන් වර්ණාලේප කිරීමේ ආරම්භය ද ප‍්‍රාග් හරප්පා යුගයට අයත් බව පැහැදිලි ය. ඒ බව ඉහතින් සදහන් කළ සංස්කෘතීන්ට අයත් මැටි බඳුන්වලින් සනාථ වේ (Sankalia 1974). ඊට අමතරව නාල්, කුල්ලි, මේහි, කොත්දිිජි, සුර්කොත්දා, සෝමනාත් මොහොන්ජෝදාරෝ රාත්ග්පූර් ආදී ස්ථානවල ද ඉන්දු නිම්න ශිෂ්ටාචාරයට අයත් වර්ණාලේපිත මැටිබඳුන් සොයාගෙන ඇත(Sankalia 1974). ඉන්දියාවේ පශ්වාත් හරප්පා සංස්කෘතික ලක්‍ෂණ සහිත ස්ථාන කිහිපයකින් ද වර්ණාලේපිත මැටිබඳුන් සොයාගෙන තිබේ. මෙම අවධියට අයත් හරප්පාවේ H සොහොන් භූමියේ දක්නට ලැබෙන විශාල මුට්ටිවල කළු පැහැ විවිධ මෝස්තර හා සත්ව රූප ඇද ඇත. බටහිර ඉන්දියාවේ රාජස්ථාන් ප‍්‍රදේශයේ බනාස් සංස්කෘතියට අයත් (ක‍්‍රි.පූ. 2,000-1,000) කළු රතු මැටි බදුන්වල සුදු වර්ණයෙන් මෝස්තර ඇද ඇත (Sankalia 1974).

උතුරු ඉන්දියාවේ උත්තර ප‍්‍රදේශය දිල්ලිය, පටේලා ආදී ප‍්‍රදේශවලට අයත් ස්ථාන 30කින් පමණ වර්ණාලේපිත මැටි බඳුන් හමු වේ. අළු පැහැති වර්ණාලේපිත බඳුන් ලෙස හඳුන්වා ඇති මේවා මෝස්තර බහුල වශයෙන් කළු පැහැයෙන් හෝ රතු පැහැයෙන් ඇඳ ඇත (Ghosh 1946:37-59). ඩෙකෑන් ප‍්‍රදේශයේ බ‍්‍රහ්මගිරි කැනීමෙන් වර්ණාලේපිත මැටි බදුන් සහිත සංස්කෘතික අවධි දෙකක් සොයාගෙන ඇත. මෙහි දී බ‍්‍රහ්මගිරි සංස්කෘතික අවධියට අයත් බඳුන්වල (ක‍්‍රි.පූ. 1,000-200) තද ගුරු චොක්ලට් කළු සහ දුඹුරුවන් දම්පැහැ වර්ණකවලින් තිරස් සහ ඇල රේඛා ඇද තිබේ. ආන්ද්‍රා සංස්කෘතික අවධියට අයත් බඳුන්වල (ක‍්‍රි.ව. 50-300) අළු පැහැ සහ කළු රතු බඳුන්වල කහ වර්ණක ආලේපකර ඇත (Wheelar 1947:180-310).

ශී‍්‍ර ලංකාවේ පුරාණ මැටි බඳුන්

මැටි බඳුන් නිර්මාණකරණය හා භාවිතයේ ඉතිහාසය පිලිබද සාධක යුරෝපානු කලාපයේ මෙන්ම ආසියාතික කලාපයේ ද දක්නට ලැබේ. මෙසේ ව්‍යාප්ත වූ මැටි බඳුන් ඉන්දියාව හරහා ශී‍්‍ර ලංකාව දෙසට ද ව්‍යාප්ත වන්නට ඇති බව අනුමාන කළ හැකි ය. ලෝක ඉතිහාසයේ මැටි කර්මාන්තය ආරම්භ වූ නව ශිලා යුගයේ ම ලක්දිව මැටි කර්මාන්තය ආරම්භ වි ඇති බව විද්වතුන්ගේ මතය වුවත් මෙරට ස්ථාන කිහිපයක සිදුකර ඇති පර්යේෂණ මගින් එකී අදහස සත්‍යය නොවන බව පැහැදිලි වේ. ඒ අනුව ලක්දිව මැටි කර්මාන්තය ආරම්භය පිළිබද සාධක නිශ්චිත නොවුන ද, දකුණු ඉන්දියානු කාල රක්ත වර්ණ මැටි බඳුන් හා සම කාලීන ප‍්‍රභවය වු බව පූර්ව පර්යේෂණ සාධක අනුව උපකල්පනය කිරීම නිවැරදි ය (Senavirathna 1984:285,286). ලක්දිව මැටි බඳුන් භාවිතයේ ආරම්භක අවධිය පිළිබදව විමසා බැලීමේ දී අනුරාධපුර ඇතුළු නුවර ගෙඩිගේ කැනීම වැදගත්ය. මෙම කැනීමෙන් ශිලා යුගයේ සිට ඓතිහාසික යුගය තෙක් අනාවරණය නොවී පැවති සාධක බොහෝමයක් සොයාගැනීමට අවස්ථාවක් ලැබුණි. මෙහි ස්තර වින්‍යාසය අධ්‍යයනය කිරීමේ දී පළමු ස්තරය මධ්‍යශිලා යුගය නියෝජනය කරන අතර දෙ වැනි ස්තරය ශූන්‍ය ස්ථරයක් බව හදුනාගෙන ඇත. තෙ වැනි ස්තරය කොටස් දෙකක් යටතේ වර්ග කර ඇති අතර 3A ස්ථරයෙන් ලක්දිව මූල ඓතිහාසික යුගයට අයත් මැටි මෙවලම් පිලිබඳ ව සාධක ලැබේ. ඒවායේ මෙගලතික සංස්කෘතියට අයත් පුරාවිද්‍යාත්මක ශේෂයන් අතර කාලරක්ත වර්ණ මැටි බඳුන් හා සම්බන්ධකාරයක් දක්වනු ලැබේ. මෙම මෙගලතික සංස්කෘතියට අයත් මැටි බඳුන් අවශේෂයන් හි මුල් චිත‍්‍රාක්‍ෂර සටහන් කර ඇත. ඒවායෙන් පෞද්ගලික නාම පිළිබදව යම් අදහසක් ලබාදෙන බව විද්වත් මතයයි (Deraniyagala 1972:106-122).

මෙම කැනීමේ දී හමු වූ මැටි භාණ්ඩ සිරාන් දැරණියගල විසින් වර්ගීකරණයකට ද ලක්කරනු ලැබ ඇත (Deraniyagala 1972:106-122).

• කාල රක්ත වර්ණ මෙවලම් (Black & Red ware)
• කාල වර්ණ මෙවලම් (Black ware)
• රක්ත වර්ණ මෙවලම් (Red ware)
• සියුම් රතු බඳුන් (Red ware)
• රතු ආලේපිත බඳුන් (Red Painted ware)
• ලා රතු තද අළු මැටි බඳුන් (Light Red Grey ware )
• කහ වර්ණ ආාලේපිත බඳුන් (Yellow Painted Ware)
• මෝස්තර සහිත බඳුන් (Decorated Ware)
• දුඹුරු පැහැති බඳුන් (Buff ware)

ලක්දිව ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික කැණිම් සිදුකළ ඩබ්.එච්. විජේපාල විසින් 1991 දී සිදුකරන ලද දොරවකකන්ද කැනීමත්, 1992 වර්ෂයේ ටී. අාර්. පේ‍්‍රමතිලක මූලිකත්වයෙන් කරන ලද හෝර්ටන්තැන්න කැනීම තුළින්ද ලක්දිව මැටි බඳුන් පිලිබද තවත් මතයක් ඉදිරිපත් කොට ඇත. දොරවක්කන්ද කැනීම මගින් වගා කරන ලද ධාන්‍ය වර්ග ලෙස සැලකිය හැකි අවශේෂ සමග මැටි බඳුන් සොයාගෙන ඇත. ඒවා ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 5,250 ට පෙර භාවිත කළ ඒවා බව සැලකේ (දැරණියගල 1991.10). මැටිබඳුන් පිළිබද වැදගත් සාධක ලැබෙන කැනීමක් ලෙස බලංගොඩ දියවින්න ප‍්‍රදේශයේ උඩුපියන් ගල්ලෙන හදුනාගත හැකි ය. අවධි දෙකකට අයත් ස්තර සහිත මෙහි පළමු අවධියේ අතින් නිර්මාණය කර අව්වේ වියලාගත් මැටි බඳුන් හමුවන අතර දෙ වැනි අවධියේ සකපෝරුවේ නිර්මාණය කරන ලද වර්ණාලේපිත මැටි බදුන් හමු වේ. රතු සහ කළු වර්ණවලින් බඳුනේ පිටත වර්ණාලේප කර ඇති අතර පැදුරු හෝ වේවැල් භාජනයක මෝස්තර ආකාරයෙන් මුද්‍රා දක්වා ඇත (Deraniyagala 1957:1-24). ඊට අමතරව කොල්ලන්කනත්ත ප‍්‍රදේශයේ සිදුකර ඇති පුරාවිද්‍යා ගවේශනයක දී මුට්ටියක හෝ කළයකට අයත් මධ්‍ය වයනයක් සමග සුදු නිර්මිතයක් ඇති ගැටි කැබැල්ලක් සොයාගෙන ඇත. මෙය ලක්දිව වර්ණාලේපිත මැටි බඳුන් අධ්‍යනයේ දී වැදගත් සොයාගැනීමක් බව සඳහන් කළ හැකි ය (Deraniyagala 1972:118).

මැටි බඳුන් භාවිතයේ පූර්ව ඓතිහාසික යුගය නියෝජනය කරන තවත් සමීක්‍ෂණයක් ලෙස උඩවලව ප‍්‍රදේශය ආශි‍්‍රතව සිදුකර ඇති කැනීම් සඳහන් කළ හැකි ය. උඩවලව නිම්නයේ පූර්ව ඓතිහාසික සංස්කෘතිය පිලිබද සමීක්‍ෂණය ලෙස හදුන්වා ඇති මෙම පර්යේෂණ ව්‍යාපෘතිය 2006 වර්ෂයේ සිට ක‍්‍රියාත්මක වේ. මෙහි දි පූර්ව ඓතිහාසික යුගයට අයත් මැටි බඳුන් හමු වූ ස්ථාන අතර පල්ලෙබැද්ද ගල්පාය, රංචාමඩම, ගල්පාය තෙලඹුගහ අතුර ආදී ස්ථාන වැදගත් වේ. මෙහි දි ලක්දිව මැටිබඳුන් ඉතිහාසයේ වැදගත් තොරතුරු රාශියක් අනාවරණය කරනු ලබන සමීක්‍ෂණයක් ලෙස ගල්පාය ගවේෂණය හදුනාගත හැකි ය. එමගින් ලක්දිව මැටිබඳුන් භාවිතය පූර්ව ඓතිහාසික යුගය නියෝජනය කරන බව සනාථ කරන අතර රංචාමඩම සහ උඩරංචඩම කදු වැටියෙන් සොයාගත් මැටි බඳුන් මගින්ද උක්ත අදහසට ප‍්‍රමාණවත් සාධක සොයාගෙන ඇත. රංචාමඩම සුසාන භූමියෙන් සොයාගත් මැටි බඳුන් පොදුවේ ක‍්‍රීස්තු පූර්ව 2 වැනි සියවස තරම් පැරණි බව කියවේ (Somadeva 2010:203). මේ අනුව පැහැදිලි වශයෙන් ම ලක්දිව මධ්‍ය ශිලා යුගය වනවිට දියුණු මැටි බඳුන් නිපදවීමේ සංස්කෘතියක් පැවති බව සනාත වේ (Somadeva 2010:203). ඒ හා සමාන මැටි බඳුන් භාවිතය පිළිබද සාධක ලැබෙන ස්ථාන ලෙස සීගිරියට යාබද පොතාන සහ ගම්පහ දිස්ත‍්‍රික්කයේ පිහිටි වාරණ ගුහාව පෙන්වාදිය හැකිය. 2005 – 2006 වර්ෂවල ඒ සම්බන්ධ පර්යේෂණ සිදුකර ඇති අතර පශ්චාත් මධ්‍ය ශිලා යුගය යනුවෙන් නම් කල නව සංස්ස්කෘතික අවධියක පැවැත්ම හෙලිවන බව කියැ වේ (Adikari and Thantilge 2007:27).

ලක්දිව මැටි බඳුන් පරිහරණයේ සංවර්ධනීය අවස්ථාව නියෝජනය කරන මෙගලතික සංස්කෘතියට අදාල සාධක දිවයිනේ බොහෝ ප‍්‍රදේශවලින් සොයාගෙන ඇත. එහි දී ඉබ්බන්කටුව, පොන්පරිප්පුව, පිංවැව, මාන්තායි, කන්තරෝඬේ, අන්තායි, හොරොව්පොතාන, හල්දුම්මුල්ල ආදී ස්ථාන වැදගත් වේ. විශේෂයෙන්ම පොන්පරිප්පුව, ඉබ්බන්කටුවල කරෙයිනගර් ආදී මෙගලිතික සුසානවලින් කළු රතු මැටි බදුන් (Black & Red ware) හා අක්‍ෂර සහිත හෝ සංකේත සහිත මැටි බඳුන් හමු වී ඇත (Senevirathna 1984 :145). ඊට අමතරව කිරිදි ඔය ආශි‍්‍රතව ද පුරාවිද්‍යාත්මක මැටි බඳුන් සම්බන්ධයෙන් විධිමත් පර්යේෂණයක් සිදුකොට ඇත (Bandara 2005). යුරෝපය මෙන්ම ශ‍්‍රී ලංකාව ඇතුළු ආසියාතික කලාපයේ මැටිබඳුන් භාවිතය සහ පුරාවිද්‍යාත්මක උපයෝගීතාව පිලිබඳ ව අධ්‍යයනයන් සිදුකොට ඇත (දිසානායක 2005:127-132). ලක්දිව මැටිබඳුන් පිළිබද පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක විමසීමේ දී තිස්ස වැව ආශ‍්‍රයෙන් කර ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක පර්යේෂණ වැදගත් වේ. මෙම පර්යේෂණවල දී කුඹල් ගමක් පිලිබද තොරතුරු ලැබෙන අතර ක‍්‍රිස්තු පූර්ව යුගයට අයත් මැටි බඳුන් අවශේෂ බොහෝමයක් සොයාගෙන ඇත. මෙම බඳුන් අතර මැටි පිගන් දෙකක පිට පැත්තේ අක්‍ෂර සදහන් කර ඇති අතර ඒවා යම් කිසි පූජා කටයුත්තක් සඳහා යොදාගත් ඒවා බව සනාථ වේ. ඊට අමතරව වලං කැබලි අධ්‍යයනයන් මගින් මුල් යුගයේ සිට ම ලක්දිව සකපෝරුව භාවිත කරන්නට ඇතිබව හදුනාගෙන ඇත (Prematilaka 1982:44).

අනුරාධපුර යුගයේ මැද භාගය වනවිට තාක්‍ෂණය සහ නව දෛනික අවශ්‍යතා මත පදනම්ව මැටිබඳුන් නිර්මාණකරයේ සහ භාවිතයේ සංකීර්ණ සංවර්ධනයක් ඇති වු බව පැහැදිලි වේ. විශේෂයෙන් මහාවිහාරය, අභයගිරි, ෙඡ්තවනය ආදී ආරාම සංකීර්ණවලින් මෙන්ම තිස්සමහාරාම, සීගිරි ආදී ප‍්‍රදේශ වලින් හමුවන මැටිබඳුන් ප‍්‍රමාණවත් තොරතුරු සපයා ඇත. සීගිරිය ප‍්‍රදේශයේ සිදු කර ඇති පර්යේෂණ මගින් ක‍්‍රිස්තු වර්ෂ 5 වැනි සියවසට අයත් පාත‍්‍ර, දුන්කබල්, මැටිපහන්, මල් බදුන් ආදී විශේෂ මැටිබඳුන් අවශේෂ සොයාගෙන ඇත (Bandaranayaka 1982:13).

සමස්තයක් ලෙස සීගිරිය ප‍්‍රදේශයෙන් හමුවන මැටිබඳුන් විශ්ලේෂණය කිරීමේ දී ඒවා පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ සිට පශ්චාත් අනුරාධපුරය දක්වා නියෝජනය කරන බව පෙන්වා දී ඇත (සුවිනීතා 2003:186). සීගිරිය ආශි‍්‍රත මාපාගල හා අලිගල කැනීම්වලින් සොයාගත් කාළ රක්ත වර්ණ මැටි බඳුන් අනුරාධපුර ගෙඩිගේ හා ජේතවනාරාමයෙන් හමුවන බඳුන්වලට සමාන කමක් දක්වයි (Daraniyagala 1972:110). ඊට අමතර ව සුදුුමැටි නිර්මිතයක් සහිත සියුම් රතු ආලේපිත මැටිබඳුන් විශේෂයක් අභයගිරිය, සීගිරිය හා මාතොටින් හමු වී ඇත. ඒවා ක‍්‍රිස්තු වර්ෂ 4 – 7 සියවස්වලට අයත් අතර ඒවා ඉන්දියාවේ ප‍්‍රභවය වූ ඒවා බව පිළිගැනේ (Prickett 1990:53-79). 1998 වර්ෂයේ දී තිස්සමහාරාම කැනීමෙන් මතුකරගත් ගඩොළු ගොඩනැගිල්ලක රතු ආලේපිත සුදු මැටි බදුන් විශේෂයක් ද හමු වී ඇති අතර ඒවා ක‍්‍රිස්තු වර්ෂ 300ත් 450ත් කාලය බව පිලිගැනේ (Veisshar 2001).

පොළොන්නරු යුගය වන විට මැටි බදුන් කර්මාන්තය තව දුරටත් සංවර්ධනය වු බව පෙනේ. විශාල ඉදිකිරීම්වලට මෙන්ම කුඩා නිර්මාණ අවශ්‍යතා සදහා මැටි බහුල ව යොදාගෙන ඇත. පොළොන්නරුව ආළාහන පරිශ‍්‍රයේ සිදුකර ඇති කැනීම් මගින් මැටි බඳුන් එකතුවක් ඉදිරිපත් කර ඇත. ඒවා අතර දීසි, මූඩි, නෑඹීලි, කොරහ, ඇතිලි, හට්ටි, මුට්ටි, කේතලය, ගුරුලේත්තුව ආදිය වැදගත් නිර්මාණය වේ (පේ‍්‍රමතිලක 1982:12-18).

මැටි බඳුන් අධ්‍යයනය දී  මහනුවර යුගය ද වැදගත් වේ. මෙම යුගයේ දී කුඹල් කර්මාන්තය හදුන්වා ඇත්තේ බඩහැල බද්ද යන්නයි. මෙම කාලය වන විට රටේ පාලකයා ඇතුළු ප‍්‍රභූ පන්තියට අවශ්‍ය මැටිබඳුන් නිර්මාණය කර දීම ඔවුන්ට පැවරී තිබු කාර්යය වේ (ගුණරත්න 2000:34). ඔවුන් නිෂ්පාදනය කරනු ලැබූ මැටි බඳුන් භාවිතය අනුව මෙසේ වර්ග වේ. ඒවා නම් ගෘහස්ථ මැටි බඳුන්, අාගමික පරිහරණ මැටි බඳුන්, ගොඩනැගිලි සඳහා භාවිත බඳුන්සැරසිලි බඳුන් යනුවෙනි (සෙනෙවිරත්න 1981:121)

මේ අනුව ලක්දිව මැටි කර්මාන්තය විකාශය පිලිබදව සිදුකර ඇති පුරාවිද්‍යාත්මක පර්යේෂණ පිලිබඳ අවධානය යොමුකිරීමේ දී පැහැදිලි වන්නේ මෙරට ස්වදේශිකයන් ලෙස හදුන්වන බලංගොඩ සංස්කෘතිය හා නෑදෑකම් කියන ස්වදේශික ජනතාව මෙන්ම පසුව පැමිණි ආර්යන්ගේ තාක්‍ෂණික ක‍්‍රම ශිල්ප සමග මිශ‍්‍ර වික‍්‍රමයෙන් දියුණු වන්නට ඇති බවයි. එය ශිලා යුගයේ සිට ක‍්‍රමයෙන් ඓතිහාසික යුග පසුකරමින් නූතන අවධිය දක්වා සංවර්ධනය වූ බව පැහැදිලි ය.

ආශ‍්‍රිත ග‍්‍රන්ථ

• අමරසිංහ, එම්. (2004), ලෝකයේ පුරාණ ශිෂ්ටාචාර, සමන්ති පොත් ප‍්‍රකාශකයෝ, ජා ඇළ.
• එල්ලාවල, එච්. (2002), පුරාතන ශ‍්‍රී ලංකාවේ සමාජ ඉතිහාසය, සංස්කෘතික කටයුතු අමාත්‍යාංශය, කොළඹ.
• ගුණරත්න, ආර්. (2006), ශ‍්‍රී ලංකාවේ මැටි කර්මාන්තයේ ඉතිහාසය සහ විකාශනය, වැලිපිල පුරාවිද්‍යා සඟරාව, 4 වන කලාපය, සංස්. අරුණ රාජපක්‍ෂ ඇතුලු පිරිස, ඒකාබද්ධ පුරාවිද්‍යා උපාධිධාරී සංගමය, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල, කොළඹ.
• දිසානායක, ආර්. (2005), පුරාවිද්‍යාත්මක උපයෝගිතාව හා භාවිතය මැටි බඳුන්, පුරාතන ශාස්ත‍්‍රීය ලිපි සංග‍්‍රහය, ජාතික පුරාවිද්‍යා දින සමරු කලාපය, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල, කොළඹ.
• පේ‍්‍රමතිලක, පී.එල්. (1982), පුරාවිද්‍යා කැණීම් වාර්තාව, ආළහන පිරිවෙන, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල, කොළඹ.
• සුවිනීතා, ඊ. (2003), ශ‍්‍රී ලංකාවේ මැටි කර්මාන්තයේ ඉතිහාසය, වසුන්දරා, 8 වන කලාපය, සංස්. දම්මි බණ්ඩාර ඇතුලු පිරිස, කැළණිය විශ්වවිද්‍යාලය, කැළණිය.
• සෙනෙවිරත්න, ටී.ඒ.( 2008), මැටි මෙවලම්, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල, කොළඹ.
• Adikari, G. and A. Thantilage (2007), The new chronology for srilanka, The Identification of cultural phase, Post mesolithic in Archeological, vol. 3 Colombo, PGIAR
• Allchin, Richerd and Ramond Allchin  (1968), The Birth of indian Civilization, Baltimore pengain Books
• Arnold, D.E. (1985), Ceramic theory and Cultural process, Cambridge, Cambridge university press
• Battachariya, D.K. (1990), Pre history Archeology  A Comparative study of human Succession pelini hindustan publishing corporation
• Bandara, R. (2005), the Archeology of Pottery Recoverd From lower Kirindi oya Basin 1999 – 2003, Mpill PGIAR, Colombo.
• Bandaranayaka, S. and G. Maldeniya (1982), Sigiriya Project First Archeologycal Excavetion and research report, Colombo, Central Cultural Fund
• Daraniyagala, P.E.P. (1957), “The races of the stone age and of the ferrolithic of Ceylon” JRAS vol.5 part.01
• Deraniyagala, S. (1972), Archaeological Explorations in Ceylon, part 2 Kollankanatta
• Encyclopedia of world Art (1960) vol. 1 and IV mc grow London, hill book company limited
• Ghosh, A. etal (1946), pottery of ahichchhatra, Ancient India, Archeologycal Sarvey of india, New Dilhi
• Orton, C.P. Tyers A Vince (1990), Pottery in Archeology, Cambridge University press
• Pradence, R.M. (1987), Pottery Analysis, London, The university of Chicage press
• Prickett, M. etal (1990), Durable Goods The Archeologycall evidence of sri Lanka role in the indian ocean trade, central cultural fund
• Sankalia, H.D. (1974), Prehistory and Protohistory of India and Pakistan, Deccan College postgraduate and research institute, Poona
• Shepard, A.O. (1959), ceramic for the archeologists, washington
• Senevirathna, S. (1984), The archeology of the megalitic black & Red ware complex in srilanka, Ancient Ceylon no. 5 colombo Jonral of the archeologycal survey Department of ceylon, Sri Lanka.
• Somadeva, R. (2010), archeology of the Udavalava basin, Postgraduate institute of archeology colombo
• Weisser, J.H. etal (2001), ancient Ruhuna, vol.v, erlay philip von zabern, Germany
• Wheeler, R.E.M. (1974), brahmagiri and Chandra valli. Megalitic and other cultures in the chitaldrag distric, Archeologycal servey of india, New Delhi

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

මෙම ලිපිය www.archaeeology.lk/sinhala වෙබ් අඩවියේ 2017.08.05 දින පළමු වරට ප‍්‍රකාශයට පත් විය.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------