41. මිහින්තලේ, සිංහ පොකුණ

අපේ හැදියාවේ බිහිදොර වූ මිහින්තලේ පැරණි පුදබිමේ තියෙන අවශේෂ නිර්මාණයක් ගැන කියන්නයි මේ හදන්නේ. ඒ එහි ඇති පොකුණක් ගැන. ලංකාවේ පැරණි නටඹුන් ස්ථාන එක්ක පරසිඳු පොකුණු ගණනාවක් තියෙනවා. නම් වශයෙන් එකක් දෙකක් සඳහන් කළොත් අභයගිරියේ කුට්ටම් පොකුණ, ඇත්පොකුණ, ජේතවන විහාරයේ ඇති යතුරු පොකුණු, රිටිගල ගියෙන බන්දා පොකුණ, පොළොන්නරුවේ ඇති කුමාර පොකුණ, නෙළුම් පොකුණ හා ගලබැද්දේ බිසෝ පොකුණ කියන්නේ ඒ අතුරින් කීපයක් විතරයි. ඕන නම් කෙනෙකුට ලංකාවේ පොකුණු ගැන වෙනම හොයාබලන්න තරම් තොරතුරු තියෙනවා. මිහින්තලේ සිංහ පොකුණ කියල කියන්නේ මේ අතර කුඩා පොකුණක් නමුත් ඊටම වෙන්වුණු හැඩ සහිත නිර්මාණයක්.

මිහින්තලේ පංසලේ මැද මළුව කියන තැනට දකුණු දිහාවෙන් ඇති ප්‍රපාතයේ ආරාමයක් එක්ක යාවන අන්දමින් මේ පොකුණ පිහිටල තියෙන්නේ. මේ පොකුණට ‘සිංහ පොකුණ’ කියල කියන්නේ තරමක් විශාල හිටගත් සිංහ රුවක් මේ පොකුණට සම්බන්ධ නිසයි. මේ සිංහ රුව සහිත පොකුණ නිසා ‘සිංහ පොකුණ පරිශ්‍රය’ කියල කියනවා. අනුරාධපුරේ අනෙකුත් පුරාණ පුදබිම් වගේම මේ පොකුණත් නටඹුන් වෙලා කැලයෙන් වැහිල තියෙද්දි 1910 දී එවකට පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් වුණු එච්.සී.පී. බෙල් මැතිතුමා මෙතැන පිරික්සලා මේ නටඹුන් දැන් තියෙන ආකාරෙට පාදලා හදලකරල තියෙනවා.

පිහිටි ගලකට තුන් පැත්තකින් ගල් කුට්ටි සම්බන්ධ කරල හදල තියෙන මේ පොකුණේ ප්‍රමාණය හරියටම කිවුවොත් දිග මීටර් 2ක් පළල මීටර් 1.9ක් හා ගැඹුර මීටර් 1.4ක් වෙනවා. ගලේ පිහිටි හැඩය උපයෝගි කරගෙනම හදපු අත් ඔසවාගෙන දෙ කකුලින් නැඟිට ඉන්න සිංහ රුව මීටර් 2.3ක් උසයි. සාමාන්‍ය මිහිහෙකුට මේ සිංහ කටින් එන වතුර පිහිල්ලෙන් අමාරුවක් නැතිව නාන්න වුනත් පුළුවන්. සිංහ රුවට ඉහළින් බොරදම් ඇති වේදිකාවට ඉහළින් වතුර එකතු වෙන පොකුණ හදල තියෙනවා. මේ කතාකරන සිංහ පොකුණට වතුර ගෙනවිත් තියෙන්නේ මේ කන්දේ මැද හරියේ තියෙන නාග පොකුණින්. පොළොවේ වළලපු මැටි නළ ඔස්සෙයි මේ වතුර පාර ගෙනවිල්ලා ඇත්තේ. පොකුණට වතුර වැටෙන්නේ මකර කටක් විදිහට හදපු ගල් පිහිල්ලකිනි. මේ කුටියට එක්වන වතුර බටහිර පැත්තට මුහුණ දාපු සිංහයාගේ කටින් පිටට එනවා.

එදිනෙදා වුවමනාවක් පිරිමහන නිමවුමක් වන මේ සිංහ පොකුණ ගල් කැටයම්වලින් හැඩ කරන්න නිර්මාණකරුවා දරල තියෙන මහන්සිය බොහොම සිත් ගන්නවා සිංහ පොකුණේ උතුරු, නැඟෙනහිර හා බටහිර දිසාවන්හි දැකගන්න පුළුවන් කැටයම් පෙළ වැඩි අවදානයක් දිනාගන්නවා. සෙන්ටිමීටර් 25ක් උස වන පටියක් ආකාරයට නෙලා ඇති මෙහි උතුරු පැත්තට වෙන් වෙන් කැටයම් 10ක් නැඟෙනහිර දෙසින් කැටයම් 8ක් හා බටහිර පැත්තෙ කැටයම් 7ක් දැකගන්න පුළුවන්. තුන් පැත්තෙම කැටයම්, ගලෙහි මතු කළ කුලුණු සටහන් මගින් එකිනෙකින් වෙන් වෙනවා. මේ එකිනෙක පැත්තේ ඇති කාටයම් පහත දැක්වෙන විදිහට විස්තර කරන්න පුළුවන්.

උතුරු පැත්තේ කැටයම් දකුණු කෙළවරේ ඉදල

1 අතක් ඔසවාගත් කේශර සහිත ගජසිංහ රුපය, 2 දකුණු උර මත කඩු මිටක් රැදුණු කෙස් වැටිය විදහා ගත් යුධ භටයා, 3 සිංහයා, 4 නැටුමක යෙදෙන වාමනයා, 5 පිටුපසට හැරුණු සිංහයා, 6 මල්ලව පොරය, 7 නැටුමක යෙදෙන වාමනයා (තරමක් දුරට විනාශ වී ඇත.), 8 සිංහයා (තරමක් දුරට විනාශ වී ඇත.), 9 නැටුමක යෙදෙන වාමනයා (වම් කකුල කැඞී ඇත.) හා 10 කේසර රහිත ගජසිංහ රුව

නැඟෙනහිර පැත්තේ කැටයම් දකුණු කෙළවරේ ඉදල

1 වාඩි වූන සිංහයා, 2 දකුණතින් චාමරයක් ගත් වාමනයා, 3 වාඩි වූ සිංහයා (මෙම සිංහ රුව අනෙකුත් සිංහ රූපවලට වඩා සියුම් හා විචිත‍්‍ර අයුරින් කැටයම් කර ඇත.), 4 ඍෂිවරයා හා ඇත් රුව : සිංහ පොකුණෙහි කැටයම් අතර විශේෂම කැටයමයි. මෙහි ඇති සැරසූ ඇත් රුවෙහි දකුණු අත හා වම් පාදය නමා හොඬයෙන් පොළොව ස්පර්ශ කරයි. හොඬයෙන් යමක් දරා සිටින ඇත් රජු දමනය වී ඇති අයුරකින් නිරූපණය වේ. ඇතු ඉදිරියේ හිටගෙන ඉන්න ධෝතියක් ඇදගත් ඍෂිවරයා වම් අතින් හක් ගෙඩියක් දරා සිටින අතර දකුණු අතින් ඇතුගේ කුම්බස්තලය පිරිමදියි. මුහුණ පුරා රැුවුල වවා ඇති ඍෂිවරයාගේ උඩු රැවුල ද හොඳින් දක්වා ඇත. මෙය පොළොන්නරුව පොත්ගුල් විහාරයේ තියෙන සෘෂි රූපය සිහිපත් කරයි. 5 වාඩි වූ සිංහයා (ඉහත 3 රූපයට සමානය), 6 කකුල් පටලවාගත් මල්ලවකරුවන්ගේ පොරය, 7 වාඩි වූ සිංහයා (3 හා 5 කැටයම්වල ඇති සිංහ රුවට සමාන ය) හා 8 වාමන රුවක් බව අනුමාන කළ හැකි වේ. පස්වලින් ආවරණය වී ඇත.

බටහිර පැත්තේ කැටයම් දකුණු කෙළවරේ ඉදල

1 වාඩි වූ සිංහයා, 2 ත‍්‍රිභංග කාන්තාව, 3 පැත්තකට හැරි ඉදිරිය බලා සිටින සිංහයා, 4 යුගල නර්තන රුව හා බටනලා වාදකයා, 5 පැත්තකට හැරී ඉදිරිය බලා සිටින සිංහයා, 6 වීණා වාදකයා හා 7 වාඩි වූ සිංහයා

ඉහත විස්තර කළ කැටයම් තීරුවලට ඉහළින් එක් පැත්තකට 2 බැගින් වූ වාමන රූප 6ක් අල්ප උන්නතව දක්වලා තියෙනවා. මේ කැටයම් අතුරින් කලාත්මක බවින් වැඩිම ඒවා ඇත්තේ නැඟෙනහිර දෙසයි. පොකුණෙහි ප්‍රධාන පැත්ත සිංහ රුපය ඇති පැත්ත වුවත් ඊට ප්‍රතිවිරුද්ධ පැත්තේ කැටයම් අනෙක්වාට වඩා වැඩි කලාත්මක බවකින් දක්වා ඇත්තේ ඇයි යන්න විමසිය යුතත්තකි.

සිංහ පොකුණට පිවිසෙන තැන හුනුගලකින් හදපු කැටයම් නැති සඳකඩපහණක් දැකගන්න පුළුවන්. එ වගේම පොකුණ ඉදිරියේ විෂ්කම්භය අඩියක් පමණ වන ඇඹරුම් ගලක් ද දැකගන්න පුලුවන්. මෙතැන නාන අයට අවශ්‍ය ආලේපන ඇඹරීම සඳහා මෙය යොදාගන්න ඇති.

මිහින්තලේ වැනි විශාල නිර්මාණ ප්‍රමාණයක් ඇති තැන්වල ඇවිදිද්දි අමතක නොකර මේ වගේ කුඩා නිර්මාණත් දැකබලා ගන්න එක වටිනවා. ඒ නිර්මාණ වැඩි අවධානයකින් නැරඹුවොත් සාමාන්‍යයෙන් දකින දේට වඩා වැඩි යමක් දැකගන්නත් පුළුවන් වේවි. මේ මිහින්තලේ කණ්ඨක චේතියට පස්සේ කැටයම් වැඩිම ප්‍රමාණයක් ඇති තැන.

මේ සමඟ අමුණලා තියෙන රූපෙන් පේන්නේ මේ පොකුණ තහවුරු කරන්න කලින් කැලය කපල මතුකරගත්ත අවස්ථාවේ තිබුණු විදිහ. මේ ස්ථානය පාදල මතුකරල තියෙන ආකාරය දැන් මෙතනට යන කෙනෙකුට දැකබලාගන්න පුළුවන්. මේ රූපෙයි දැන් සිංහයාගේ මුණයි හොඳින් බලන්න. පර සුද්දො කියන එච්.සී.පී. බෙල් මැතිතුමාලා මතුකරල දුන්නු දේට අපේ අයියලා කරල තියෙන දේ දැකගන්න පුළුවන් වෙයි. ෆැන්ටසිය නැත්තං සිහින ලෝකවලට වඩා ඇත්ත ගොඩක් වෙනස් කියන දේ එතකොට පැහැදිලි වෙයි.

චන්දිම අඹන්වල

2020.05.01 / 09.09 PM