එන්.එච්. සමරසිංහ
දකුණුදිග වෙරළබඩ තැනිතලාවේ දකුණු දෙසින් පිහිටි ශේෂ කඳු අතරින් උසම කන්ද ලෙස සැලකෙන මුල්ගිරිගල කන්දේ ස්වභාව සෞන්දර්යය වඩාත් ඔපවත් කොට ඇති පුද බිමකි, මුල්ගිරිගල රජ මහා විහාරය.
මෙහි ඇති ක්‍රිස්තු පූර්ව 3 වන සියවසට පමණ අයත් වෙතැයි සැලකෙන අක්ෂර වලින් ලියැවුණු ශිලා ලේඛනයක දුටුගැමුණු රජුගේ සොහොයුරු සද්ධාතිස්ස රජු ගැන සඳහන් වී ඇතැයි කියවෙන බැවින් මෙය ඒ කාලයේ සිටම පැවත එන පුද බිමක් ලෙස සැලකේ. වංශ කතාවලට අනුව ක්‍රිස්තු පූර්ව 2 සියවසේ පමණ කාවන්තිස්ස රජු ඉදිකළ බව පැවසෙන හැට හතරක් විහාරාම අතරින් සමුද්‍රගිරි විහාරය ලෙස හැඳින්වෙන්නේ මෙය යයි විද්වතුන් සලකති.
දැනට දක්නට ලැබෙන මේ විහාරස්ථානය තුන් වන සියවසේ රජකළ ජෙට්ඨතිස්ස රජු විසින් ආරම්භ කල බව කියවෙන අතර එය ධාතුසේන, වළගම්බා හා කිර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ ආදී රජවරුන්ගේ රාජ්‍ය කාලවලදීත් සංවර්ධනය හා ප්‍රතිසංස්කරණය කළ බව පෙනෙන්නට ඇත.
මුල්ගිරිගල විහාර සංකීර්ණය පිහිටා ඇති කඳු ගැටය හෙල්මළු ගණනාවකින් හා ගල්ලෙන් 25කින් පමණ සමන්විත වෙයි. ඉන් මළු පහක ඇති ගල්ලෙන් හතක් විහාර මන්දිර බවට පත්කොට ඇත.
මේ විහාර සංකීර්ණයේ පහළින් ම ඇත්තේ සියඹලා මළුවයි. එහි මුල්ගිරිගල කෞතුකාගාරය, පන්සල හා විශ්‍රාම ශාලාව පිහිටා ඇත.
පහළ මළුව
සියඹලා මළුවට ඉහළින් පහල මළුව පිහිටා ඇත. එහි ස්ථුපයක්, බෝධියක්, රජ මහා නාලෙන් විහාරය, පදුම රහත් විහාරය, පැරණි සිමා මාලකය, භාණක ලෙන, සෙල් ලිපිය හා ගිරි ලිපිය ආදිය ඇත.
රජ මහා නාලෙන් විහාරය 1808 දී කළ බව සඳහන් වේ. මේ තුළ උඩරට පිළිම සම්ප්‍රදාය අනුව නෙළූ බුදු රජාණන් වහන්සේගේ ඔත් පිළිමයක්, දකුණුපස බිත්තියේ සමන්, කතරගම, විෂ්ණු හා විභීෂණ දෙවිවරුන්ගේ රූප හා සිවිලිමේ සූ විසි විවරණ සිතුවම් කොට ඇත.
පදුම රහත් විහාරය තුළ ද උඩරට පිළිම සම්ප්‍රදාය අනුව නෙළූ බුදු රජාණන් වහන්සේගේ ඔත් පිළිමයක් නෙලා ඇත. පිළිමය ඉදිරිපස බිත්තියේ තෙලපත්ත හා වෙස්සන්තර ජාතක කතා සිත්ගන්න සුළු ආකාරයෙන් සිතුවම් කොට ඇත.
මැද මළුව
මැද මළුවෙහි ද ඔත් පිළිමයක් සහිත කුඩා ලෙන් විහාරයක්, බෝධියක්, ස්ථුපයක් හා සංඝාවාසයක් ඇත. මේ ලෙන් විහාරය තුළ හිමාල වනය, උතුරුකුරු දිවයින හා අනෝතප්ත විල ආදිය සිතුවම් කර ඇත.
රජමහ විහාර මළුව
මී ළඟට ඇත්තේ රජමහ විහාර මළුවයි. මේ මළුව තුළ ලෙන් විහාර හතරකි. මුළින්ම බුදු රජාණන් වහන්සේගේ පිරිනිවන් පෑම දැක්වෙන ඔත් පිළිමය සහිත විහාර ගෙයයි. එහි පිරිනිවන් පෑම පිලිබඳ සිතුවම් ඇඳ ඇත.
ඊට මඳක් ඉහලින් පරණ විහාරේ හෙවත් රජමහ විහාරේ පිහිටා ඇත. මෙහි ද ඔත් පිළිමයක් හා පද්මාසන මත අභය මුද්‍රාවෙන් නෙලා ඇති හිටි පිළිම වහන්සේලා අට නමකි. බිත්තිවල තෙලපත්ත ජාතකය, සිවි ජාතකය හා සොලොස්මස්ථානය දැක්වෙන සිතුවම් ය.
ඊළඟට ඇත්තේ අලුත් විහාරය නමින් හැඳින්වෙන විහාරයයි. මෙහි ඇතුළුවන දොරටු දෙක දෙ පස සතර වරම් දෙවි වරුන්ගේ රූප අඹා ඇත. මෙහි ද ඔත් පිළිම, හිඳී පිළිම හා හිටි පිළිම දක්නට ලැබේ. බෝධිසත්ව පිළිමයක් ද මෙහි වෙයි.
නාග විහාරය
මේ මළුව කෙලවර මෑත කාලයේ දී කරවන ලද නාග විහාරය පිහිටා ඇත. මෙහි ද ඔත් පිළිමයක් හා ඉඳී පිළිමයකි. මේ විහාරය ඉදිරිපස පොකුණක් ද ඇත. මේ විහාරය හා පොකුණ පිලිබඳ බොහෝ ජනප්‍රවාද පවතී.
උඩහ මළුව
උඩහ මළුවේ ස්ථුපයක්, දෙ තිස් පලරුහ බෝධිය, ඝණ්ටාර කුළුණක් ආදිය ඇත.
මුල්ගිරිගල බොහෝ දෙනාගේ අවධානයට යොමුව ඇත්තේ එහි දක්නට ලැබෙන මනරම් බිතුසිතුවම් නිසාවෙනි. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1732 දී පමණ මෙහි පැමිණි ඉතිහාසඥයෙකු වන ජර්මන් ජාතික වුල්ප්ගැන් හයිඩ්ට් (Wolfgang Hydt) මහතා විදේශික චිත්‍ර ශිල්පියෙකු ලවා සමහර සිතුවම් පිටපත් කරවා ගෙන ඇත.
ඉංග්‍රීසි ජාතික චිත්‍ර ශිල්පියෙකු වූ විලියම් ඩැනියෙල් (William Daniell) මහතා (1769–1837) විසින් මුල්ගිරිගල ආශ්‍රිතව අඳින ලද සිතුවමක් යටත්විජිත සමයේ ආණ්ඩුකාරයාගේ නිවසේ තබාගෙන සිට ඇත. පසුව ජනාධිපති නිවස භාරයේ තිබු මේ සිතුවම අවතැන්විම පිළිබඳව විශාල ආන්දෝලනයක් ද ඇති විය.
දැනට දක්නට ලැබෙන මුල්ගිරිගල සිතුවම් 18 වන සියවසෙන් පසුව අඳින ලද ඒවා ය. පදුම රහත් විහාරයේ ඇති තෙලපත්ත, වෙස්සන්තර යන ජාතක කතා 19 වන සියවසේ මැද භාගයේ පමණ සිතුවම් කරන්නට ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ.
මුල්ගිරිගල සිතුවම් සම්ප්‍රදායන් කීපයකට නෑකම් කියන බව පෙනේ. දීප්තිමත් වර්ණයන්ගෙන් අඳින ලද සමහර සිතුවම් මහනුවර සම්ප්‍රදායට අයත් ය. මහනුවර දෙවරගම්පල සිල්වත් තැන හා කටුවන සිල්වත් තැන සමහර සිතුවම් නිමකොට ඇති බවට මතයක් වේ.
මහනුවර යුගයේ දී අඳින ලද සමහර මුල්ගිරිගල සිතුවම් තුළ මහනුවර සම්ප්‍රදාය ඉක්මවා ගිය විශේෂ ලක්ෂණ දැකිය හැකි ය. මිනිස් රූපවල ඉරියව් ඉතා තාත්විකව හා සෞන්දර්යාත්මක අගය ඉස්මතුවන ආකාරයෙන් නිරුපනය කොට ඇත. ඉන් පෙර යුගවල සිතුවම් අතර දක්නට නොලැබෙන ආකාරයේ තේමා සහිත සිතුවම් එලි දැක්වීමට මුල්ගිරිගල ශිල්පින් සමත් වී ඇත. එමෙන්ම, ඒවායේ වර්ණ රටා උඩරට සම්ප්‍රදායෙන් බැහැර වී රුහුණට විශේෂිත වූ වර්ණ රටාවකින් හැඩගැන් වී ඇත. තෙලපත්ත ජාතකයේ පෙරහර ජවනිකාව, වාදකයන්ගේ ගේ සිතුවම්, බෙරයක් වයන කාන්තාව ආදී චිත්‍ර ඊට උදාහරණ ලෙස දැක්විය හැකිි ය. එමෙන්ම, රුහුණට ආවේනික ආහාර වර්ග ද, (කිරිපැණි, කෙසෙල්) නැටුම් ශිල්පීන්ගේ ඇඳුම් ආදිය ද එම සිතුවම් තුළ දැකිය හැකි ය.
සමහර සිතුවම් වලට යුරෝපිය අභාෂය ලැබී ඇතිබව පැහැදිලි ය. සිතුවම් වල දක්නට ලැබෙන සංකීර්ණ වර්ණාවලිය, මල් සහිත කොළවලින් සැදි රටා, සිතුවම් වල දැක්වෙන ගොඩනැඟිලි, තාත්වික ත්‍රිමාන දර්ශන, රාමුවකට සීමා වූ සිතුවම් ආදිය උදාහරණ ලෙස දැක්විය හැකි ය.
මේ විහාරවල දක්නට ලැබෙන මකර තොරණ දොරටුපාල රුප ඇතුළුවන හා දොරටුවල ඇඳ ඇති රූ කම් ද මනරම් ය.
18 වන ශතවර්ෂය වනවිට වල් බිහි ව තිබූ මුල්ගිරිගල රජ මහා විහාරය වටරන්ගොඩ ධම්මපාල හිමියන්ගේ නායකත්වයෙන් නැවත ප්‍රතිසංස්කරණය කොට ඇත. කරතොට ධර්මාරාම නා හිමියන්ගේ කාලයේ දී ලන්දේසීන්ගේ අනුග්‍රහය ද ලබාගෙන ඇත.
1972 දී පමණ සීගිරියේ විනාශ කළ බිතුසිතුවම් ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට පැමිණි ඉතාලි ජාතික ලුසියානෝ මරන්සි මහතා මුල්ගිරිගල සිතුවම් සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා ද දායක වී ඇත.
මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 670ක් පමණවූ උස ගල් පර්වතයක පිහිටි මුල්ගිරිගල රජ මහා විහාරය පියගැට 550ක් පමණ තරණය කොට වන්දනාවේ යන බොදු බැතිමතුන්ට අගනා පින් බිමකි, සෞන්දර්යය සොයා යන සංචාරකයනට අගනා කලාගාරයකි.
---------------------------------------------------------------------------------
මෙම ලිපිය 2019.01.07 දින www.archaeeology.lk/sinhala වෙබ් අඩවියේ ප‍්‍රකාශයට පත් විය.
---------------------------------------------------------------------------------