නැගෙනහිර අප්‍රිකාවේ දී පරිණාමය වූ නූතන මානවයා අප්‍රිකාවෙන් පිටවී යන්නේ අදින් වසර 150, 000කට පමණ පෙර අවධියේ ය. මෙම සංක්‍රමණය වාර දෙක තුනකදී වෙනස් කණ්ඩායම් මඟින් සිදුකළ බවට විද්වතුන් මත පළ කර ඇත. ඒ සඳහා ශිලා මෙවලම්, මානව ෆොසිල, මාතෘසංචිත ජාන (mtDNA) හා Y-Chromosome සාධක උපයෝගී කරගැනිණි. අප්‍රිකාවෙන් පිටවී යාමේ න්‍යායේ තත්වය මෙය වුවද, ඊට පරිබාහිරව ගොඩනැගී ඇති තවත් මානව ජනාවාසකරණය පිළිබඳ විද්‍යාත්මක අකෘතීන් සලකා බැලීමේ දී මානවයාගේ බහුප්‍රාදේශීය පරිණාමය (Multiregional Hypothesis: Human Evolutionary Theory) පිළිබඳ කතිකාවත වැදගත් වේ. මෙම බහුප්‍රාදේශීය පරිණාමය වීමේ මතයේ දී එලෙස වාර දෙක තුනකදී පිට වී යාම අවශ්‍ය නොවූ අතර, එක් වරක් පමණක් අප්‍රිකාවෙන් පිටවූ මානවයා ලොව විවිධ ප්‍රාදේශීය කලාපවල විවිධ කාලගුණික හා දේශගුණ තත්ත්ව යටතේ දීර්ඝකාලීනව හුදකලා වීම හේතුවෙන් එකිනෙකට වෙනස් මානව විශේෂ බවට පරිවර්තනය වී ඇති බව ඉදිරිපත් කෙරේ. ඒ අනුව පැහැදිලි වන්නේ පළමු මානව විශේෂය බිහි වූයේ වසර මිලියන දෙකකට පමණ ඉහතදී වන බවත් ඉන්පසුව සිදුවුණු පරිණාමය එම තනි මානව විශේෂයේ පසුකාලීන පරිවර්තන බව ය. එහි දී අප්‍රිකානු යුරෝපීය ආසියානු හා ඕස්ට්‍රේලියානු භූගෝලීය ප්‍රදේශ මානවයින් පරිණාමය වූ කේන්ද්‍ර ලෙස සලකන බැවින් මෙම න්‍යාය සඳහා බහුකේන්ද්‍රීය පරිණාමවාදය හෙවත් polycentric evolution ලෙස ද හැඳින්වේ (Thoma, 1973). මේ සඳහා ප්‍රබල පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක හමුවූ ස්ථානයක් ලෙස දකුණු ග්‍රීසියේ අපිඩිමා ගුහාව දැක්විය හැකි අතර, එහි දී අනාවරණය කරගන්නා ලද මිනිස් හිස්කබල් දෙකකින් පළමුවන හිස්කබලින් අදින් වසර 17, 000ක් හා දෙවන හිස් කබලින් 210, 000ක කාලනිර්ණ ලබාගෙන ඇත. ඒ අනුව පළමුවන හිස්කබලින් නියැන්ඩතාල් මිනිසුන්ගේ කායච්ඡේද විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ හුරුවක් හා දෙවන හිස්කබලින් නූතන මානවයාගේ ප්‍රාථමික කායච්ඡේද විද්‍යාත්මක ලක්ෂණ ප්‍රකට වේ. තවදුරටත් එමඟින් ජනගහන දෙකකට අයත් නූතන මානවයින් එම පුරාක්ෂේත්‍රය පරිහරණය කර ඇති බවට පර්යේෂකයින් පෙන්වා දෙන්නේ අප්‍රිකාවෙන් වාර කීපයකදී නූතන මානවයා පිටවූ බවට වන න්‍යාය ශක්තිමත් කරමිනි (Harvati et al., 2019).
නවලොව ජනාවාසකරණය සදහා මානවයා අප්‍රිකාවෙන් පිටවී යාම
නවලොව ජනාවාස කිරීමට පෙර මානවයා අප්‍රිකාවෙන් පිට වී යන්නේ අප්‍රිකාවේ ඊසාන පෙදෙසේ වූ රතු මුහුදු මුවදොරට ඉහළින් අරාබියට හා දකුණු ආසියාවට ය. එය අදින් වසර 50, 000 (Mellars, 2006) හෝ 70, 000කට ඉහත දීය. බුල්බෙක් ප්‍රකාශ කරන්නේ නූතන මානවයා අප්‍රිකාවේ සිට ඉන්දියන් සාගරයේ උතුරුතීරය ඔස්සේ නැගෙනහිර දෙසට සංක්‍රමණය වීම අදින් වසර 75, 000ක් තරම් අතීතයකට ඇද දැමිය හැකි බවයි (Bulbeck, 2007). මෙම පර්යේෂණවලින් ලද ප්‍රතිඵල අනුව අප්‍රිකාවෙන් නික්මුණු මානවයා ඉතා සීඝ්‍රව වෙරළ තීරය ඔස්සේ දකුණු ආසියාවට ගිණිකොණදිග ආසියාවට, ඉන්දුනීසියාවට, මැලේසියාවට හා අනතුරුව අන්දමන් දූපත් කරා පැමිණියේ අවම වශයෙන් අදින් වසර 55, 000කට පෙර වුවද එය අදින් වසර 60, 000- 65, 000ක් දකවා වුවද විය හැකි බව විද්වතුන්ගේ එකඟතාවයි. නමුත් 2017 වසරේ දී මොරොක්කෝවේ පුරාවිද්‍යාත්මක කැණීම්වලින් අනාවරණය වී ඇත්තේ කායච්ඡේද විද්‍යාත්මකව නූතන මානවයා අදින් වසර 315, 000කට ඉහත දී මොරොක්කෝවේ වාසය කර ඇති බවය (Hublin et al., 2017).
ලෝකයේ අනෙකුත් ප්‍රදේශවලට සාපේක්ෂව ඕස්ට්‍රේලියාව හා අමරිකානු ප්‍රදේශය හෙවත් නව ලෝකය ජනාවාස වන්නේ තරමක් ප්‍රමාදව ය. එනම් එම ප්‍රදේශ බොහෝවිට මෑතකාලීන ප්ලයිස්ටොසීනයේ දී ජනාවාසකරණය වූ බවට පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි හමුවේ. දළ වශයෙන් ඕස්ට්‍රේලියාව අදින් වසර 60, 000 -50, 000කට පෙර හා අමරිකාව ගත්විට එහි මානව ජනාවාසකරණය අදින් වසර 22, 000 -16, 500 දක්වා ඉතාම මෑතකාලීන ප්ලයිස්ටොසීන අවධියට අයත් වේ.
ඕස්ට්‍රේලියානු මහද්වීපය ජනාවාසකරණය
ඕස්ට්‍රේලියාවත් ඒ අසල පිහිටි නිව්ගිනියාව හා ඒ ආශ්‍රිත දූපත්වලටත් නූතන මානවයාගේ පැතිරිම පිළිබඳව නොයෙක් මතවාද හා විවිදාපන්න කාරණා ශාස්ත්‍රීය ලෝකයේ නිරීක්ෂණය කළ හැකි ය. කෙසේ නමුත් ගිණිකොණදිග ආසියාව අදින් වසර 40,000ක් වන විට කායච්ඡේද විද්‍යාත්මකව නවීන මානවයා පදිංචි වී සිටි බව බෝනියෝ සරවක් හි නියා ගුහාවෙන් හමුවන මානව හිස්කබලෙන් සනාථ වේ (Barker et al., 2002). ඕස්ට්‍රේලියානු මහද්වීපය හා ආසන්න දූපත් ජනාවාසකරණයේ දී එහි භූගෝලීය පිහිටීම වැදගත් වේ. මීට වසර මිලියන 30කට ඉහතදී ඕස්ට්‍රේලියාව හා ආසියාව ගොඩබිම් දෙකක් ලෙස වෙන් වීම සිදුවිය. ආසියානු හා ඕස්ට්‍රේලියානු භූස්කන්ධ දෙක පහත සඳහන් පරිදි නිර්වචනය කළ හැකි ය. එනම්, සුන්දා ගොඩබිම් ස්කන්ධය (Sundaland) යනු මුහුදු මටට්ම් පහළ ගිය අවධියක දී ඉන්දුනීසියානු දූපත් හා බෝනියෝ දූපත් එක් වීමෙන් සෑදුණු අඛණ්ඩ භූස්කන්ධයයි. සාහුල් ගොඩබිම් ස්කන්ධය (Sahulland) යනු මුහුදු මටට්ම් පහළ ගිය අවධියක දී වර්තමාන ඕස්ට්‍රේලියානු දූපත් හා නිව්ගිනියානු දූපත් එක් වීමෙන් සෑදුණු අඛණ්ඩ භූස්කන්ධයයි. මෙම භූ ස්කන්ධ දෙක වෙන් වන්නේ අවම තරමින් අඩි 1000ක්වත් ගැඹුරු වොලස් සමුද්‍ර සන්ධියෙනි (Wallace Line). මුහුදු මට්ටම් එහි උපරිම අගය දක්වා පහළ බැස ගියද මෙම භූස්කන්ධ දෙපයින් තරණය කිරීම සිදුකළ නොහැකි ය. එනම් වර්තමානයේ දී පවා සැතපුම් 5කට ආසන්න ගැඹුරකින් යුක්ත ය. එය ප්ලයිටොසීනයේ දී පවා වෙන්ව පැවති බවට භූවිද්‍යා සාධක මඟින් අනාවරණය කරගත හැකි ය. ඕස්ට්‍රේලියානු මහාද්වීපයට නිව්ගිනියාව සහ ටස්මේනියාව එක් වූ ග්ලැසියර කාල පරිච්ඡේදයේදී මිනිසුන් මුහුදු මාර්ගයෙන් පැමිණි බව විද්වත් අදහසයි. එහි මහාද්වීපික වෙරළ තීරය ටිමෝර් මුහුද දක්වා බොහෝ දුරට විහිදී ගිය අතර, එය අරෆුරා මුහුද, කාපෙන්ටාරියා බොක්ක (Gulf of Carpentaria) සහ ටොරස් සමුද්‍ර සන්ධිය හරහා පුළුල් ගොඩබිම් පාලමක් මගින් සම්බන්ධ විය.
ගිණිකොණදිග ආසියාවේ සිට මහා ඕස්ට්‍රේලියානු භූස්කන්ධය දක්වා ගමන් කළ හැකි මුහුදු මාර්ග දෙකක් පිළිබඳව මේවන විට විද්වතුන් අතර යම් පිළිගැනීමක් ඇත. එයින් පළමුවැන්න බෝනියෝ දූපතේ නැගෙනහිර වෙරළින් ආරම්භ වී කුඩා දූපත් හරහා සුලවසි දූපත් තරණය කර කිලෝමීටර් 70ක් පමණ දුරගෙවාගෙන නිව්ගිනියාවට ළඟාවීමය. දෙවැන්න ජාවා දූපතෙන් ආරම්භ වී ටිමෝරය හරහා මහා ඕස්ට්‍රේලියානු භූස්කන්ධයේ වයඹදිග වෙරළට ළඟාවිය හැක. මෙය පහසුම මග ලෙස සැලකේ. මේ පිළිබඳව කෙරුණු වැඩිදුර පර්යේෂණවලින් දකුණු වොලස් සමුද්‍රසන්දියේ සිට වයඹ දිග ඕස්ට්‍රේලියාවට පිවිසීමේ හැකියාව තහවුරු කර ඇත. ඒ අනුව වර්තමානයේ වැඩිවශයෙන් ජලයෙන් යටවී ඇති නමුත් අදින්වසර 70,000- 100,000කට පෙර පැවති වාසය කළ හැකි දූපත් සමූහයක් පැවති බවත් ඒවා ටිමෝර් වෙරළට කිලෝමීටර් 87ක් දුරින් පැවති බව තහවුරු වේ. වැඩිදුරටත් මෙම පර්යේෂකයින් පෙන්වා දෙන්නේ ටිමෝර් සිට මෙම දූපත්වලට ළඟාවීමට හැකියාව අඩු බවත් මෝසම්කාලයකදී දින 4-7ක මුහුදු ගමනකින් පමණක් ඊට ළඟාවීමට හැකියාව ඇති බවත් ය. ජානවිද්‍යාත්මක දත්ත අනුව පුද්ගලයින් 72-100 ක් අතර වූ පුද්ගලින් ප්‍රමාණයකින් වයඹදිග ඕස්ට්‍රේලියාව ජනාවාසකරණය සිදුවී ඇති බව නිගමනය කර ඇත (Bird et al., 2018).
ස්කොට් කේන් විසින් වර්ෂ 2013 දී ප්‍රකාශ කරන්නේ ඕස්ට්‍රේලියානු මහද්වීපය ජනාවාස කිරීමේ පළමු රැල්ල ටෝබා ගිනිකන්ද පුපුරා යාමනිසා ඇති වූ සංසිද්ධීන් නිසා සිදුවන්නට ඇති බවත්, එය අදින් වසර 70,000කට පෙර සිදුවූයේ නම් ඒ කාලයේ දී මුහුදු මට්ටම පහළ යා හැකි බවත් ටිමෝර් දූපත හරහා මහා ඕස්ට්‍රේලියානු භූස්කන්ධය වෙත ප්‍රවේශ වියහැකි බවත් ය (Scott, 2013). නමුත් ඔවුන් අදින් වසර 50,000කට පෙර පැමිණියේ නම් මොලුක්කාස් දූපත් හරහා නිව්ගිනියාවට ලඟා වීමේ හැකියාව නිශ්චිත ය. නමුත් පසුගිය වසර 15,000ක කාලය තුළ මීටර් 50ක් පමණ භූස්කන්ධය ජලයෙන් යටවී ඇති හෙයින් නිශ්චිතව පැවසිය නොහැක (Scott, 2013).
කෙසේ නමුත් ඕස්ට්‍රේලියාව හා නිව්ගිනියානු දූපත් ජනාවාසකරණය වන්නේ මෑතකාලීන ප්ලයිස්ටොසීනයේ දී ය. එහි විද්‍යාත්මකව තහවුරු කරන ලද කාලනිර්ණය වන්නේ අදින්වසර 40,000ය. එම ජනාවාස කිරීම ද එකිනෙකට වෙනස් ජනගහණ දෙකක් විසින් වාර දෙකකදී සිදු කරනලද බවට ජීවවිද්‍යාත්මක සාධක මඟින් තහවුරු වී ඇත (Pagani et al., 2016). එනම් එහි පළමු ගණය ජාවා දූපතෙන් පැමිණි ඉරෙක්ටස් ජාන සමඟ ඥාති සබඳතා දක්වන මිනිසුන් කොට්ඨාසයක් ලෙස සැලකෙන අතර, දෙවැනි ගහණය බොහෝවිට චීනයෙන් පැමිණි පිරිසක් බවත් මතය වේ (Malaspinas et al., 2016; Mallick et al., 2016; Pettitt, 2005). නමුත් එය ජානවිද්‍යාත්මකව තහවුරු වුවද විලෙන්ද්‍රා විල (Willandra Lake) හා කව් වගුර (Kow Swamp) යන ප්‍රදේශවලින් හමුවී ඇති ආදිතම මානව ෆොසිල තුළින් එම වෙනස්කම් නාමකරණවිද්‍යානුකූලව (Taxonomically) හඳුනාගත නොහැකි ය.
1970 දශකයේදී කැණීම් කරන ලද තස්මේනියාවේ හා නිව්ගිනියාවේ පුරාක්ෂේත්‍ර තුළින් ඕස්ට්‍රේලියානු කලාපය ජනාවාසකරණය වීමේ නිශ්චිත දිනය ලෙස අදින් වසර 40,000 ප්‍රකාශයට පත්කර තිබේ. මහද්වීපික ඕස්ට්‍රේලියාව තුළ මෙම දිනයට පසුකාලීන කාලනිර්ණ දරන බොහෝ පුරාක්ෂේත්‍ර විද්‍යාඥයින් විසින් හඳුනාගෙන ඇත. නමුත් මුන්ගෝ විල (Lake Mungo) හා මලකුනන්ජා (Malakunanja) යන පුරාක්ෂේත්‍ර ඊටවඩා වැඩි කාලනිර්ණ දරයි. නව්වලබිලා ගුහාවෙන් ද අදින් වසර 50,000කට කාලනිර්ණය කර ඇති මානව සාධක හමුවී ඇත. එහිදී ගින්දර පාලනය කල බවට අඟු රුහා අළු අඩංගු ස්තරවලින් සනාථවේ. ගල් ආයුධ, ඊ හිස් හා සත්ත්ව අස්ථි හා මුහුදු බෙල්ලන්, ගුරුගල් පුරාවිද්‍යාත්මක කැණීම් තුළින් අනාවරණය කරගෙන ඇත. මෑතකාලීනව උතුරු ඕස්ට්‍රේලියාවේ Madjedbebe හි සිදු කරන ලද කැණීම් මඟින් ඇඹරුම්ගල්, ගුරුගල්, හා පරාවර්තක ආකලන (reflective additives) හා පොරෝ තල (hatchet heads) වැනි ශිලා මෙවලම් ඇතුළත් ස්තරය අදින් වසර 65,000ක් දක්වා කාලනිර්ණය කර ඇත (Clarkson et al., 2017; Gibbons, 2017). අමතරව රොබර්ට්ස් විසින් 1990 දී උතුරු ඕස්ට්‍රේලියාවේ මානව ජනාවාසකරණය පිළිබඳ සාධක අදින් වසර 50,000 දක්වා අයත්වන බව තාපසන්දීප්තතා කාලනිර්ණ තුළින් තහවුරු කර ඇත (Roberts et al., 1990).
ප්‍රාග්ඓතිහාසික මිනිසුන් ඕස්ට්‍රේලියාවේ ඊසානදිග වෙරළට පැමිණ ඇත්තේ අදින්වසර 30,000කට පමණ පෙර සිටය. එහි පරමට්ටා හා පෙන්රිත් වන පුරාවිද්‍යා ස්ථානවල සිදුකරන ලද කැණීම්තුළින් අනාවරණය කරගනෙ ඇත්තේ අඟුරු ස්ථර, ගල් ආයුධ හා ගින්දර පාලනය කළ ස්ථාන ය. පෙන්රිත් ස්ථානයේ බොරළු තැන්පතු අදින්වසර 45,000 සිට 50,000 දක්වා කාලනිර්ණය සිදුකර ඇත. බටහිර ඕස්ට්‍රේලියාවේ ස්වාන් නදි නිම්නයේ මානව ජනාවාසකරණය අදින් වසර 40,000ක් දක්වා දිවෙයි (Pearce & Barbetti, 1981). ගිනිකොණදිග ඕස්ට්‍රේලියාවේ ගින්දර පාලනය කිරීම් සම්බන්ධ ක්‍රියාකාරකම් අදින් වසර 120,000ක් දක්වා කාලයට අයත් බවට මත පල වී ඇත. මෙය මානව ක්‍රියාකාරකම් නියෝජනය කරන්නක් බවට මතපල වී ඇති අතර ඒ සඳහා වන සාක්ෂි දැඩි ලෙස අභියෝගයට ලක් වී ඇත. මීට අමතරව බටහිර ඕස්ට්‍රේලියාවේ රොට්නස්ට් දූපතේ තිබූ හමුවූ කහඳ හා කැල්ක්‍රේට් පතුරු ආයුධ අදින් වසර 50,000ක් දක්වා කාලනිර්ණය සිදුකර ඇත (Hesp et al., 1999). මෙම සාක්ෂිය අප්‍රිකානු හා වෙනත් ඕස්ට්‍රේලියානු ආදිවාසී මාතෘසංචිත ජාන (mtDNA) හා Y-Chromosome සමඟ සසඳා සිදුකරන ලද පර්යේෂණ මඟින් තහවුරු වී ඇත.
ඩෙවිල්ස් ලෙයාර් ගුහාව බටහිර ඕස්ට්‍රේලියානු වෙරළ තිරයට කිලෝමීටර් 5ක් ආසන්නව පිහිටි පුරාවිද්‍යා භූමියකි. ඒ තුළ උඳුන් භාවිතයට අදාල සාක්ෂි, අස්ථි හා ශිලා මෙවලම් නිරීක්ෂණය කල හැකි ය. අදින් වසර 50,000කට පෙර කාලයේ නිරිතදිග වෙරළ කලාපයේ අතීත මිනිසුන් වාසය කළ බවට මෙමඟින් සාක්ෂි සපයයි. එය ලංකාවේ ෆාහියන් ලෙනට සමාන කාලනිර්ණ දක්වන අතර, අදින් වසර 19,000 සිට 12,700 දක්වා කාලනිර්ණය කරන ලද ආභරණ භාවිතය පිළිබඳ සාක්ෂි ඇත. එම අස්ථි මෙවලම් මාසුපිල් සතුන්ගේ ගාත්‍රා අස්ථි කුඩා කොටස්වලට කඩා රළුමතුපිටක් මත ඇතිල්ලීමෙන් නිෂ්පාදනය කර ඇත. මෙම පුරා වස්තු ඕස්ට්‍රේලියාවේ සංකේතාත්මක මානව හැසිරීම් පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂි ලෙස ගිණිය හැකි ය (Turney et al., 2001). ඕස්ට්‍රේලියානු ජෛව විවිධත්වය හා උරුමය පිළිබඳ විශිෂ්ටතා පිළිබඳ ඕස්ට්‍රේලියානු පර්යේෂණ කවුන්සිලයේ පර්යේෂකයන් විසින් 2021 දී කරන ලද අධ්‍යයනයකින් ඕස්ට්‍රේලියානු මහාද්වීපය හරහා දකුණු තස්මේනියාව වෙත ගමන් කළ හැකි සංක්‍රමණික මාර්ග සිතියම් ගත කර ඇත. ප්‍රධාන භූමිය ඇතුළත් මෙම ආකෘති නිර්මාණය පදනම් වී ඇත්තේ පුරාවිද්‍යාඥයින්, මානව විද්‍යාඥයින්, පරිසර විද්‍යාඥයින්, ජාන විද්‍යාඥයින්, දේශගුණ විද්‍යාඥයින්, භූ විද්‍යාඥයින් සහ ජල විද්‍යාඥයින්ගේ දත්ත මත වන අතර, ආකෘති නිර්මාණය ඇත්තේ පුරාවෘත්ත ඇතුළු ආදිවාසී ජනයාගේ වාචික ඉතිහාසය හා ඕස්ට්‍රේලියානු පර්වත සිතුවම් කලාව සහ භාෂාමය විද්‍යාව සමඟ සංසන්දනය කරමින් ය (Crabtree et al., 2021) .
ඕස්ට්‍රේලියාව ජානාවාසකරණය කිරීමේ සංවාදයේ දී වැදගත්ම සිදුවීම වන්නේ මුන්ගෝ පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍රය ආශ්‍රිතව සිදුකරන ලද පුරාවිද්‍යාත්මක කැණීම් වලින් හමුවූ මානව අස්ථි සැකිලි ය. එහි ගැහැණු සැකිල්ල ද්විතීයික භුමිදාන ක්‍රමවලට අයත් වන අතර කාලනිර්ණය අදින් වසර 25000 දක්වා දිවේ (Bowler et al., 2003). නවතම අධ්‍යනවලින් එය අදින් වසර 40,000ක් දකවා පසුපසට දිවේ (Bowler et al. 1972). මෙම සැකිල්ල ඕස්ට්‍රේලියාවේ අදිතම භුමදානය ලෙස අවිවාදිතය. පිරිමි සැකිල්ල 1974 පෙබරවාර් 26වන දින ආචාර්ය බෝලර් විසින් කැණීම්කරන ලදී. දේහය රතු ගුරුගල් ආලේප කර තිබූ අතර එවැනි අභිචාර අවස්ථාවක් අනාවරණය වු ප්‍රථම අවස්ථාව මෙයයි. අක්ෂී උද්දීප්තතා හා තාපසන්දීප්තතා කාලනිර්ණය අනුව මෙම ලේක් මුන්ගෝ පුරාක්ෂේත්‍රය අදින් වසර 60,000ක් දක්වා කාලනිර්ණය කර ඇත. මිනිස් සැකිල්ල අදින් වසර 50,000කට කාලනිර්ණය කර ඇති අතර ක්ෂේත්‍රය අවට වැලිවැටි ආශ්‍රයෙන් ඉපැරණි ගල්ආයුධ හමුවී ඇත (Bowler et al., 2003; Bowler & Magee, 2000).
විවිධ වසරවල දී හමු වූ පුරාකෘතීන් මඟින් ඕස්ට්‍රේලියාව ජනාවාස වූ කාලය විවාදයට භාජනය වේ. එය අවුරුදු හැට දහසකට හෝ ඊට වැඩි කාලයකදී ජනාවාස වී ඇත්නම්, සියලු ශිෂ්ඨ සම්පන්න සමාජ අප්‍රිකාවෙන් ආරම්භ වූ බවට අප දැනටමත් දන්නා න්‍යායේ සත්‍ය අසත්‍ය භාවය පිළිබඳ දැනුම අභියෝගයට ලක්කරන්නක් වෙයි. කෙසේ වෙතත්, මුන්ගෝ පුරාක්ෂේත්‍රයෙන් සොයාගත් මානව අස්ථි අවශේෂ අයත් අතීත මිනිසුන් මඟින් ඕස්ට්‍රේලියාව ජනාවාස වී ඇත්තේ වසර 50,000 කට පෙර නම්, මානවයා අප්‍රිකාවෙන් පිටවී යාමේ න්‍යාය වඩාත් ශක්තිමත් ලෙස ගොඩනැගිය හැකි ය.
අමරිකා මහද්වීපය ජනාවාසකරණය
ඕස්ට්‍රේලියාව මෙන්ම අමරිකාව ජනාවාසකරණය වීම ද මෑතකාලීන ප්ලයිස්ටොසීනයේ දී සිදුවූ බව විද්වතුන් අවිවාදයෙන් පිළිගන්නා කරුණකි. අමරිකානු ජනාවාසකරණය පිළිබඳ ශාස්ත්‍රීය පර්යේෂණ සිදුකරන පර්යේෂකයින් පෙන්වා දෙන්නේ තනි සයිබීරියානු කායච්ඡේද විද්‍යාත්මකව නූතන මානව ගහනයක් බෙරිං ගොඩබිම් තීරුවෙන් උතුරු අමරිකානු කලාපයට ඇතුළු වූ බවය (Goebel et al., 2008). මෙම සංක්‍රමණය අදින් වසර 30,000කට ඉහත දී සිදු වූ බව ජානවිද්‍යාත්මක සාධක මඟින් තවදුරටත් පෙන්වා දී ඇත. එම සංක්‍රමණයේ නිශ්චිත කාලනිර්ණය ලෙස අදින් වසර 22,000ක කාලනිර්ණයක් ඉහත පර්යේෂකයින් පිරිස පෙනවා දී තිබේ. එය තවදුරටත් අදින් වසර 16,500කට අනුමාන කෙරේ. උතුරු හා දකුණු අමරිකානු පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක මත ලැබී ඇති කාලවකවානු සලකා බැලීමේ දී සනාථ වන්නේ නූතන මානවයාගේ අමරිකානු සංක්‍රමණය අදින් වසර 15,000කට පෙර සිදුවී ඇති බව ය.
කෙසේවෙතත් පළමු අමරිකානු ජනපදවාසීන් ක්ලෝවිස් මෙවලම් සම්ප්‍රදායේ ආරම්භකරුවන් ලෙස පිළිගැනේ. නමුත් මෙම ක්ලෝවිස් මෙවලම් පුරාක්ෂේත්‍රවලින් හමුවීමට පෙර සිටි මිනිසුන් පිළිබඳ තොරතුරු ද අමකාරිවේ විවිධ ප්‍රදේශවලින් අනාවරණය වන බැවින් ඒ පිළිබඳ විද්වත් සංවාදය වඩාත් උණුසුම් ලෙස වර්තමානයේ දී ද වඩාත් තාර්කිකව ගොඩනැංවේ (Waters & Stafford, 2007). නූතන මානවයා අමරිකාවට ඇතුළු වීමට භාවිත කළ මාර්ග දෙකක් පිළිබඳ ව තොරතුරු සඳහන් ය (Waguespack, 2007).ඒ අනුව ප්ලයිස්ටොසීනයේ මුහුදු මට්ටම්පහළ ගිය අවධියක උතුරු සයිබීරියාව හා බටහිර ඇලස්කාව ඇති වූ බෙරින්ජියා ගොඩබිම් පාලම මතින් ද, අනෙක් මාර්ගය ලෙස වෙරළ කලාපය දිගේ සංක්‍රමණය වීම දැකිවිය හැකි ය, ඒ සදහා මුහුදු ඇල්ගී විශේෂ 9ක් කාලනිර්ණය කරමින් පර්යේෂකයින් පිරිසක් කියා සිටින්නේ Monte Verde ක්ෂේත්‍රය අදින් වසර 14,220- 13,980 කාලයේ සිටම මිනිස් වාසස්ථානයක් ලෙස භාවිත වූ බවය (Dillehay et al., 2008; Sandweiss, 1998). ඒ අනුව අමරිකාව ජනාවාස කිරීම පැසිෆික් වෙරළ දිගේ සිදු වූ බවට අදාල සාක්ෂි ද ප්‍රබලව ගොඩනැගී ඇත (Braje et al., 2017; Davis et al., 2019; Lesnek et al., 2018). නමුත් එම මතය මෙතෙක් විශ්වීය වශයෙන් පිළිගැනීමට ලක්වී නොමැත (Potter et al., 2018). විද්වතුන්ගේ ගණනය කිරීම් අනුව දකුණු අමරිකාව ජනාවාසකරණය වූයේ අනුමාන වශයෙන් අදින් වසර 15,000- 13,500 අතර කාලයේ දී ය (Rothhammer & Dillehay, 2009).
ක්ලෝවිස් ආයුධ සම්ප්‍රදායට (Clovis culture) පෙර සිටි මිනිසුන් පිළිබඳ තොරතුරු දකුණු අමරිකාවේ Paisley 5 Mile Point Caves හි පාෂාණිභූත වූ වසුරු (Coprolite)මඟින් අනාවරණය වේ, එහි කාලනිර්ණය අදින් වසර 14,270- 14,000ක් දක්වා දිවේ (Gilbert et al., 2008)’ Walter A. Neves හා අනෙකුත් අය විසින් 2007 වර්ෂයේ දී Sumidouro ගුහාවෙන් ලබාගත් මුල් හොලෝසීනයට අයත් මානව අවශේෂ 30ක් හා අදින් වසර 13,000- 3,500 දක්වා කාලනිර්ණය කරන ලද මානව හිස්කබල් 74ක් පර්යේෂණයට ලක් කිරීමෙන් වර්තමාන අමෙරින්ඩින්වරුන්ගේ (American Indian- Amerindians) අස්ථිවිද්‍යාත්මක වෙනස්කම් හා සමානකම් යෝජනා කරන අතර, ප්‍රධාන ජීවවිද්‍යාත්මක සංචරක දෙකක සාක්ෂි ඉදිරිපත් කරයි (Neves, Hubbe, & Correal, 2007; Neves, Hubbe, & Piló, 2007). මෙක්සිකෝවේ Chiquihuite ගුහාවෙන් ලැබෙන පුරාවිද්‍යාත්මක සාක්ෂි අදින් වසර 33,150- 31,405ක් දක්වා වන අතර, Gault (26,435–17,385 cal. bp) (Williams et al., 2018), Meadowcroft Rockshelter (24,335–18,620 cal. bp) හා Cactus Hill (20,585–18,970 cal. bp) කාලනිර්ණ දරයි (Becerra-Valdivia & Higham, 2020). නැගෙනහිර බෙරින්ජියාවේ පුරාක්ෂේත්‍ර අතර Bluefish Caves අදින් වසර 24,000ක් තරම් පැරණි වන අතර, තවත් එවැනි ක්ෂේත්‍ර 14ක් පිළිබඳ ව වැඩිදුර විස්තර එම ප්‍රකාශනයේම දැක්වේ. එහි නිගමනය වන්නේ අනිවාර්යෙන් ම අදින් වසර 14,000ක කාලයේ දී නම් මිනිස් වාසස්ථාන එහි පැවති බවට කාලානුක්‍රමික සාක්ෂි තහවුරු වන බවය. අමරිකාවට නූතන මානවයින් ඇතුළු වීමත් සමඟ බද්ධ වූ ජීවීන් විශේෂ 37කගේ වඳවීමක් ද වාර්තා වේ. ඒ අනුව Camelops, Cuvieronius, Equus, Mammut හා Mammuthus යන සතුන් අවසාන වරට වාර්තා වීමත් මානව වාසස්ථාන අමරිකාවේ වාර්තා වීමත් සමකාලීන බව වාර්තා වේ (Grayson & Meltzer, 2015).
ක්ලෝවිස් සංස්කෘතියට පෙර එනම් අදින් වසර 33,000කට පෙර පැවති සංස්කෘතික කණ්ඩායමක් පිළිබඳ පුරාවිද්‍යාත්මක අනාවරණයන් වර්ෂ 2020 දී උතුරු මෙක්සිකෝවෙන් ලැබී ඇත. ඒ තුළින් නිසැක වශයෙන් ම චිඒපිස් (Chiapas) උස්බිම්, මධ්‍යම මෙක්සිකෝව හා කැරිබියන් වෙරළ තීරයේ මානව ජනාවාස පැවති බව තහවුරු කරයි (Ardelean et al., 2020). පර්යේෂකයින් දක්වන ආකාරයට ශිලා මෙවලම් 1900ක් මීටර් 3ක් පමණ ගැඹුරු ස්තරායනයකින් අනාවරණය වන අතර, එය මීට පෙර වාර්තා නොවූ ශිලා සම්ප්‍රදායකි. ක්ලෝවිස් මෙවලම් පරිහරණය කළ මානවයින්ට පෙර සිටි මානව කොට්ඨාසයක් පිළිබඳ තොරතුරු ඒ තුළින් නිරූපණය වේ.
සයිබීරියාව හා බෙරින්ජියාවේ පුරාවිද්‍යාත්මක අවශේෂ එකතුවේ සමානකම්, පරිණාමය හා අනුවර්තනය නිරීක්ෂණය කිරීමට වයඹදිග බෙරින්ජියාවේ Rhinoceros Horn Site ක්ෂේත්‍රයෙන් සාධක හමුවේ. එහි සංස්කෘතික ස්තර අතර වඳ වීගිය සතුන් හා ශිලා මෙවලම් සුරක්ෂිත වී තිබේ. නමුත් Rhinoceros Horn site හි මුල් මානවයින් බෙරිං ගොඩබිම් පාලමෙන් නැගෙනහිර දෙසට ගමන් කර ඇලස්කාවට හෝ වයඹදිග කැනඩාවට ඇතළු වූ බවට සාධක නැත. නමුත් එහි මුල්කාලීන පැවැත්මක් පිළිබඳ සාධක Bluefish Caves තුළින් අදින් වසර 24,000- 28,000 දක්වා හමුවී ඇත, ඊටත් පැරණි සාධක Old Crow River ක්ෂේත්‍රයෙන් හමු වේ (Morlan, 2003).
නැගෙනහිර බෙරින්ජියාවේ Swan Point හි ක්ෂුද්‍රශිලා මෙවලම් මධ්‍යම සයිබීරියාවේ ඉහල පැලියෝලිතික අවධියේ ආයුධ සමඟ සමානත්වයක් දරයි. මේ අනුව එකී ක්ෂුද්‍රතල මෙවලම් නිෂ්පාදන තාක්ෂණය දැනසිටි මානවයා අවසන් ග්ලැසියර යුගයේ දී සයිබීරියාවේ සිට බෙරින්ජියාවට සංක්‍රමණය වූ බව නිගමනය කළ හැකි ය. ඇලස්කාව ඇතුළු උතුරු අර්ධගෝලයේ තවත් බොහෝ පුරාක්ෂේත්‍ර බොහෝමයක මෙම තත්වය නිරීක්ෂණය කළ හැකි ය. පර්යේෂකයින් පෙන්වා දෙන්නේ කාලය හා අවකාශය හරහා සිදුවන මෙම වෙනස්කම් ජනගහන වර්ධනයට සමානුපාතික බවත් එම මිනිස් ගහන එවකට ප්ලයිස්ටොසීනයේ පැවති පඳුරු සහිත තුන්ද්‍රා පරිසරයට හැඩගැසීමට සමත් වූ බවත් ය (Goebel et al., 2008). භූ විද්‍යාත්මක සාධක පෙන්වා දෙන්නේ අදින් වසර 40,000කට පෙර කාලයේ සිටම Cordilleran හා Laurentide හිම ආවරණ වර්තමාන කැනඩාවෙන් සැලකිය යුතු කොටසක් වසාගෙන සිටි බවත් නමුත් උණුසුම් කාලපරිච්ඡේදවලදී එම හිම දිය වී භූ ස්කන්ධ මතින් ඔබමොබ යා හැකි වූ බවත් ය. මෙම කොරිඩෝ පළමු අමකරිානු මිනිසුන් බෙරින්ජියාවේ සිට අමරිකාවට සංක්‍රමණය වූ මාධ්‍යය විය. Rhinoceros Horn site හි පළමු මිනිසුන් අදින් වසර 32 000ක් වන විට එය තරණය කළ අතර අදින් වසර 24,000වන විට ඒවා අවහිර වි තිබිණි. මෙලෙස විටින් විට මාර්ග අවහිර වෙමින් නැවත විවෘත වෙමින් පැවති අතර, Arlington Springs හි හමුවන අදින් වසර 13,000කට අයත් මානව අවශේෂ මඟින් පළමු අමරිකානු මිනිසුන් ඔරුපාරු භාවිතා කළ බව තහවුරු කර ඇත (Goebel et al., 2008).
සමාලෝචනය
මානවයා අප්‍රිකාවෙන් පිටවී යාමේ න්‍යාය ආරම්භයේ සිටම විද්වත් ලෝකය තුළ දැඩි වාදවිවාද ඇති කළ මාතෘකාවකි. ලොව විවිධ ප්‍රදේශවල විවිධ න්‍යායාත්මක පසුබිම්වල සිටින විදවතුන් විසින් සිදුකරනු ලබන පුරාවිද්‍යාත්මක කැණිම් මඟින් අනාවරණය කරගන්නා මානව ෆොසිල, අර්ධ ෆොසිල හෝ මානවයා විසින් ඉවත දැමූ ආහාර අවශේෂ ආදියෙන් මෙම න්‍යාය අනාගතයේ දී වුවද අභියෝගයට ලක්වීමට හැකියාව ඇත. නවලෝකය ලෙස හැඳින්වෙන ඕස්ට්‍රේලියානු කලාපය හා අමරිකාව ජනාවාසකරණය කිරීම අප්‍රිකාවට හා යුරේසියාවට සාපේක්ෂව මෑතකාලීනව සිදුවූවක් ය යන්න ඉහත දක්වන ලද පුරාවිද්‍යාත්මක සාධක මෙන්ම ජානවිද්‍යාත්මක සාධකවලින් ද තහවුරු වේ. ඒ අනුව ‘නවලොව ජනාවාසකරණය ප්ලයිස්ටොසීන යුගයේ අගභාගයේ දී සිදු වී ඇති බව නිගමනය හැකි නමුත්, අනාගතයේ දී සිදුුවන පර්යේෂණ මත එය වෙනස් වීමට ඉඩ ප්‍රස්තා ඇති බවට අවධාරණය කළ යුතු ය.
කෙටිවාර්තා චිත්‍රපට
මනුෂ්‍යත්වයේ කතාන්දරය: මානව පරිණාමය
- මානව පරිණාමයේ ගමන 1: මනුෂ්‍යත්වයේ ආරම්භය
- මානව පරිණාමයේ ගමන 2- මනුෂ්‍යත්වයේ මූල බීජ: මුල් වානර මානවයින් හා ඔස්ට්‍රලෝපිතිකස් ගණය
- මානව පරිණාමයේ ගමන 3- මුල් හෝමෝ සාමාජිකයින්: හෝමෝ හැබිලිස් හා හෝමෝ ඉරෙක්ටස්
- මානව පරිණාමයේ ගමන 4: හෝමෝ නියැන්ඩතාල් මානවයා
- මානව පරිණාමයේ ගමන 5: මානව නූතනත්වය: හෝමෝ සේපියන් මානවයාගේ සම්භවය
- මානව පරිණාමයේ ගමන 6: මානව විවිධත්වය හා නව මානව විශේෂ
- මානව පරිණාමයේ නොනවතින සංවාදය 7: නූතන මානවයා අප්‍රිකාවෙන් පිට වී යාම
- මානව පරිණාමයේ නොනවතින සංවාදය 8: නූතන මානවයා නවලොව ජනාවාසකරණය කිරීම
- නියෝලිතික විප්ලවය හා මුල් කෘෂිකර්මයේ නැගීම
References
Ardelean, C. F., Becerra-Valdivia, L., Pedersen, M. W., Schwenninger, J.-L., Oviatt, C. G., Macías-Quintero, J. I., Arroyo-Cabrales, J., Sikora, M., Ocampo-Díaz, Y. Z. E., Rubio-Cisneros, I. I., Watling, J. G., de Medeiros, V. B., de Oliveira, P. E., Barba-Pingarón, L., Ortiz-Butrón, A., Blancas-Vázquez, J., Rivera-González, I., Solís-Rosales, C., Rodríguez-Ceja, M., … Willerslev, E. (2020). Evidence of human occupation in Mexico around the Last Glacial Maximum. Nature, 584(7819), 87–92.
Barker, G., Barton, H., Beavitt, P., Bird, M., Daly, P., Doherty, C., Gilbertson, D., Hunt, C., Krigbaum, J., Lewis, H., Manser, J., McClaren, S., Paz, V., Piper, P., Pyatt, B., Rabett, R., Reynolds, T., Rose, J., Rushworth, G., & Stephens, M. (2002). Prehistoric Foragers and Farmers in South-east Asia: Renewed Investigations at Niah Cave, Sarawak. Proceedings of the Prehistoric Society, 68.
Becerra-Valdivia, L., & Higham, T. (2020). The timing and effect of the earliest human arrivals in North America. Nature, 584(7819), 93–97.
Bird, M. I., Beaman, R. J., Condie, S. A., Cooper, A., Ulm, S., & Veth, P. (2018). Palaeogeography and voyage modeling indicates early human colonization of Australia was likely from Timor-Roti. Quaternary Science Reviews, 191, 431–439.
Bowler, J. M., Johnston, H., Olley, J. M., Prescott, J. R., Roberts, R. G., Shawcross, W., & Spooner, N. A. (2003). New ages for human occupation and climatic change at Lake Mungo, Australia. Nature, 421(6925), 837–840.
Bowler, J. M., & Magee, J. W. (2000). Redating Australia’s oldest human remains: a sceptic’s view. Journal of Human Evolution, 38(5), 719–726.
BOWLER, J. M., THORNE, A. G., & POLACH, H. A. (1972). Pleistocene Man in Australia: Age and Significance of the Mungo Skeleton. Nature, 240(5375), 48–50.
Braje, T. J., Dillehay, T. D., Erlandson, J. M., Klein, R. G., & Rick, T. C. (2017). Finding the first Americans. Science, 358(6363), 592–594.
Bulbeck, D. (2007). A parsimonious model for Homo sapiens colonization of the Indian ocean rim and Sahul. Current Anthropology, 48(2), 315–321.
Clarkson, C., Jacobs, Z., Marwick, B., Fullagar, R., Wallis, L., Smith, M., Roberts, R. G., Hayes, E., Lowe, K., Carah, X., Florin, S. A., McNeil, J., Cox, D., Arnold, L. J., Hua, Q., Huntley, J., Brand, H. E. A., Manne, T., Fairbairn, A., … Pardoe, C. (2017). Human occupation of northern Australia by 65,000 years ago. Nature, 547(7663).
Crabtree, S. A., White, D. A., Bradshaw, C. J. A., Saltré, F., Williams, A. N., Beaman, R. J., Bird, M. I., & Ulm, S. (2021). Landscape rules predict optimal superhighways for the first peopling of Sahul. Nature Human Behaviour, 23–29.
Davis, L. G., Madsen, D. B., Becerra-Valdivia, L., Higham, T., Sisson, D. A., Skinner, S. M., Stueber, D., Nyers, A. J., Keen-Zebert, A., Neudorf, C., Cheyney, M., Izuho, M., Iizuka, F., Burns, S. R., Epps, C. W., Willis, S. C., & Buvit, I. (2019). Late Upper Paleolithic occupation at Cooper’s Ferry, Idaho, USA, ~16,000 years ago. Science, 365(6456), 891–897.
Dillehay, T. D., Ramirez, C., Pino, M., Collins, M. B., Rossen, J., & Pino-Navarro, J. D. (2008). Monte Verde: Seaweed, Food, Medicine, and the Peopling of South America. Science, 320(5877), 784–786.
Gibbons, A. (2017). The first Australians arrived early. Science, 357(6348), 238–239.
Gilbert, M. T. P., Jenkins, D. L., Go therstrom, A., Naveran, N., Sanchez, J. J., Hofreiter, M., Thomsen, P. F., Binladen, J., Higham, T. F. G., Yohe, R. M., Parr, R., Cummings, L. S., & Willerslev, E. (2008). DNA from Pre-Clovis Human Coprolites in Oregon, North America. Science, 320(5877), 786–789.
Goebel, T., Waters, M. R., & O’Rourke, D. H. (2008). The Late Pleistocene Dispersal of Modern Humans in the Americas. Science, 319(5869), 1497–1502.
Grayson, D. K., & Meltzer, D. J. (2015). Revisiting Paleoindian exploitation of extinct North American mammals. Journal of Archaeological Science, 56, 117–193.
Harvati, K., Röding, C., Bosman, A. M., Karakostis, F. A., Grün, R., Stringer, C., Karkanas, P., Thompson, N. C., Koutoulidis, V., Moulopoulos, L. A., Gorgoulis, V. G., & Kouloukoussa, M. (2019). Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia. Nature, 571(7766).
Hesp, P. A., Murray-Wallace, C. v., & Dortch, C. E. (1999). Aboriginal occupation on Rottnest Island, Western Australia, provisionally dated by Aspartic Acid Racemisation assay of land snails to greater than 50 ka. Australian Archaeology, 49(1), 7–12.
Hublin, J.-J., Ben-Ncer, A., Bailey, S. E., Freidline, S. E., Neubauer, S., Skinner, M. M., Bergmann, I., le Cabec, A., Benazzi, S., Harvati, K., & Gunz, P. (2017). New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens. Nature, 546(7657).
Lesnek, A. J., Briner, J. P., Lindqvist, C., Baichtal, J. F., & Heaton, T. H. (2018). Deglaciation of the Pacific coastal corridor directly preceded the human colonization of the Americas. Science Advances, 4(5), 1–10.
Malaspinas, A.-S., Westaway, M. C., Muller, C., Sousa, V. C., Lao, O., Alves, I., Bergström, A., Athanasiadis, G., Cheng, J. Y., Crawford, J. E., Heupink, T. H., Macholdt, E., Peischl, S., Rasmussen, S., Schiffels, S., Subramanian, S., Wright, J. L., Albrechtsen, A., Barbieri, C., … Willerslev, E. (2016). A genomic history of Aboriginal Australia. Nature, 538(7624).
Mallick, S., Li, H., Lipson, M., Mathieson, I., Gymrek, M., Racimo, F., Zhao, M., Chennagiri, N., Nordenfelt, S., Tandon, A., Skoglund, P., Lazaridis, I., Sankararaman, S., Fu, Q., Rohland, N., Renaud, G., Erlich, Y., Willems, T., Gallo, C., … Reich, D. (2016). The Simons Genome Diversity Project: 300 genomes from 142 diverse populations. Nature, 538(7624).
Mellars, P. (2006). Going East: new genetic and archaeological perspectives on the modern human colonization of Eurasia. Science, 313, 796–800.
Morlan, R. E. (2003). Current perspectives on the Pleistocene archaeology of eastern Beringia. Quaternary Research, 60(1), 123–132.
Neves, W. A., Hubbe, M., & Correal, G. (2007). Human skeletal remains from Sabana de Bogotá, Colombia: A case of Paleoamerican morphology late survival in South America? American Journal of Physical Anthropology, 133(4), 1080–1098.
Neves, W. A., Hubbe, M., & Piló, L. B. (2007). Early Holocene human skeletal remains from Sumidouro Cave, Lagoa Santa, Brazil: History of discoveries, geological and chronological context, and comparative cranial morphology. Journal of Human Evolution, 52(1), 16–30.
Pagani, L., Lawson, D. J., Jagoda, E., Mörseburg, A., Eriksson, A., Mitt, M., Clemente, F., Hudjashov, G., DeGiorgio, M., Saag, L., Wall, J. D., Cardona, A., Mägi, R., Sayres, M. A. W., Kaewert, S., Inchley, C., Scheib, C. L., Järve, M., Karmin, M., … Metspalu, M. (2016). Genomic analyses inform on migration events during the peopling of Eurasia. Nature, 538(7624), 238–242.
Pearce, R. H., & Barbetti, M. (1981). A 38,000-year-old archaeological site at Upper Swan, Western Australia. Archaeology in Oceania, 16, 168–172.
Pettitt, P. (2005). The Rise of Modern Humans. In C. Scarre (Ed.), The Human Past (3rd ed., pp. 124–173). Thames and Hudson Ltd.
Potter, B. A., Baichtal, J. F., Beaudoin, A. B., Fehren-Schmitz, L., Haynes, C. V., Holliday, V. T., Holmes, C. E., Ives, J. W., Kelly, R. L., Llamas, B., Malhi, R. S., Miller, D. S., Reich, D., Reuther, J. D., Schiffels, S., & Surovell, T. A. (2018). Current evidence allows multiple models for the peopling of the Americas. Science Advances, 4(8), 1–8.
Roberts, R. G., Jones, R., & Smith, M. A. (1990). Thermoluminescence dating of a 50,000-year-old human occupation site in northern Australia. Nature, 345(6271), 153–156.
Rothhammer, F., & Dillehay, T. (2009). The late pleistocene colonization of South America: an interdisciplinary perspective. The Annals of Human Genetics, 73, 540–549.
Sandweiss, D. H. (1998). Quebrada Jaguay: Early South American Maritime Adaptations. Science, 281(5384), 1830–1832.
Scott, C. (2013). First Footprints – the epic story of the first Australians. Allen & Unwin.
Thoma, A. (1973). New evidence for the polycentric evolution of Homo sapiens. Journal of Human Evolution, 2(6), 529–536.
Turney, C. S. M., Bird, M. I., Fifield, L. K., Roberts, R. G., Smith, M., Dortch, C. E., Grün, R., Lawson, E., Ayliffe, L. K., Miller, G. H., Dortch, J., & Cresswell, R. G. (2001). Early Human Occupation at Devil’s Lair, Southwestern Australia 50,000 Years Ago. Quaternary Research, 55(1), 3–13.
Waguespack, N. M. (2007). Why we’re still arguing about the pleistocene occupation of the Americas. Evolutionary Anthropology, 16, 63–74.
Waters, M., & Stafford, J. T. (2007). Redefining the age of clovis: implications for the peopling of the Americas. Science, 315, 1122–1126.
Williams, T. J., Collins, M. B., Rodrigues, K., Rink, W. J., Velchoff, N., Keen-Zebert, A., Gilmer, A., Frederick, C. D., Ayala, S. J., & Prewitt, E. R. (2018). Evidence of an early projectile point technology in North America at the Gault Site, Texas, USA. Science Advances, 4(7), 1–11.