උතුරු මැද පලාතේ ස්ථාන කිහිපයකින් අප්‍රකාශිත ශිලාලේඛන සොයා ගැනේ – ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය පූජ්‍ය බැරගම සද්ධානන්ද හිමි, මාහාචාර්ය කරුණාසේන හෙට්ටිආරච්චි.

ශ්‍රී ලංකා බෞද්ධ හා පාලි විශ්වවිද්‍යාලයේ පුරාවිද්‍යා අධ්‍යායනාංශයේ අංශාධිපති ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය පූජ්‍ය බැරගම සද්ධානන්ද හිමියන් සහ ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලයේ ඉතිහාසය හා පුරාවිද්‍යා අධ්‍යායනාංශයේ මාහාචාර්ය කරුණාසේන හෙට්ටිආරච්චි මහතාගේ මූලිකත්වයෙන් උතුරු මැද පලාතේ සිදු කරන ලද කේෂත්‍ර නිරීක්ෂණකයදී අප්‍රකාශිත ශිලා ලිපි කිහිපයක් සොයා ගෙන ඇත.

එම ශිලා ලිපි පිළිබඳව අපව දැනුවත් කරන ලද්දේ ශාස්ත්‍රවේදී අලුත්දිවුල්වැව සෝමතිලක හිමි සහ සංවර්ධන නිලධාරී එච්.එම්.එස් හේමන්ත මහතා විසිනි. එම ඉල්ලීමට අනුව අප විසින් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ ලිඛිත අවසරය ලබා ගැනීමෙන් අනතුරුව, 2021-0-25 සහ 26 දෙදින තුළ එම ශිලා ලේඛන පිටපත් කරන ලදී. ඒ සඳහා විශ්‍රාමලත්, කැණීම් හා කෞතුකාගාර නිලධාරී ගාමිණි සමරනායක, බාහිර කථිකාචාර්ය ගම්මහේගේවැව අමිත හිමි, බාහිර කාථිකාචාර්ය නිලංග උදාර ජයරත්න, උපාධි අපේක්ෂක චමෝද් සඳරුවන්, ශාස්ත්‍රපති කුඩාබැඳිගම සුමන හිමි, ශාස්ත්‍රවේදී කිරිඉබ්බන්ආරේ සුගතවිමල හිමි, අලුත්දිවුල්වැව සෝමතිලක හිමි, වැලිගත්තේ මිත්‍රදේව හිමි, උදාර මධුසංඛ මහතා ඇතුළු කණ්ඩායමක් සහභාගී වූහ.

අපගේ අවධානයට යොමු වූ ශිලාලිපි අතුරින් ලිපි දෙකක් ගලෙන් බිඳුනුවැව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශයේ අලුත්දිවුල්වැව ග්‍රාමයට කි.මි 12ක් පමණ ඊශාන දෙසින් නාගස්වැව සහ  කටුවාවලගොඩ නමින් හැඳින්වෙන වනගත ප්‍රදේශවල පිහිටා තිබේ. වන අලි නිතර ගැවෙසෙන ආලංකුලම හා හබරණ රක්ෂිතයට මායිම්ව පිහිටි එම ස්ථානවලට ගමන් කිරීම අතිශයින්ම දුෂ්කරය. අලුත්දිවුල්වැව ග්‍රාමයේ සිට යතුරුපැදි වලින් සහ ට්‍රැක්ටරයක ආධාරයෙන් රක්ෂිතය හරහා වැටී ඇති දුෂ්කර මාර්ගය ඔස්සේ කි.මි 9ක් පමණ ගමන් කිරීමෙන් අනතුරුව, තවත් කි.මි 3ක් පමණ පාගමනින් ගමන් කළ යුතුවේ.

ශිලා ලේඛන පිහිටි ස්ථාන වෙත යාම සඳහා අවශ්‍ය මාර්ගෝපදේශනය සහ ප්‍රවාහන පහසුකම් ලබාදීමට ඉදිරිපත් වූයේ අලුත් දිවුල්වැව ග්‍රාමයේ පදිංචි සාලින්ද ලක්ෂාන්, අෂාන් මදුරංග, බන්දුල වීරසූරිය, ලසිත් විතාන, කසුන් මධුසංඛ, චානුක නවීන්, අකිල කේෂාන්, ගයාන් සපුමල් සහ වජිර රණසිංහ ඇතුළු කණ්ඩායම විසිනි.

වර්තමානයේ නාගස්වැව නමින් හැඳින්වෙන ස්ථානයේ පිහිටි ලේඛනය ක්‍රි.ව 9-10 සියවසට අයත් ටැම්ලිපියකි. එම ලේඛනය ආලංකුලම රක්ෂිත සීමාවේ අභාවයට ගිය පුරාණ වැව් බැම්ම මත කැබැලි දෙකක් වශයෙන් දැකගත හැකිය. ලිපිය පිහිටි ස්ථානයට ආසන්නව මීටර් 3ක් පමණ ගැඹුරට වලක් කැණ තිබේ. වැව් බැම්ම මත සිටුවා තිබූ ශිලා ටැඹ ගලවා එම ස්ථානයෙහි වටිනා වස්තුව තැම්පත් කර තිබේය යන මිත්‍යා විශ්වාසයෙන් ලිපිය පිහිටුවා තිබු ස්ථානය හාරා විනාශ කරන්නට ඇති බව පෙනේ. තවද එම ලේඛනය ද කොටස් හතරකට කඩා වෙන් කර ඇත. ටැබෙහි ඉහළ සහ පහළ කොටස් මේ වන විට අස්ථානගතය. කොටස් දෙකකින් යුක්ත අක්ෂර සහිත මධ්‍ය සීමාවේ දිග සෙ.මි 110කි. එහි පළල සෙ.මි 16කි. රළු නිමාවක් සහිත මුහුණත් සතරකින් යුක්ත ටැබෙහි මුහුණත් තුනක අක්ෂර පේළි සටහන් කර ඇත. ලිපියෙහි එක් පේළියක් හැර සෙසු පේළි පහසුවෙන් කියවා ගැනීමේ හැකියාව ඇත.

වසර දහසක් පමණ පැරණි මෙම ලේඛනයෙහි රජයේ ප්‍රධාන තීරුබදු නිලධාරි රක්ෂා නැමැති නිලධරයා රාජ්‍ය මන්ත්‍රණ සභාවේ අනුමැතිය සහිතව වාගලුව නැමැති ගම්මානයේ පිහිටි ඉඩම් දෙකක බද්ද වැව් බැම්ම ප්‍රතිසංස්කරණ කිරීම සඳහා යෙදවූ බව කියැවේ. ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද වැව් බැම්ම මතින් ගවයන් ගෙනයාම තහනම් කරමින් නියෝගයක් පනවා ඇත. එම නියෝග කඩ කිරීම පෙරනාට්ටු (බහිරංග) නිලධාරීයාගේ අණ උල්ලංඝනය කිරීමක් බවද අවධාරණය කර ඇත. ඒ අනුව මෙම ශිලා ලේඛනය කරුණු කිහිපයක් නිසා විශේෂ වේ. පුරාණ වැව් බැමි රක්ෂණ ක්‍රියාවලිය පිළිබඳ කරුණු අනාවරණය වීම ඒ අතර ප්‍රධාන වේ. දැනට ශ්‍රී ලංකාවෙන් හමු වී ඇති සෙල්ලිපි අතුරින් වැව් බැම්ම මතින් ගවයන් ගෙනයාම තහනම් කොට නීති පනවා ඇති එකම ශිලා ලේඛනය ද මෙය වේ.  තවද ක්‍රි.ව 9-10 සියවසට ගැනෙන මෙම ලිපියෙහි සඳහන් පෙරනාට්ටු හෙවත් බහිරංග නැමැති රාජ්‍ය නිලධරයා වාරි කර්මාන්තය හා සම්බන්ධ නිලධාරියෙකු ලෙස අනුමාන කළ හැකි වීමද විශේෂ ලක්ෂණයකි.

වැව් බැම්මෙහි ආරක්ෂාව සඳහා නීති පනවා තිබීමත්, එම ක්‍රියාවන් පාලනය කිරීම සඳහා රාජ්‍ය නිලධාරින් පත්කර තිබීමත්, කලාපීය වාරි කාර්මාන්තයේ සුවිශේෂි ක්‍රියාවලිය පිළිබඳ ඉඟියක් ලබාදෙයි. කලාපීය කෘෂි ආර්ථිකය පෝෂණය කිරිමට දායක වන කිවුලේකඩ, පහළ කිවුලේකඩ, ආලංකුලම, කටුවලගොඩ වැව් පද්ධතිය සහ ගල්ඔය යාන්ඔය, ආදී ජල මූලාශ්‍රය පෝෂණය කරන ප්‍රාථමික මුලාශ්‍රය වීම ඊට හේතුවයි. ටැම් ලිපිය පිහිටුවා ඇති වැව් බැම්ම බටහිර සහ නැගෙනහිර දිශාවන්ට දිවෙන කඳු ශිඛර දෙක යා කරමින් මීටර් 700ක් පමණ දුරට බැම්ම ඉදිකර ඇත. වැව් බැම්මෙහි රළපනාව සැකසීම සඳහා භාවිතා කරන ලද ශිලාමය අවශේෂ දක්නට ලැබෙන අතර වැව් බැම්මේහි ස්ථාන දෙකක කඩවරී දෙකක සාධකද හඳුනාගැනීමේ හැකියාව ඇත. මෙම වාරි නිර්මාණය ඉදිකිරීමෙහි විශේෂත්වය වන්නේ ස්භාවික භූ විෂමතාවහි පිහිටීම තේරුම් ගනිමින් නිර්මිත පරිසරය සැකසීමයි. එමඟින් බටහිර, නැනෙගහිර, සහ උතුර කඳු පද්ධතියෙහි ගලා බසින වර්ෂා ජලය අපතේ යාමකින් තොරව ගබඩා කර ගැනිමේ හැකියාව පවතී. කඳු ශිඛර දෙක අතර බැම්මක් ඉදිකොට ගබඩාකර ගන්නා වැසි ජලය පහළ නිම්නයේ නිර්මිත වාරි පද්ධතිය පෝෂණය කරමින් ගලා බසී. මෙම ක්‍රියාවලිය ස්භාවික භූ විෂමතාව හඳුනාගෙන වර්ෂා ජලය කළමනාකරණය කිරිමේ අපේක්ෂාවෙන් සැලසුම් කරන ලද්දකි.

නාගස්වැව ටැම් ලිපිය පිහිටි ස්ථානයට ගිණිකොන දෙසින් කි.මි 5ක් පමණ දුරින් හබරණ රක්ෂිතයෙහි කටුවාවලගොඩ ප්‍රදේශයේ නටබුන්ව පවතින බෞද්ධ උරුම පරිශ්‍රයක තවත් පුවරු ලිපියක් කෙරෙහි අපගේ අවධානය යොමුවූහ. දිග සෙ.මි 124කින් හා පළල සෙ.මි 40 යුක්ත එම පුවරුවෙහි ඝණකම සෙ.මි 40කි. මනා නිමාවකින් යුක්ත එම පුවරුවෙහි ඉහළ කොටස විමානාකාර සැරසිලි සහිතය. අක්ෂර ලක්ෂණ වලට අනුව එම ලේඛනය පොළොන්නරුව යුගයේ රචනා කරන ලද දමිළ පුවරු ලිපියකි. කලාන්තරයක් තිස්සේ පරිසරයට නිරාවරණය වීම හේතුවෙන් එම ලිපිය කියවා ගත නොහැකි ආකාරයට අක්ෂර ගෙවී ගොස් ඇත.

මෙම පුවරු ලිපියට මීටර් 01ක් පමණ දුරින් ගල්කනු සහිත ඉදිකිරීමක් වෙයි. එම ඉදිකිරීමෙහි අභ්‍යයන්තරය ද මීටර් 1.5ක් පමණ ගැඹුරට හාර ඇත. ඊට අමතරව මනා නිමාවකින් යුක්ත ඔපමට්ටම් කරන ලද ශිලාමය කුළුණු සහිත ඉදිකිරීම් කිහිපයක්ම එම පරිශ්‍රයේ දක්නට ලැබේ. ඉදිකිරීම් මධ්‍යයේ පිහිටි පරිවාර ස්තූප කිහිපයක් සහිත ප්‍රධාන ස්තූපයක් ද ඒ අතර වේ. එම පූජනීය ඉදිකිරීම් ද මේ වන විට හාර විනාශ කර ඇත. තවද යකඩ නිෂ්සාරණය පිළිබඳ පැහැදිලි සාධකද ස්ථාන කිහිපයක දක්නට ලැබුණි. එම පරිශ්‍රය විධිමත් පරික්ෂාවකට ලක් කිරීම හරහා ද්‍රවිඩ ප්‍රජාව බෞද්ධ සංසකෘතිය හා සබැඳි ඓතිහාසික සබඳතා තහවුරු කර ගැනීමේ හැකියාව පවතින බව කිව යුතුය.

අනුරාධපුර දිස්ත්‍රිකයේ රඹෑව ප්‍රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාශයේ 93 තුලාන ග්‍රාම නිලධාරී වසමෙහි නීරාවිය නයිපෙනගල නැමැති ස්ථානයෙන් වසර 1700ක් පමණ පැරණි තවත් ගිරිලිපියක් සොයා ගැනීමට හැකිවිය. ක්‍රි.ව 02 සහ 03  සියවසට අයත් පේළි හතරකින් යුක්ත එම ශිලා ලිපියෙහි රතිපොඩමන ගමෙහි වාසය කරන චූනක නම් අමාත්‍යවරයකු ස්තූපයකට ලබාදුන් කිසියම් දීමනාවක් පිලිබඳව කියැවේ. ලිපිය පිහිටුවා ඇති ස්ථානයට දකුණු දිශාවෙන් මීටර් 20ක් පමණ දුරින් පර්වතය මත ඉදිකරන ලද ස්තූපයක සාධක වේ. බොහෝ විට ලේඛනයෙහි කියැවෙන දීමනාව පර්වතය මත ඉදිකර තිබූ ස්තුපයට දෙන ලද්දක් විය හැකිය. කෙසේ නමුත් ලිපියෙහි අක්ෂරවල දක්නට ලැබෙන විෂමතාව නිසාත් ඇතැම් අක්ෂර ගෙවීයාමට ලක්ව ඇති නිසාත් ලබාදී ඇති දීමනාව පිළිබඳ පැහැදිලි අදහසක් ලබා ගැනීමේ හැකියාව නැත.

ශිලා ලිපි පිළිබඳ දැනුවත් කිරීමෙන් හා මඟ පෙන්වීමෙන් සහාය දැක්වූ සංවර්ධන නිලධාරී එච්.එම්.එස් හේමන්ත මහතා සහ අලුත්දිවුල්වැව ග්‍රාමයේ පදිංචි සාලින්ද ලක්ෂාන්, අෂාන් මදුරංග, බංදුල වීරසූරිය, ලසිත විතාන, කසුන් මදුසංඛ, චානුක නවීන්, අකිල කේෂාන්, ගයාන් සපුමල් සහ වජිර රණසිංහ ඇතුළු කණ්ඩායමට ගෞරවයෙන් ස්තූතිය පුද කරමු. තවද මෙම කේෂ්ත්‍ර නිරීක්ෂණය සඳහා අවසරය සහ අනුමැතිය ලබාදුන් පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් මහාචාර්ය අනුර මනතුංග මහත්මා සහ අභිලේඛන හා තාක්ෂණ විද්‍යා අංශයේ අධ්‍යක්ෂ නාමල් කොඩිතුවක්කු මහතා ගෞරවයෙන් සිහිපත් කරමු.