අනුරාධපුර, ඇතුළු නුවර

එන්.එච්. සමරසිංහ

ක්‍රිස්තු පූර්ව පස් වන සියවසේ දී පමණ පණ්ඩුකාභය රජතුමා විසින් අනුරාධපුර නගරය හා බලකොටුව ඉදිකරන්නට ඇතැයි සැලකේ. පසු කාලීනව අනුරාධපුර ඇතුළු නුවර බලකොටුව කුටකන්නතිස්ස, වසභ ආදී රජවරුන්ගේ කාලයේ තව දුරටත් සංවර්ධනය කෙරින. මේ බලකොටුව දිය අගලකින් හා උස් ප්‍රාකාරයකින් වට වී තිබිණ. සිව් දිසාවට වාහල්කඩ දොරටු සතරක් ද තිබී ඇත.

වර්තමාන ථුපාරාම මාවතට උතුරින් පිහිටි ප්‍රදේශය ඇතුළු නුවරයි. මෙහි අනුරාධපුරයේ අනෙක් පුරාවිද්‍යා ස්ථාන තරම් විමර්ශනයට භාජනය වී ඇති බවක් නොපෙනේ. නගරයේ දකුණු දොරටුව පිහිටි ප්‍රදේශයේ කැනීම් කර ඇතත් දැනට එතරම් මහජන අවධානයට ලක්ව නැත. මේ ඇතුළු නුවර  ප්‍රදේශයේ පෞද්ගලික නිවාස හා නොයෙක් පෞද්ගලික ඉදිකිරීම් තිබෙනු දැකිය හැකි ය. එසේ වුවත් මේ ප්‍රදේශය තුළ වැදගත් ප්‍රධාන ස්මාරක හතරක් සංරක්ෂණය කර තිබේ.

රජ මාලිඟාව

ඉන් පළමු වැන්න රජ මාලිඟාවයි. ථුපාරාම මාවත පසු කොට සංගමිත්තා මාවත ඔස්සේ උතුරට මීටර් 230ක් පමණ ගිය විට වම් පස පළමු වන විජයබා රජ මාලිඟයේ නටබුන් දැකිය හැකි ය.

11 වන සියවසේ චෝල පාලනයෙන් රට මුදවාගත් පළමු වන විජයබාහු රජතුමාගේ රාජාභිෂේක මංගල්ලය ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1073-74 පමණ කාලයේ අනුරාධපුරයේ දී උත්සවාකාරයෙන් පැවැත්වීන. විජයබාහු රජතුමාගේ වාසස්ථානය වුයේ පොළොන්නරුවේ බැවින්, මෙය රාජාභිෂේකය සඳහා තාවකාලිකව ඉදිකළ රජමාලිඟාවක් ලෙස සැලකේ. ලංකාව එක්සේසත් කොට රජකම ගන්නට උදව්කල බුදල්නාවන් නම් සෙනවියාට පනාකඩු සන්නස පිලිගැන්වුයේ මෙහි දී බව සඳහන්ය. මේ ගොඩනැඟිල්ලේ බාහිර කොටස සමග දිග අඩි 216කි. පළල අඩි 128කි. මැද ඇති මාලිඟාවේ දිග අඩි 72කි. පළල අඩි 64කි.  මිට ඇතුළුවන දොරටුව දෙ පස කුවේරයාගේ අතවැසියන් ලෙස සැලකෙන සංඛ හා පද්ම යන බහිරව රුප කැටයම් කොට ඇති මුරගල් දෙකකි. ගඩොළින් නිමකොට බදාම පිරියම් කොට සිතුවම් ද ඇඳ තිබු බිත්ති වල නටබුන් දැනට සංරක්ෂණය කර ඇත.

දළදා මාළිගාව

දෙ වැනි ස්මාරකය දළදා මාළිඟාවයි. කිත්සිරි මෙවන් රජ දවස ලංකාවට වැඩම වූ දන්ත ධාතුන් වහන්සේ පළමුව මේඝගිරි විහාරයේ තැන්පත් කල බවත් පසුව ඇතුළු නුවර වඩා හිඳුවා එහි භාරකාරීත්වය අභයගිරි විහාරයට පවරාදුන් බවත් වංශ කතාවල දැක් වේ. එහෙත් ඇතුළු නුවර දළදා මාළිගාව කුමක්ද යන්න පිළිබඳව විවිධ මත පල වී ඇත. කෙසේ වෙතත්, දැනට දළදා මාළිඟාව ලෙස හඳුනාගෙන ඇති ගොඩනැඟිල්ලේ නටබුන් විජයබාහු මාලිගයේ සිට තවත් මීටර් 250ක් පමණ සංඝමිත්තා මාවත ඔස්සේ උතුරු දෙසට ගොස් දකුණු පසට හැරි තවත් මීටර් 100ක් පමණ ගීයවිට හමු වේ. අඩි 50ක් පමණ දිග හා පළලින් යුත් මේ ගොඩනැඟිල්ලේ ශෛලමය දොර, ජනෙල් ආදිය ශේෂව තිබෙනු දැකිය හැකි ය. මධ්‍යයේ ආසනයක් ද  දක්නට ලැබේ. පසෙක තවත් ගොඩනැඟිල්ලක නටබුන් ඇත. චෝල ආක්‍රමණයට පෙර තිබු දළදා මැදුර විනාශ වූ බැවින් ක්‍රිස්තු වර්ෂ 956 – 972 කාලයේ රජු වූ හතර වන මහින්ද රජතුමා කර වූ දළදා මාළිඟාව මෙය විය හැකි ය.

මහාපාලි දාන ශාලාව

තුන් වන ස්මාරකය මහාපාලි දාන ශාලාවයි. කලින් කි දළදා මාළිගාවට මීටර් 50ක් පමණ දකුණු දෙසට වන්නට මහා පාලි දාන ශාලාව පිහිටා ඇත. දේවානම් පියතිස්ස රජතුමා විසින් මෙම දාන ශාලාව ආරම්භ කර ඇත. රජුගේ මාලිඟය අසල ඉදිකළ මුළුතැන් ගෙයකින් 800ක් පමණ භික්ෂුන් වහන්සේලාට දැන් පිළිගැන් වූ බව චීන දේශාටක හියුන් සාං සඳහන් කර ඇත. නගරයේ වෙසෙන පන්දහසක් පමණ වන පිරිසකට මේ ස්ථානයෙන් ආහාර සපයන්නට ඇති බව ෆාහියන් නම් චීන භික්ෂුන් වහන්සේ සඳහන් කර ඇත.  මෙම ස්ථානයේ අඩි 27.5ක් පමණ දිග අඩි 5.25ක් පමණ පළල ශෛලමය බත් ඔරුවක් තිබේ. මෙය දෙ වන අග්බෝ රජතුමා ඉදිකලබව කියවෙන බත් ඔරුව විය හැක. බත් ඔරුවේ බිත්තියක ලියවුනු 10 වන සියවසට අයත් සේ සැලකෙන සටහනක ‘මහා පෙළ බත් ගන්නා තාක් දෙනමෝ‘ යනුවෙන් සඳහන් වේ. මෙම සටහන නිසා මෙය මහාපාලි දාන ශාලාව ලෙස හඳුනා ගෙන ඇත.  මෙහි මහපෙල යන්න භාවිතෙ කොට ඇත්තේ දිනපතා දානය ලබා ගැනීමට භික්ෂුන් වහන්සේලා පේලියට වැඩම කරවිමයි.

මේ දාන ශාලාවේ දැනට ඉතිරිව ඇත්තේ ගල් කණු 33ක් පමණි. මේ ස්ථානයේ වූ ගල් කණු ආදිය පසු කලක වෙනත් ඉදිකිරීම් සඳහා යොදා ගන්නට ඇත.

මෙම ස්ථානයට ජලය ලබා ගැනීම සඳහා පාවිච්චි කළ ලිඳක් දැනට තහවුරු කොට ඇත. මෙහි ජල මට්ටම දක්වා පිය ගැට පෙළක් දක්නට ලැබීම විශේෂත්වයකි.

මේ දාන ශාලාව නොයෙක් රජවරු ප්‍රතිසංස්කරණය කොට ඇත. සොලින් විසින් විනාශ කිරීමෙන් පසු හතර වන මහින්ද රජතුමා මෙය නැවත ගොඩනඟා ඇත.

රජ මාලිඟයට අයත් ගම බිම් පාලනය, ආදායම බෙදී යන ආකාරය පිලිබඳ නීතිරීති ඇතුළත් හතර වන මිහිඳු රජ සමයේ පුවරු ලිපියක් ද මෙහි දක්නට ඇත.

ගෙඩිගේ

සිව් වන ස්මාරකය වන ගෙඩිගේ නමින් හැඳින්වෙන ගොඩනැඟිල්ලක නටබුන් ද ඇතුළු නුවර දක්නට ඇත. පල්ලව ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පිය ලක්ෂණ ඇති මෙහි ඉතා පළල ගඩොළු බිත්ති මත ආරුක්කු හැඩයේ වහලක් තිබෙන්නට ඇත. ශෛලමය දොර ජනෙල් තවමත් දැකිය හැක. මෙය කුමන කාර්යයක් සඳහා ඉදිකරන්නට ඇත්දැයි අවිනිශ්චිත ය.

අනුරාධපුරයේ සංචාරය කරන ලාංකිකයන් බොහෝ දෙනෙකුට මෙම ස්මාරක පිළිබඳව අවබෝධයක් නොමැති බවක් හැඟේ. මේ ස්ථාන නැරඹීමට යන්නේ අනුරාධපුරයට යන දේශීය සංචාරකයන්ගෙන් සීමිත පිරිසක් පමණි.

----------------------------------------------------------------------------------
මෙම ලිපිය 2019.09.26 දින www.archaeeology.lk/sinhala වෙබ් අඩවියේ ප‍්‍රකාශයට පත් විය.
----------------------------------------------------------------------------------