ඉස්ලාමයේ මුල්කාලවකවානුව තුළ සිරියාව එහි විසූ අභීත විරුවන්ට ප්‍රසිද්ධ විය. ‘ෂාහිද්වරුන්‘ ලෙස හැඳින්වූ ඔවුහු කැළිෆට් නම් මහමද්තුමාගේ පරපුරෙන් පැවත ආ රාජ්‍ය රැකගැනීම සඳහා උතුරුදිගින් පැමිණි ක්‍රිස්තියානි බයිසන්තියන්වරන්ගේ භටහමුදා සමඟ යුදවැදුනහ. ඉස්ලාමය වෙනුවෙන් දිවිපිදූ ඔවුහු තම සහෘදයන් විසින් නිර්භීතයන් අතර වඩාත් නිර්භීතයන් සේ සලකා වීරත්වයට නැඟුවේය. “ අප ගෙල හරහා ගලන රුධිරයද. දුහුවිල්ල ද කෙතරම් සුගන්ධවත්ද“ යනුවෙන් ඔවුහු තම වීරත්වය වාගාලංකාරයට නඟා ඇත.
2002 සැප්තැම්බර් මාසයේ දී කාලිද් අල් අසාද් පැල්මයිරාවේ දී
අදවන විටත් මැදපෙරදිග කාලපය තුළ ඉස්ලාම රාජ්‍ය ගොඩනැඟිම සඳහා මෙන්ම අල්ලා දෙවියන් වෙනුවෙන් කරනු ලබන ඝාතන මඟින් ස්වර්ගයේ අතිඋතුම්ම ස්ථානයකට ළඟාවීමේ අරමුණින් ආගමික අන්තවාදයෙන් උමුතුවට පත් වූ මුස්ලිම් තරුණයෝ දහස් ගණනක් ශිෂ්ටත්වයට එරෙහි ම්ලේඡත්වයක් දිග හරිමින් සිටිති.
ඉස්ලාමික රාජ්‍ය එසේත් නැතිනම් අයිසිස් ( ISIS) තමන්ගේ ඉදිරිවාදීන්ට එරෙහිව තම ආධිපත්‍ය මනිනු ලබන එකම විදිය නම් එහි සටන්කරුවන් තම අරමුණ වෙනුවෙන් මරණයට පත්වීමට කෙතරම් සූදානමිකින් සිටිනවාද යන්නයි. ඉස්ලාමය පිළිබඳ තමන්ගේ ම්ලේච්ඡ නිර්වචනය බෙදාහදා නොගන්නා සියලු දෙනාම බියගුල්ලන් සේ සැලකිමට ඔවුන් නිරන්තරයෙන් හුරුවි සිටින්නේ එනිසාය. එහෙයින් කවර ගණයේ වුව මිලේඡ්චත්වයක් මුදා හැරීමට ඔවුනට හැකිය “ අප ජීවිතයට වඩා මරණයට ලොබ බඳිමු“ යනුවෙන් 1996 වසරේදී ඔසමා බින්ලාඩන් පවසා ඇත.
සිරියානු ඉතිහාසය යනු ෂාහිද්වරුන්ටත් වඩා උත්තුංග එකකි. එමෙන්ම එය වෙනු වෙන් දිවි කැපකලවුන් සියල්ලක්ම මිය ගියේ ආගමික උමතුවකින් පමණක්ම නොවේ. 2015 අගෝස්තු 18 වන දින ඝාතනයට ලක් කරන ලද අප කතා නායකයා වන කාලිද් අල් අසාද් නම් පුරාවිද්‍යාඥයා, ශ්‍රේෂ්ඨ මිනිසා, එලෙස දිවිදුන් ශ්‍රේෂඨයන් අතරින් එක් අයෙකි. ඝාතනයට ලක්වන විට අසූතුන් වියැතිව සිටි ඔහු, අයිසිස්( ISIS) සටන්කාමීන්ගෙන් ම්ලේච්ඡ භාවිතයෙන් බෙහෙවින් වෙනස්ව බටහිර ලෝකය තුළ සිටි වියත් ප්‍රජාවගේ ගෞරවාදාරයට ලක්වූ සිරියානු ඉතිහාසය හා පුරාවිද්‍යාව පිලිබඳ විෂය ප්‍රාමාණිකයෙකුව සිටියේය. කිසිලෙසකින්වත් ඝාතකයන්ගේ සිතැඟි තම අවසන් හුස්ම තෙක් ඉටුකිරීමට නොපෙළඹුණු මෙම මිනිසා මියයන තුරා තම ආත්මාභිමානය රැකගනිමින් සටන්කාමීන්ට විරුද්ධව කටයුතු කළේය. අයිසිස් ම්ලේච්ඡයන් විසින් පැල්මයිරාවේ (Palmyra) මහජන චතුරස්‍රයකට රැගෙන ගොස් ඔහුගේ ගෙල සිඳ රෝමානු ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පයට සැකසූ නටබුන් කනුවක දෙපාවලින් එල්ලා තැබු අතර ඔහුගේ සිඳින ලද හිස එම කණුවේ පාමුල තබන ලද්දේය. ඔහුව ඝාතනය කිරිමට හේතුවූ චෝදනා පත්‍රය බෝඩ් ලෑල්ලක ලියා එය ඔහුගේ ප්‍රාණය සිඳිනු කවන්දයෙහි එල්ලා තැබුවේය. “ මිත්‍යාදෘෂ්ටික සමුළුවලට සහභාගීවීම‘ සහ “ මූර්ති වන්දනයේ ප්‍රධානියෙකු ලෙස කටයුතු කිරීම“ ඔහුට එල්ලකොට තිබූ චෝදනා විය.
කාලිද්ගේ දිවිය තම රටේ අතීතය අධ්‍යයනය සඳහාම කැපවුණ එකක් විය. එහි පැවති වැනසීගිය ශිෂ්ටාචාරවල පුරාණ භාෂා මෙන්ම එහි පුරාවිද්‍යාව පිළිබඳ හසල දැනුමක් පැවතීම කරණ කොටගෙන ඔහුට අන්තර්ජාතික පිළිගැනීමක් හිමිව තිබිණි. අයිසිසිවරුන් විසින් “මිත්‍යාදෘෂ්ටික සමුළු“ ලෙස හැඳින්වූ අන්තර්ජාතික සමුළුවලදී ඔහුව නිබඳව ගෞරවයටත් ඇගයිමටත් පාත්‍රවිය. පැල්මයිරා නුවර සමාන්‍යවැසියන් මඟහරිමින් අයියිස් ත්‍රස්තයන් ඔහුකරා පැමිණීමට හේතුවූයේද දසත විසුරුණු ඔහු සතු වූ එකී ප්‍රබුද්ධත්වයේ සුගන්ධයය. අභාවයට ගිය දෙව්මැදුරු සහ පිළිම රැක බලා ගැනීම සහ සුරැකීම යන කරුණු ත්‍රස්තයන්ගේ දෘෂ්ටිකෝණයට අනුව ඔහු පිළිම වන්දනා මාන කරන්නෙකුය යන හංවඩුව ගැසීමට තරම් ප්‍රමාණවත්විය. එහෙයින් ප්‍රතිමාවන්දනයට හිමි ශරියා මරණ දණ්ඩනය ඔවුන් ඔහු කෙරෙහි පැණවීය. ශිෂ්ටාචාරය අධ්‍යනය කිරීමට සහ එය සුරකෂිත කිරීමට උත්සහ ගැනීම මරණ දණ්ඩනයට ලක්වීමට තරම් වූ වරදක් නම් අසාද් ඉතා ගෞරවයෙන් තම මරණය පිලිගන්නට ඇති බව අපට සිතිය හැකිය. ඔහු එතරම්ම තම රටට, තම සභ්‍යත්වයට ඇලුම් කළ අයෙකු විය. එතරම් වයොවෘද්ධ වියෙහි පසුවුවද අවසාන මොහොත දක්වා පැල්මයිරා හි කෞතුක වස්තු ආරක්ෂා කිරීමට ඔහු පෙළඹුනේ ඔහුගේ වෘත්තීය දිවිය මඟින් ඇතිකළ ඒ ශික්ෂණය සහ කුඩා කල සිට ඔහු සතුව පැවති දේශජත්වය නිසාය.
පැල්මයිරා යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථානයේ හිරු බැසීම 2011
සිරියාවේ සහ ඉරාකයේ පෞරාණික ස්ථාන සහ පුරාවස්තු ඊජිප්තුවේ මෙන් ක්ෂණිකව හඳුනාගැනීමට නොහැකි වුවද එහි වැදගත්කමින් කිසිදු අඩුවක් නැත. එහෙයින් සිරියාවේ පැල්මයිරා නුවර පුරාවස්තු විනාශය ත්‍රස්තයන් විසින් ඊජිප්තුවේ ස්ෆිනික්ස් ප්‍රතිමාව පුපුරා දැමීම හෝ රජවරුන්ගේ නිම්නයේ සොහොන් ගැබ් බුල්ඩෝසර යොදා සමතලා කිරීමට මෙන්ම ටූටන්කාමන්ගේ සොහොන් ගැබට වැද කුලු පහරින් එකී සියලු අවශේෂ කඩා බිඳ දැමීමටකට සමාන වන්නේය. ඔබට එවන් විනාශයක් සිහිනෙකින් වත් සිතන්නට නොහැකි වනු ඇත. සැබවින්ම සිරියාව තුළ සිදුවූයේ ද එවැන්නකි. කාලිද් අල් අසාද් නම් අසහාය මිනිසා තම දිවිදුන්නේ එවන් විනාශයක් වළකා ලීමටය. පැල්මයිරා නුවරට අයිසිස් ත්‍රස්තයන් කඩාවැදීමෙන් අනතුරුව ඉතිහාසයට සහ පුරාවිද්‍යාවට මතු නොව මානව ශිෂ්ටාචාරයේ වර්ධනය පිළිබඳ සංවේදී හඳින් යුතු සියලු දෙනා බියෙන් ත්‍රස්ත වූයේ අයිසිසි ත්‍රස්තයන් විසින් ඊළගට ගනු ලබන ක්‍රියාමාර්ගය පිළිබඳය. සිරියාවෙන් පිටත සිටි බොහෝ දෙනා සිරියාවේ සභ්‍යත්වයේ උරුමය මතු නොව සමස්ත ලෝකයේම සභ්‍යත්ව උරුමයන් නියෝජනය කළාවූ එකී නටබුන්වල ආරක්ෂාව වෙනුවෙන් යදිද්දී එක් මිනිසෙක් පමණක් හුදකලාව ඒ වෙනුවෙන් යුද වැදුනේය.
වසර දහස් ගණනක් අව්වැසි යුද කටයුතු වලින් සුරක්ෂිතව තිබුණු ප්‍රතිමා ත්‍රස්තයන් විසින් එක් කුලුගෙඩි පහරින් ක්ෂණයකින් කඩා බිඳ දමන ලද්දේය. බයිබලය තුළ සඳහන් රජුන් විසින් තැනූ මාලිඟා පුපුරුවා හරිනු ලැබිණි, මහා ඇලක්සැන්ඩර්ගේ පර්සියානු අක්‍රමණය සිදුවන මොහොතවන විටත් පැවති ඔහු පසුකර ගිය අති පෞරාණික නඟර බුල් ඩෝසර යොදා එක රැයින් පොලවට සමතලා කරන ලද්දේය. සැබිවින්ම අතීතයට ආදාරය කරන සියල්ලන්ටම මෙය එක රැයක දුටු නපුරු සිහිනයක් බවට පත්විය.
කාලිද් අල් අසාද් ට තම දිවිය රැකගැනීම සඳහා පැල්මයිරාවෙන් පැනයාමට අවස්ථාව පැවතියත් ඔහු එකී සියල්ලක්ම මඟ හැර තම දිවිපරදුවට තබා අවසන් හුස්ම හෙළනතුරු තම අතින් ගොඩගෙන, පිරිසිදුකොට අධ්‍යයනය කර මතු අනාගාතයටද ඒ ගැන ඉගෙන ගැනීම සඳහා සුරක්ෂිතව තැන්පත් කොට රැක බලාගත් පුරාවස්තු සහ නටබුන් සමස්තය රැක ගැනීමට උත්සහකළේ සැබවින්ම තම දිවිය තම වෘත්තිය වෙනුවෙන් පුදකළ අසහාය මිනිසෙකු වූ නිසාය. අප ආදරය කරන ආරක්ෂා කරන දරුවන් හා සම අතීත අරුමය තනි කොට දමා පලා යා හැක්කේ කාටද. සැබවින්ම ඔහු තම රටට, තම උරුමයට කෙතරම් සමීප වුයේද යත් ඔහු තම දියණියකට පැල්මයිරාවේ රජකළ අතීත රැජනකගේ නම වූ ශෙනෝභියා (Zenobia) යන්න තැබුවේය.
ගෝලීය ප්‍රජාවෙන් ඇතමෙකු සිරියාවේ අතීත සභ්‍යත්වය පිළිබඳ දැනගත්තේ අයියිස් ත්‍රස්ත කටයුතුවලින් විනාශ වූ පසුවය. එහෙත් පැල්මයිරාව යනු පෞරාණික, අතිශය අලංකාරවත් නගරයක් ලෙස පැවතියකි. ඇතැම්විට එහි ඇති සුන්දරත්වය සමාන කළ හැක්කේ ගෝලීය පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන අතිරින් කාම්භෝජයෙහි වනය තුළ සැඟව ගිය අන්කෝර-වත් විහාර සංකිර්ණයට හෝ අන්දීස් කඳුවැටියේ මානව මතකය තුළ මිහිදන්ව ගිය මාචූ පිචූ නම් ශ්‍රේෂ්ඨ ඉන්කා නඟරය වැනි අතීත ශ්‍රී විභූතියෙන් විරාජමාන ස්ථානවලට පමණි.
පැල්මයිරාවේ වාස්තුවිද්‍යාත්මක අභිමානය සඳහා පසුතලය සැකසුවේ වනවදුලු, ගස්වැල් හෝ කදුවැටි නොව එහි දසත සිසාර ඇති කාන්තාරයයි. රෝමානු අධිරාජ්‍යෙය් සමෘද්ධිමත් සමයට අයත් අවශේෂවලට පසුබිම තනමින් සිරියානු වැලිකතර චමත්කාරජනක පරිදර්ශනයක් තනයි. හැඩ්රියන්(ක්‍රි.ව 117-138) නම් රෝම අධිරාජ්‍යා තම බ්‍රිතාන්‍ය සංචාරයෙන් සත්වසකට පසුව ක්‍රිස්තු වර්ෂයෙන් එකසිය විසිනම වැන්නේ සිරියාව ට පැමිණි අතර ඔහු විසින් එහි විවිධ ස්මාර්ක තැනිම සඳහා නියෝග ලබා දුන්නේය. පහත් ක්ෂේම භූමියක් වැනි පැල්මයිරාවේ ආරක්ෂාව සඳහා කිසිදා ආරක්ෂක පවුරක් අවශ්‍ය නොවුයේ එය සැතපුම් ගණනක් දුරට ව්‍යාප්තවන අනන්ත මහාකතරකින් වටවී ඇති නිසාය. එහෙත් ඒකී භූගෝලීය බාධකවලින් පැල්මයිරාවේ වටිනාකම ලොවෙන් වසන් කිරීමට නොහැකිවිය. මධ්‍යදරණී කලාපය සහ සිරියාව අතර පිහිටි පැල්මයිරා නගරය අන්තර්ජාතික වෙළදාමෙන් සමෘද්ධියට පත්විය. එය අත්කරගෙන තිබූ අතීත සමෘද්ධිය එහි ඉදිවුණු ස්මාර්ක රාශියෙන් පැහැදිලි වෙයි. මෙකී සියල්ලක්ම රෝමානු වාස්තු විද්‍යාත්මක ලක්ෂණවලට අනුරූපව ඉදිකරණ ලද ඒවාය.
එය කොරින්තියානු ගෘහ නිර්මාණ ලක්ෂණවලින් යුතු ඉතා මනරම් රංඟ ශාලාවක්, නානතටාක සංකිර්ණයක්, කුළුණු තුන්සිය පණහකින් පමණ යුතු ස්ථම්භාවලියක්(colonnade) යන පෞරාණික වාස්තුවිද්‍යාත්මක අංග වලින් සුසැදිය. සැබවින්ම එකී ගෘහනිර්මාණ අංග අතීත රෝමානු අධිරාජ්‍ය බලපෑම්වලටද පූර්වයෙන් ඉදිවූ ඒවාය. වසර දහස් ගණනක් තිස්සේ මැදපෙරදිග විසූ ප්‍රජාව විසින් ඉස්ලාමිය ආගමික ව්‍යාප්තියට පෙර වන්දනයට ලක් කළ දෙවිදේවතාවුන් උදෙසා නගරය තුළ ගොඩනැඟූ බොහෝ දෙව්මැදුරු වෙන්ව පැවතිණි. සැබවින්ම පැල්මයිරා නගරය යනු රෝමානුවන්ට මෙන්ම සිරියානුවන්ට, ආරාබි ජාතිකයන්ට සහ පර්සියානුවන්ට එක ලෙස තම උපන්බිම හා සමාන හැඟීමක් ඇතිකරන බහු සංස්කෘතික ලක්ෂණවලින් යුතු නඟරයකි. හැඩ්රියන්ගේ සංචාරයෙන් වසර එකසිය පණහකට පමණ පසුව ඊජිප්තුව දක්වා විහිදී ගිය රෝමානු අධිරාජ්‍ය තුළ පැවති ප්‍රධාන අගනරයක් බවට එය වර්ධනය විය.
සමස්ත ඉතිහාසය පුරාම සිටි වඩාත් බලවත් කාන්තාවන්ගෙන් කෙනෙකු බවට පත්වූ ශෙනෝබියා නම් රැජින එහි කෙටි කලක් රාජ්‍යත්වය දැරුවේය. එහෙත් අවසානවකට මෙන් ඇයගේ රාජ්‍ය අභිවර්ධන කටයුතු කෙරෙහි උරණ වූ එවක සිටි රෝම අධිරාජයාගේ උදහසට ලක්විමත් සමඟ ඇයව අත්අඩංගුවට ගෙන යදමින් බැඳ රෝමයට රැඟෙන විත් සිර කළේය. අසාද් තම දියණියට තැබූවේ එකී විරවරයගේ නාමයයි.
පැල්මයිරාවේ තවත් පැතිකඩක්
පැල්මයිරාව ඉන්පසුව ප්‍රත්‍යන්ත රාජ්‍යක් වශයෙන් පිරීහීමට පත්විය. එහි ස්මාර්කයන් ක්‍රමයෙන් වැලි කඳු තුළ ගිලී ගියේය. ඉන් පසුව එහි වැදගත්කම යලි ලොවට හෙලි වන්නේ ක්‍රි.ව 1751 දී යුරෝපීය පුරාවස්තු එකතුකරන්නන් එහි පැමිණීමත් සමඟය. එහි ඒ වන විටත් සුරක්ෂිතව පැවති ස්මාර්ක දැකීමෙන් ඔවුන් බෙහෙවින් වික්ෂිප්තියට පත්විය. එතැන් සිට එය ගෝලීය ශිෂ්ටාචාරයේ වටිනා සන්දිස්ථානයක් ලෙස පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ නිබඳ ඇගයිමට සහ සොයා බැලිමට ලක්විය. එය පුරාවිද්‍යාඥයින් අතරේ ප්‍රසිද්දියට පත්ව තිබුණේ“ මහ කතරේ වැනීසිය“ යන අපර නාමයෙනි. කලිද් අල් අසාද් විසින් දිවි පිදුවේ මෙවන් උරුමයක් රැක ගැනිම වෙනුවෙනි. පැල්මයිරාවේ ඉපිද එහිම හැදි වැඩුණු ඔහු පැල්මයිරාවේ පුරාවස්තු භාර ප්‍රධානියා වශයෙන් වසර හතලික පමණ කලායක් සේවය කළ අතර කැණිම් කටයුතු සිදු කරමින් සහ ඒවා ප්‍රදර්ශනයට පත් කරමින් මෙන්ම ඒ පිළිබඳ අඟනා ග්‍රන්ථ ද රචනා කළේය.
ඔහුගේ නිජබිම පිළිබඳ පැවති අසිමිත බැඳීම ඔහුගේ දරු දැරියන්ටද අනුප්‍රාණයක් වූ අතර ඔහු අනුගමනය කරමින් ඔහුගේ දරුවන් හතරදෙනෙක් පැල්මයිරා කෞතුකාගාරයේ සේවයට බැඳුනේය. කාලිද් අල් අසාද් ඝාතනයෙන් සතියකට පමණ පසු ඔහුගේ වැඩිමහල් පුත්‍රයාද අයිසිස් ග්‍රහණයට පත්විය. අයිසිස් ත්‍රස්තයන් පැල්මයිරාව කරා පැමිනෙමින් තිබෙන බව කනවැකෙත්ම අසාද් පැල්මයිරාවේ තිබූ අගනා පුරාවස්තු ගණනාවක් සුරක්ෂිත ස්ථානයක් කරා රැඟෙන යාමට කටයුතු සංවිධානය කරමින් සිටියේය.
පුරාවස්තු රැගත් ලොරි රථ පැල්මයිරාවේ කෞතුකාගාරයෙන් නික්ම යද්දී ඔහුට එකී රථයකට නැඟි පලා යාමට අවස්ථාව තිබියදී, ඉතිරි වී ඇති අනෙක් අවශේෂ ආරක්ෂා කරගැනීම වෙනුවෙන් ඔහු එහි නතර විය. සැබවින්ම ඔහුට ඔහුගේ අවසානය ගැන අදහසක් තිබුණේය. තම ජීවිතයේ ඉතිරි කාලය බියෙගුල්ලෙකු හෝ මාතෘභූමියට ද්‍රෝහිවූවෙකු ලෙස වරද සහගත හැඟිමෙන් දිවිගෙවනවාට වඩා අවසන් තත්ත්පරයද එය වෙනුවෙන්ම ගතකිරිමට අදිටන් කර ගත්තේය. එහෙයින් සෘජු කයින් සහ විවරගත් ඇසින් ඔහු ඝාතකයා පෙරමඟ එමින් සිටියදීත් තම කාර්යෙහි යුහුසුළු විය.
Embed from Getty Images
විනාශ කිරීමෙන් පසු පැල්මයිරා යුනෙස්කෝ ලෝක උරුම ස්ථානය
වාර්තාවී ඇතිපරිදි ඔහු ඝාතනය කරනු ලැබුවේ සැඟවූ පුරාවස්තු පෙන්විමට ප්‍රතික්ෂේප කිරීම නිසාය. මෙහි සත්‍යාසත්‍යතාව කුමක් වුවද, එක් දෙයක් පැහැදිලිය එනම් අසිසිස් ත්‍රස්තයන් විසින් විනාශකර දැමීමට නිබඳව දිවුරා සිටින්නේ කාලීද් අල් අසාද් දැරූ සාර්වභෞමික මානුෂිය වටිනාකම් මෙන්ම තම රටේ උරුමය සුරැකීමට කැපවීම වැනි අභිලාෂයන්ය. එය හැත්තෑව දශයේ කාම්භෝජයේ කේමරූජ් පාලකයන් කලාක් මෙන්ම අතීතයට අගයක් එකතු කළ සියලුම වටිනාකම් පිළිබඳ මතකයන් අතුගා දැමිමට අරමුණු කරගත් උත්සහයකි. එහෙත් පුර්ව ඉස්ලාමික යුගයට අයත් පුරාවස්තු විනාශ කර දැමිම පමණක් ඔවුනට ප්‍රමාණවත් නොවෙනු ඇත. එය පූරණයට පත් වන්නේ අතීත ඉතිහාසය පිළිබඳ ගෝලීය අවබෝධය පුළුල් කරන ලද අසාද් වැන්නන්ද ඝාතනය කිරිමෙන් අනතුරුවය. සැබවින්ම ඔහුගේ ඝාතනය එවැනි පරමාදර්ශයන් මරා දැමීමට ගත් තැතක් ලෙසද හඳුන්වා දිය හැකිය .
අල් අසාද් හැරෙන්නට අතීත පැල්මයිරාව තුළ නියෝජනය වුයේ කුමක්ද යන්න මැනවින් දත් අයෙකු නොසිටියේය. බහුසංස්කෘතීන්ගේ සහ විශ්වාසයන්ගේ එකට මිශ්‍රවූ රන් කෝවක් බඳුවූ පැල්මයිරාව ග්‍රීක, රෝමානු සහ පර්සියානු මෙන්ම ආරාබියානු බලපෑම යටතේ එකට සම්මිශ්‍රණය වූ ඉතා සුවිශේෂ සභ්‍යත්ව වටිනාකම් සමස්තයක් විය. එකී තත්ත්වය සිරියාවේ අතීතයට මෙන්ම අනාගතයට ද කෙතරම් වැදගත්ද යන්න ඔහු අවබෝධකරගෙන සිටියේය. තම නිජබිමෙන් පලා නොයා නොබියව ඝාතකයාට මුහුණ දීමෙන් ඔහු ලොවට එක්තරා පණිවිඩයක් ලබා දුන්නේය. එනම් පැල්මයිරාව විසින් සුරක්ෂිත කළ අතීත සම්ප්‍රදායන්, එනම් එකට දිවිගෙවූ විවිධ සංස්කෘතීන්ට අයත් මිනිසුන් විසින් ගොඩනැගූ බහුසංස්කෘතික වටිනාකම් දිවි පරදුකොට හෝ ආරක්ෂිත කර ගැනීම කෙතරම් වටිනා කාරණයක්ද යන්නයි.
තම අරමුණ වෙනුවෙන් මරණයට පත්වුණු ම්ලේච්ඡයන්ට මරණින් මතුව ස්වර්ගයේ දොර විවෘත වන්නේය වෙනුවෙන් තමන්ට රිසිසේ ජයඝෝෂා නැඟීමට අයිසිස් ත්‍රස්තයන්ට හැකිය. එහෙත් සැබවින්ම දෙවන උපතක් සිදුවන්නේ නම් ඔවුන්ට ස්වර්ගයේ දොරගුලු නම් කිසිලෙසක විවිර නොව බව අප දනිමු. ඔවුන්ගේ නම් අතීතයට එකතු වෙනවා වෙනුවට ඔවුන් විසින් උමතුවෙන් විනාශ කළ පුරාවස්තු වල දුහුවිල්ල සුළඟට මුසු වූවා සේ ඔවුන්ගේ නාමයන්ද සුළගේ මුසුව විසිරී යනු ඇත. එහෙත් කාලිද් අසාද් වැනි ශිෂ්ටාචාරයක් තරම්ම වටිනා මිනිසුන්ගේ නාමය සදා මතකයේ රැඳෙනු ඇත. මතු අනාගතයටත් සැබෑ විරුවන්සේ ඇගයිමට සහ ගරු බුහුමනට ලක් වෙනු ඇත.
– දිනේෂ් දේවගේ
- මෙම ලිපිය සඳහා Daily Mail සහ Guardian යන වෙබ් අඩවිවල කාල්ද් අල් අසාද්ගේ මරණය පිළිබඳ වාර්තා කරනල ලද ලිපි පාදක කොට ගත්තේය.