ලංකාවේ පුරාවිද්‍යාව තුළත් කතාබහට ලක්වෙන අපේ ආර්ථිකය එක්කත් බද්ධ වුණු ලෝක උරුම ගැන කතාකරන්නයි මේ සටහන. ලංකාවෙත් මේ ලෝක උරුම කීපයක්ම තියෙනවා. සමහර අය විවිධ හේතු නිසා මේ ලෝක උරුම සංකල්පයට විරුද්ධ වෙනවා. හැබැයි මේ ලෝක උරුම සංකල්පය නිසා ඒවා ඇති රටවලට විවිධ වාසිත් ලැබෙනවා. ඒ කොහොම නමුත් අපි බලමුකෝ මුලින්ම උරුමය ගැන. උරුමය කියන්නේඹ පාරම්පරිකව හිමිවචේච දෙයකට. මේ විදිහට පුද්ගලයින්ට, පවුල්වලට, ජනකොටසකට හෝ ජාතියකට අයිති උරුම තියෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේම මනුෂ්‍ය ප‍්‍රජාවටම අයිති නිර්මාණයත් තියෙනවා. ලෝකෙටම වැදගත් දේවලටයි ලෝක උරුම කියන්නේ. ලෝක උරුමය සඳහා මැදිහත් වෙන්නේ යුනෙස්කෝ ආයතනය. ඒ ආයතනය උරුමය ගැන දක්වන අදහස බලමු.
පුළුල් සංකල්පයක් වූ උරුමයට ස්වාභාවික හා සංස්කෘතික පරිසරය ඇතුළත් වෙනවා. එයට භූ දර්ශනය, ඓතිහාසික ස්ථාන, ක්‍ෂේත්‍ර හා නිර්මිත පරිසරය මෙන්ම ජෛව විවිධත්වය, පුරාවස්තු එකතූන්, අතීතයේ සිට ක්‍රියාත්මක වන සංස්කෘතික ක්රියාකාරකම්, දැනුම හා ජීවමාන අද්දැකීම් ඇතුළු වේ. එතුළින් ඓතිහාසික සංවර්ධනය, විවිධ ප්‍රදේශීය, ජාතික, දේශීය අනන්‍යතාවන් ප්‍රකාශ කෙරෙන අතර එය නූතන ජීවිතය සමඟ ඒකාබද්ධව පවතී.
මේ කියමනේ හැම දේම තියෙනවා. තවත් සරළව උරුමය ගැන අපිට මෙහෙමත් කියන්න පුුවන්. ‘අතීත පරපුර විසින් නිර්මාණය කර අපේ පරපුරට හිමි වූ හා අපේ පරපුර වින්දනය කර ඉදිරි පරපුරට හිමිකර දිය යුතු යැයි සිතන දේ’ උරුමයයි. අතීතයෙන් අපිට උරුම වුණත් අපි අනාගතයට දෙන්න කැමති නැති දේට කරුමය කියන්න පුළුවන්. ඒ උරුමයේ අනිත් පැත්ත.
උරුමය තමයි වෙනත් කෙනෙක් ගාව නැති අපි ගාව විතරක් තියෙන අපේ වෙසෙසියාව නැත්නම් අනන්‍යතාව පෙන්වලා දෙන්නේ. උරුමය හැදුව අපේ මුතුන්මිත්තෝ් හා අප අතර සම්බන්ධතාව ඇති කරන්න පුළුවන් උරුමයටයි. අපේ අතීත ක්රියාකාරකම් පෙන්නන උරුමයට පුළුවන් අනාගතයට මඟ පෙන්වන්නත්. හැබැයි උරුමය කියන්නෙ වෙනස්වන සුළු ක්‍රියාවලියක්. අතීත වගේම දැන් ජනසමාජයන්ගේ ගතිලක්ෂණ අවබෝධ කරගන්න පුළුවන් උරුමය හරහා. ස්වාභාවික හා සංස්කෘතික කියල කොටස් දෙකකට වෙන් කරන්න පුළුවන් උරුමය අතින් අල්ලන්න පුළුවන් හා බැරි යන දෙවිදිහටම තියෙන්නත් පුළුවන්.
ලෝකෙටම වැදගත් කියල හිතන තැන් ලෝක උරුම විදිහට නම් කරන්නේ ‘යුනෙස්කෝ’ ආයතනයේ ලෝක උරුම කමිටුවයි. මේ ආයතනය ලෝක උරුම නම් කිරීමට ඕනකරන මිනුම්දඬු ඉදිරිපත් කරල තියෙනවා. මේ වැඩේට කාලයක් ගතවන සංකීර්ණ වැඩපිළිවෙලක් තියෙනවා. තැනක් ලෝක උරුමයක් වෙන්න ඒ මිණුම්දඬුවලින් එකක් හෝ කීපයක් සම්පූර්ණ වෙන්න ඕන. ඒ නිර්ණායක පහළ කෙටියෙන් දක්වලා තියෙනවා.
1. මිනිසුන්ගේ් නිර්මාණශීලි ප්‍රතිභාව පෙන්නන පරමාකෘතියක්
2. වාස්තුවිද්‍යාවේ හෝ තාක්‍ෂණයේ වර්ධනය, ස්මරණාත්මක කලා, නගර සැලසුම්කරණ හෝ භූ දර්ශන සැලසුම්, මිනිස් වටිනාකම්වල වැදගත් වෙනස්වීම් පෙන්නන, කාල පරාසයක් තුළ හෝ ලෝකයේ සංස්කෘතික කලාපයක් තුළ ප්‍රදර්ශනය කිරීම
3. අපවත් හෝ දිවිමන් ජනකායකගේ සංස්කෘතික සම්ප්‍රදාය හෝ ශිෂ්ටාචාරයක් ගැන සාධක් සපයන අසහාය හෝ අවම වශයෙන් අතිවිශේෂ දෙයක්
4. මිනිස් අතීතයේ කැපීපෙනෙන අවස්ථාවක් පෙන්නන කදිම නිදසුනක් විදිහට ගතහැකි ගොඩනැඟිලි, වාස්තු සහ තාක්‍ෂණික සමූහයන් හෝ භූ දර්ශන
5. සංස්කෘතියක් නැත්නම් සංස්කෘතින් නියෝජනය කරන සාම්ප්‍රදායික මිනිස් ජනාවාසයක්, භූමි හෝ මුහුදු පරිභෝජනයක් ගැන කැපීපෙනෙන නිදසුන්, හෝ නැවත හඳන්න බැරි වෙනසක බලපෑම යටතේ අවධානමට ලක් වූ පරිසරය සමඟ මිනිස් අන්තර් ක්‍රියාකාරිත්වය
6. සිදුවීම් හෝ ජීවමාන සම්ප්‍රදායන්, අදහස් සමඟ හෝ විශ්වාසයන් සමඟ කැපීපෙනෙන විශ්වීය වැදගත්කමක් ඇති කලාත්මක හා සාහිත්‍යාත්මක කටයුතු සමඟ කෙළින්ම හෝ ස්පර්ශනීය අයුරින් සම්බන්ධ වීම (මේ නිර්නායකය අනෙකුත් නිර්නායකයනට අනුකූලව යොදාගත යුතුයි.)
7. අතිවිශිෂ්ඨ ස්වභාවික සංසිද්ධි හෝ අතිවිශේෂ ස්වාභාවික සුන්දරත්වයක් සහිත හෝ සෞන්දර්යාත්මක වැදගත්කමක් සහිත ප්‍රදේශ
8. ජෛවීය වාර්තාව, භූමි ආකෘති සංවර්ධනය කිරීමේ දී අඛණ්ඩව සිදුවන භූවිද්‍යා ක්‍රියාවලින් හෝ සැලකිය යුතු භූගෝලිය හෝ භෞතික විද්‍යාත්මක ලක්‍ෂණ ඇතුළුව පෘතුවි ඉතිහාසයේ ප්‍රධාන අවධීන් නියෝජනය කරන කැපී පෙනෙන නිදසුන්
9. මිහිමත, මිරිදිය, වෙරළබඬ හා මුහුදු පාරිසරික පද්ධති මෙන්ම ශාක හා සත්ව ප්‍රජාවන්ගේ පරිණාමය හා සංවර්ධනය පිලිබඳ සැලකිය යුතු අඛණ්ඩ හා ජෛවවිද්‍යාත්මක ක්‍රියාවලින් නිරූපියත කදිම නිදසුන්
10. විද්‍යාත්මක හෝ සංරක්‍ෂණ දෘෂ්ටියකින් බලද්දි තර්ජනයට ලක් වී ඇති කදිම විශ්වීය අගයන් සහිත සත්ව විශේෂ ද ඇතුළත් ජීවවිද්‍යාත්මක විවිධත්වය මුල් ස්ථානයේම සංරක්ෂණය සඳහා වඩා යෝග්‍ය ඉතා වැදගත් හා විශේෂ ස්වභාවික වාසස්ථාන
මේ නිර්ණායක අනුව 2019 වනවිට ස්ථාන 1,121ක් ලෝක උරුම වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත්කරල තියෙනවා. ඒ සංස්කෘතික උරුම 869ක්, ස්වභාවික උරුම 213ක් හා මිශ‍්‍ර උරුම 39ක් විදිහට. මේවා රටවල් 184ක පැතිර පවතිනවා.
මේ විදිහටම අපේ තැන් අටකුත් සංස්කෘතික හා ස්වභාවික ලෝක උරුම විදිහට නම් කරල. පහළ දක්වල තියෙන්නේ ඒ තැන් අට. එයින් පළමුව තියෙන තැන් හය සංස්කෘතික උරුමස්ථාන විදිහටත් අනෙක් දෙක ස්වභාවික උරුමස්ථාන වශයෙනුත් නම් කරල තියෙන්නේ. වරහන් තුළ ඇත්තේ ඒ ස්ථානය ලෝක උරුමයක් විදිහට ප්‍රකාශ කළ අවුරුද්ද හා ඒ සඳහා සැපීරූ නිර්ණායක අංකයි.
1. අනුරාධපුර පූජා නගරය (1982 : II, III, VI)
2. පොළොන්නරුව ඓතිහාසික නගරය (1982 : I, III, VI)
3. සීගිරිය පැරණි නගරය (1982 : II, III, IV)
4. ගාල්ල පැරණි නගරය හා එහි ආරක්ෂිත සැලැස්ම (1988 : IV)
5. මහනුවර පූජා නගරය (1988 : IV, VI)
6. රන්ගිරි දඹුල්ල ලෙන් විහාරය (1991 : I, VI)
7. සිංහරාජ නිවර්තන වැසි වනාන්තරය (1988 : IX, X) : ස්වාභාවික පරිසරයේ ඇති විශ්ෂත්‍වය නිසා නම් කළ ස්ථානයකි. හෙක්ටයාර 8,864ක භූමියක් මෙයට අයත් වේ.
8. මධ්‍යම කඳුකර උස් භූමිය (2010 : IX, X) : කඳුකර අධි ආරක්ෂිත කලාප, මහඑළිය ජාතික උද්‍යානය හා දුම්බානාගල කඳු වැටිය ඇතුළු මධ්‍යම කඳුකරයේ දකුණු හා මැද කොටස් ඇතුළු වේ. මෙයට හෙක්ටයාර 56,844ක් හා හෙක්ටයාර් 72,645 අවරෝදක කලාපයක් ද මෙයට අයත් වේ. සුපිරි උණුසුම් ජෛවවිද්‍යාත්මක කලාපයක් වන මෙහි අසාමාන්‍ය ශාක හා සත්ව ගහණය වගේම western-purple-faced langur, the Horton Plains slender loris, Sri Lankan leopard වගේ විශේෂ සතුන් කීප දෙනෙකුගේ නිජබිම වීමත් මීට හේතු වෙලා තියෙනවා.
ලෝක උරුම හා ඒ හා සම්බන්ධ පූර්ණ ක්‍රියාවලිය ගැන ප්‍රමාණවත් වැටහීමක් ගන්න පුළුවන් https://whc.unesco.org වෙබ් අඩවියට ගියොත්. රටේ කාටකාටත් මේ ගැන අවබෝධයක් ගන්න එක වැදගත්. පහුගිය කාලේ ලොකු කතාවක් තියා අපේ ත්‍රිපිටකට ලෝක උරුමයක් කරනවා කියලා. දැන් ඒ කතාවට මොනව වෙලාද දන් නැහැ.
මේ සමඟ අමුණලා තියෙන රුවන්වැලි සෑයේ රූපේ ගත්තේ https://en.wikipedia.org වෙබ් අඩවියෙන්.
චන්දිම අඹන්වල
2020.04.27 / 04.24 PM
