ලංකාවේ ඉතිහාසයට අතීතයට ආදරය කරන බොහෝ දෙනාගේ මනබඳින තැනක් අනුරාධපුරය කියන්නේ. අපේ ඉතිහාසයේ රන් යුගයත් අනුරාධපුර යුගයමයි. බුදුදහම මත පදනම් වූ වාරි-කෘෂි ශිෂ්ටාචාරය ක්‍රමවත් විදිහට පැළවෙන්නේ මේ සමයේ. කලාව, දර්ශනය, වාස්තු, ජනජීවිතය, ආර්ථිකය විතරක් නෙවේ රාජ්‍ය පාලනය ඇතුළු සමස්ථ හැදියාවම බුදුදහම අනුව හැඩගැහුණු සරළ චාම් හා අභිමානවත් කාලයක් ඒක.
මේ සටහන් කියවන ඔබත් හැකි වෙලාවට තනිවම හෝ පිරිසත් එක්ක අනුරාධපුරේ ඇවිදින්න යනවා ඇති නේද?. පොඩි කාලේ ගිය අද්දැකීමුත් හිතේ තැම්පත් වෙලා ඇති. එහෙම ගියපු අවස්ථාවල ඔබ රුවන්වැලි සෑය, ථූපාරාමය, ශ්‍රී මහා බෝධිය, බටහිර ආරාමය, වෙස්සගිරිය හා මිහින්තලේ වගේ තැන්වල ඇවිදින්න ගිහිල්ලත් ඇති. ගල්බැමි බලමින් ඇවිදින අතර හිතන්න ඇති මේ මොනවද කියල. මේවා ගැන වැඩිහිටියන්ගෙන් ඇහුවත් එයාලත් ගොඩාක් විට ඒ ගැන දන්නේ නැහැ. ගොඩාක් වෙලාවට නඬේ ගුරාලත් දන්නේ මේව විහාර කියන්න විතරයි. ඒ නිසා මේ සටහනින් මම උත්සාහ කරන්නේ් අනුරාධපුර කාලෙට අයිති විහාර ගැන සුළුවෙන් යමක් පැහැදිලි කරන්නයි. හැබැයි මේ සටහනින් පුළුල් පරාසයක් කියැවෙනවා.
අනුරාධපුරේ නගර සැලැස්මේ විහාර වර්ග කීපයක්ම තියෙනවා. ප්‍රධාන සම්ප්‍රදා වර්ග 4ක් හඳුනගන්න පුළුවන් පහළ තියෙන විදිහට.
1. මහා විහාර
2. පබ්බත විහාර
3. පධානඝර විහාර
4. ආරණ්‍ය හෙවත් ඓන්ද්‍රීය විහාර
අපි දැන් මේ එක එක විහාර සම්ප්‍රදායන් හා ඒවගේ ලක්ෂණ මොනවද කියල බලමු.
1. මහා විහාර : වචනයෙන් කියැවෙන ආකාරයටම මේ ගොඩාක් විට විශාල පරිමාණයේ විහාර. පැරණිම කාලේ ජනප්‍රිය වුණු විහාර සම්ප්‍රදායක් මේක. මේ විහාර සම්ප්‍රදායේ මූලිකත්වය ලැබෙන්නේ ස්තූපයට. ස්තූපය මැදි කරගෙන තමයි අනෙකුත් නිර්මාණ තියෙන්නේ. විහාරයක් ගත්තහම පූජනිය ගොඩනැඟිලි, පොදු ගොඩනැඟිලි, භික්ෂූ නේවාසිකාගාර, ගබඩා සේවකකාරකාදින්ගේ කාමර, වැසිකිලිකැසිකිලි, පොකුණු හා තවත් පරිවාර ගොඩනැඟිලි දැකගන්න පුළුවන්. ස්තූපය, බෝධින් වහන්සේ, පිළිම ගෙය හා පෝය ගෙය කියන්නේ ප්‍රධාන පූජනිය ගොඩනැඟිලි හතර. මේ විහාරවල තියෙන ස්තූපය ගොඩාක් විට මහ විශාලයි. රුවන්වැලි සෑය මැදි වුණු මහාවිහාරය, අභයගිරි ස්තූපය මැදි වූ අභයගිරිය, ජේතවන ස්තූපය මැදිවුණු ජේතවනය හා දක්ඛිණ තූපය සහිත දක්ඛිණ විහාරය කියන්නේ අනුරාධපුරේ පැරණි නගරයේ ඇති ප්‍රධාන මහා විහාර.
අනුරාධපුරේ විශාලම ස්තූප තියෙන්නේ මහාවිහාරවල. ස්තූපයේ ඉදල ප්‍රධාන දිසා හතරට විහිදෙන විදිහටයි අනෙක් ගොඩනැඟිලි තියෙන්නේ. ගොඩනැඟිලි කියන්නේ පිළිම ගෙවල්, උපෝසථඝර, ධාතු මන්දිර, දානශාලාව, සන්නිපාත ශාලා, ජන්තාඝරය, නේවාසික ගෘහ, ගබඩා, පොකුණු ආදි සියල්ලයි. මේ ඔක්කොම වටකරල සීමා ප්‍රාකාරයක් තියෙනවා. අනුරාධපුරේ මහාවිහාරය කියන මහාවිහාර සම්ප්‍රදායේ විහාරයේ ස්තූපය තමා රුවන්වැලි සෑය. බෝධින් වහන්සේ ශ්‍රී මහා බෝධින් වහන්සේ. උපෝසථඝරය තමා ලොවාමහාපාය. අභයගිරි විහාරය ගත්තොත් අභයගිරි ස්තූපය, රත්න ප්‍රාසාධය උපෝසථඝරය. ජේතවන ස්තූපය තමා ජේතවන විහාරයේ කේන්ද්‍රය වූ ස්තූපය. දියසෙන් මහ පොයගේ පෝය ගෙය. බෝධිඝරය තමා බෞද්ධ ගරාදි වැට කියල දැන් කෞතුකාගාරය පිටුපස තියෙන ඉදිකිරීම. පිළිම ගේ තමා ස්තූපයට බටහිර පැත්තේ උසම උස උළුවස්සක් තියෙන ගොඩනැඟිල්ල.
ෆා-හියං භික්‍ෂූන් වහන්සේගේ වාර්තාවේ තියෙන විදිහට මහාවිහාරවල භික්‍ෂූන් වහන්සේලා විශාල පිරිසක් වැඩවාසය කරල තියෙනවා. අභයගිරියේ 5,000ක් මහාවිහාරයේ 3,000ක් හා ජේතවන විහාරයේ 2,000ක පමණ භික්‍ෂූන් වහන්සේලා වැඩසිටි බවයි කියැවෙන්නේ. මේ විහාරවල තියෙන බත් ඔරු පරික්‍ෂා කළ පුරාවිද්‍යාඥයින්ට මේ වාර්තාවේ ඇති තොරතුරු නිවැරදි බව පෙනී ගියා.
ශිල්ප ග්‍රන්ථවල තියෙන උපදෙස් අනුවයි මේ විහාරවල වාස්තු නිර්මාණ තියෙන්නේ. සම්මාණිත මහාචාර්ය
Kulatunga TG මැතිතුමා ලිපියකින් පැහැදිලි කරල තිබුණ මහා විහාරයේ ප්‍රධාන ගොඩනැඟිලි පිහිටල තියෙන්නේ සිංහ වික්‍රාන්තිය නැතිනම් වැතිරි ඉන්න සිංහයෙකුගේ ශරීරයේ ප්‍රධාන අංග යොමු වූ තැන්වල පිහිටන ක්‍රමයට කියල.
2. පබ්බත විහාර : ගල් පර්වතයක් ඇසුරු කරමින් කළ විහාර පබ්බත විහාර බවයි බොහෝ පුරාවිද්‍යාඥයින්ගේ පිළිගැනීම. ජලයෙන් වටවුණු ආයත චතුරසාකාර එකිනෙකින් උස්වන මළු කීපයක් විදිහටයි පබ්බත විහාර සකසලා තියෙන්නේ. ඉහළම මළුවේ තමා පූජණීය ගොඩනැඟිලි හතර තියෙන්නේ. උසින්ම තියෙන මැද මළුවේ පූජනීය ගොඩනැඟිලි තියෙන්නේ සම්මතයකට අනුව. ලංකාවෙන් හමුවුණු ‘මඤ්ජුශ්‍රී භාෂිත වාස්තුවිද්‍යාව’ පොතේ මේ ගොඩනැඟිලි ගැනයි සම්මතයන් ගැනයි හොඳින්ම පැහැදිලි කරල තියෙනවා. අනුරාධපුරේ විජයාරාමය, අසෝකාරාමය, පාචීනතිස්ස පබ්බත විහාරය, පුලියන්කුලම, තොළුවිල හා වෙස්සගිරියේ ඇත්තේ මේ සම්ප්‍රදායේ විහාර. භික්‍ෂූන් වහන්සේලා දෙතුන් සියයක් වැඩඉන්න ඇති මේ විහාරවල. දෙමටමල් විහාරය වගේම නිතර කතාවෙන ලාහුගල, මඟුල් මහා විහාරයත් මේ වර්ගයේ විහාර. පිදුරංගල පර්වතය පාමුළ තියෙන්නෙත් මේවගෙන්ම එකක්. අනුරාධපුර යුගයේ මැද හරිය වෙද්දි මේ විහාර වර්ගය වැඩියෙන් ජනප්‍රිය වෙලා තියෙන බවයි පේන්නේ.
ලංකාවේ හමු වූ බෙහෙවින් මනස්කාන්ත සමාධි පිළිම ලැබිල තියෙන්නේ මේ වර්ගයේ විහාරවලින්. තොළුවිල ප්‍රතිමාව හිතන්නකෝ. අසොකාරාමය පිළිමයත් එහෙමයි. අභයගිරියේ තියෙන සමාධි ප්‍රතිමාවත්, විජයාරාමයේ ප්‍රතිමාව කියලයි හිතන්නේ. අනුරාධපුරයෙන් ටිකක නැඟෙනහිර පැත්තට වෙන්න දිවුල්වැව තියල පරණ පංසලක් තියෙනවා මේ වර්ගයේ. ඒ පංසලෙත් ලස්සන පිළිමයක් තියෙනවා. පුළුවන් වුනොත් ගිහිං බලන්න.
3. පධානඝර විහාර : එච්.සී.පී. බෙල් මැතිතුමා වේදිකා දෙකේ ගොඩනැඟිලි කියල හැදින්නුවේ මේ විහාර. සෙල්ලිපිවල තියෙන තොරතුරුත් එක්ක ‘පියන්ගල්’ කියන්නේ මේ විහාර කියල මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මැතිතුමා පහදල දුන්නා.තරමක් ආයත චතුරස්‍රාකාර වේදිකා දෙකක් විදිහටයි මේ විහාර තියෙන්නේ. ඒ දෙක යා කරල බොහෝ විට මහවිසාල තනිගල් පාලමක් දාල, බුදුදහමේ කියැවෙන ඒකායන මාර්ගය පැහැදිලි කරන්න වගේ. මේ දෙකින් ඉදිරිපස කුටිය එළිමහන් විදිහටත් දෙවැනි කුටිය ආවරණය වුණු එකක් විදිහටත් තියෙන්න ඇති. මේ විහාරවල ඉදල තියෙන්නේ බණභාවනා කළ බුද්ධ පුත්‍රයින් වහන්සේලා. එළිමහන් කුටිය සාමාන්‍ය බණභාවනා කටයුතු සඳහාත් ඇතුළු කුටිය බුදුදහමේ දැක්වෙන වෙනත් අයෙකුට නොපෙනෙන සේ කළයුතු බවුන් වැඞීම සඳහාත් යොදාගන්න ඇති. මේ විහාරයක හාමාදුරුවරු 5-6 නමක් වැඩහිටින්න ඇති.
මේ ගොඩනැඟිල්ල වතුරෙන් වටවෙලා තියෙන්නේ. මේ විහාර ඒකකයක සක්මන් මළු, වැසිකිලිකැසිකිලි ආදියත් තියෙනවා. මේ ගොඩනැඟිලිවල කැටයම්ලියකම් නෑ. හැබැයි වැසිකිලිකැසිකිලි ගල් නම් බොහෝම උජාරුවට කැටයමින් හැඩකරල. හැමදේම ඇති නොතිර දුක දැකල සියල්ල අතහැරලා බණබාවනා කරන බුද්ධ පුත්‍රයින් වහන්සේලා සැපයැයි සිතා ලෞකික සැප පස්සේ යන ගිහි අපිට දුන්නු අතුල් පහරක් එක. දැන් දැන් මේ දේ අවබෝධ කරගන්න බැරි සමහරු සිරිපතුල් ගලුයි වැසිකිලියි පටලවගෙන විකාර නටන්න අරගෙන.
බටහිර ආරාමය, රිටිගල, මානෑකන්ද, කිරලාගල, අරන්කැලේ ආදි බොහෝ විට අනුරපුරයෙන් පිටත කලාපයේ මේ වර්ගයේ විහාර දැකගන්න පුළුවන්. මේ ලේඛකයාට දැනෙන විදිහට මේ විහාර බෙහෙවින් ජනප්‍රි වෙලා තියෙන්නේ ක්‍රිස්තු වර්ෂයෙන් 7-9 වගේ සියවස්වල. මේ ලේඛකයා මේ ගොඩනැඟිලි ගැන පෞද්ගලිකව හිතන දෙයත් සටහන් කළොත් හොඳයි කියල හිතනවා. ඒ තමා ලෝකයේ යම් තැනක ආගමික දර්ශනයක් වාස්තුවිද්‍යාවෙන් නිරූපණය කරල තියෙනවද ඊට හොඳම උදාහරණය තමා මේ පියන්ගල්. මේ ලේඛකයාගේ දැනුවත් බව අනුව මේ වර්ගයේ ගොඩනැඟිලි ලෝකයේ වෙන කොහෙවත් නැහැ. අපිට අනන්‍ය වෙච්ච එකක්. අපේ සළකුණක්. අපිට ආඩම්බර වෙන්න හොඳටම ඇති මේ නිර්මාණ.
4. ආරණ්‍ය හෙවත් ඓන්ද්‍රීය විහාර : පූර්ව සැලසුමක් නැතිව බිම තියෙන අයුරින්ම වනාන්තරයට අවම මැදිහත්වීමක් කරල හදන විහාර මේ නමින් හැඳින්වෙනවා. මිහින්තලේ කියන්නේ ඒ වගේ තැනක්. ගල්ලෙන්වල දිරන ඉළුක්, මානා හා පොල්අතු වගේ දේවල් භාවිතයෙන් හෙවිල්ලපු ඉදිකිරීම් තියෙන්න ඇති. කලින් කිවුව ශිල්ප ග්‍රන්ථවල තියෙන න්‍යායන් මුල්කර ගන් නැතිව බිමේ හැඩය අනුව, තැනට ගැලපෙන විදිහට ඉදිකිරිම් කරල. මනරම් පරිසරයටම අනුගතයි.
රට පුරාම පාහේ මේ විහාර තියෙනවා. පහුපහු වෙද්දි මේ විහාරවල තැනිබිම්වල ස්තූප වගේම වෙනත් ගොඩනැඟිලිත් හදල. අනුරපුරේ වෙස්සගිරිය ඒ වගේ තැනක්. මුළින් ඓන්ද්‍රීය විහාරයක් කිතුවසින් පස්වැනි සියවසේ පමණ පබ්බත විහාරය ඊට එක් වෙලා.
බොහෝ දෙනෙක් මේ විස්තර හරියට නොදන්න නිසා පරණ ගොඩනැඟිල්ලක් දැක්කහම රැටටෙනවා. අරයගේ මෙයාගේ මාළිඟා කියල කියන කතා අදහන්න පෙළඹෙනවා. මේ උදාර උරුමයේ අයිතිකාරයෝ විදිහට මේවා ගැන යමක්කමක් දැනගත්තොත් අපිට ඒවා නියම අරුත දනවන විදිහට රැකගන්න පුළුවන්. මම හිතන්නේ අනුරාධපුර කාලෙට අයිති පැරණි පුදබිමකට ගියහම දැන් ඔබට පුළුවන් වෙයි මේ කුමන වර්ගයේ විහාරයක් ද කියල අනුමාණෙට හරි දැනගන්න. එහෙම පුළුවන් වුනොත් මේ සටහනට ගතකරපු කාලේ අපතේ ගියේ නෑ කියල මට සතුටු වෙන්න පුළුවන්.
මේ සමඟ ඇති පින්තූරයේ තියෙන්නේ කහටගස්දිගිලිය ආසන්නයේ දිවුල්වැව පැරණි පංසලේ වැඩ ඉන්න බුදු පිළිමය.
චන්දිම අඹන්වල
2020.04.31 / 04.55 PM
