උරුම ස්ථාන හුදෙකලාව ලෙස හෝ කෞතුක භාණ්ඩ ලෙස ආරක්‍ෂා කළ නොහැකිය. එමෙන්ම උරුම ස්ථාන ස්වභාවික හා මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් විසින් ගෙනෙන ව්‍යසනයන්ගෙන් හුදෙකලාව ආරක්‍ෂා කළ නොහැකිය. උරුම ස්ථාන ආරක්‍ෂා කිරීමේ දී ඒ අවට සිදුවන ඉඩම් පරිහරණ සැලසුම් නොසලකා හළ නොහැකිය. තවද උරුමය, සිදුවෙමින් පවතින සංවර්ධන ක්‍රියාකාරකම්වලින් වෙන්ව සමාජ වෙනස්කම්වලින් හුදෙකලාව හෝ ප්‍රජාවන්ගේ උත්සුකයන්ගෙන් පරිබාහිරව සැලකිය නොහැකිය. (ආචාර්ය ගාමිණී විජේසුරිය, සංස්කෘතික උරුමයන් සංරක්‍ෂණය හා කළමනාකරණය නව ප්‍රවණතා, 2021:7)
ආචාර්ය ගාමිණී විජේසුරිය
වයඹ පළාතේ, කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ, පිහිටි ඇස්සැද්දුම ග්‍රාමයේ උපන් විජේසූරිය නාගොල්ලාගොඩ මහා විද්‍යාලයෙන් හා කොළඹ නාලන්දා විද්‍යාලයෙන් පාසල් අධ්‍යාපනය හදාරා මොරටුව විශ්වවිද්‍යාලයෙන් ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය පිළිබඳ විද්‍යාවේදී සහ විද්‍යාපති උපාධිය ලබා වරලත් වාස්තුවිද්‍යාඥ ලෙස තම වෘත්තීය ජීවිතය ආරම්භ කර ඇත. පසුව එක්සත් රාජධානියේ යොක් විශ්වවිද්‍යාලයෙන් පුරාවිද්‍යාව/ උරුම කළමනාකරණය පිළිබඳව ශාස්ත්‍රපති උපාධිය ද, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ කානගී-මෙලන් විශ්වවිද්‍යාලයෙන් ඉතිහාසය/සංරක්‍ෂණය පිළිබඳව තවත් ශාස්ත්‍රපති උපාධියක් හිමි කරගන්නා අතර නෙදර්ලන්තයේ සුප්‍රසිද්ධ ලයිඩන් විශ්වවිද්‍යාලයෙන් පුරාණ ශ්‍රී ලංකාවේ භාවනාරාම පිළිබඳව පර්යේෂණ නිබන්ඳනයක් ඉදිරිපත් කරමින්, ආචාර්ය උපාධිය හිමි කර ගන්නා ලදි.
මුල් වෘතිය දායකත්වය
කෙටි කලක් නාගරික සංවර්ධන අධිකාරියේ සේවය කළ ආචාර්ය ගාමිණී විජේසුරිය, 1980 දශකයේ දී ලංකාවේ සංස්කෘතික ත්‍රිකෝණ ව්‍යාපෘතිය ආරම්භක අවස්ථාවේ දී ව්‍යාපෘති කළමණාකරුවකු ලෙස වෘත්තීය ජීවිතයට පිවිසි විජේසුරිය, 1983 දී එනම් අවුරුදු 29 දී ශ්‍රී ලංකා පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට ඇතුළත්ව නියෝජ්‍ය කොමසාරිස්වරයකු (වාස්තුවිද්‍යා) හා අධ්‍යක්‍ෂ (වාස්තුවිද්‍යා සංරක්ෂණ) ලෙස වසර දහඅටක් පමණ සේවය කටයුතු කරයි. එම සේවා කාලය තුළ රටපුරා ඇති ඓතිහාසික ගොඩනැගිලි, පුරාවිද්‍යා ස්ථාන, නාගරික මධ්‍යස්ථාන සහ ලෝක උරුම ස්ථාන හයක් සංරක්‍ෂණය සහ කළමනාකරණය කිරීම සඳහා විශේෂ මැදිහත්වීමක් සිදු කර ඇත. ශ්‍රී ලංකා පුරාවිද්‍යාඥයින්ගේ සභාව පිහිටුවීමට අනුපමේය දායකත්වයක් දැක් වූ ඔහු එහි ආරම්භක ලේකම්වරයා ද වේ. එසේම ගාලු උරුම පදනම පිහිටුවීමේ පුරෝගාමියා වන්නේ ද විජේසුරියන්මය.
ICOMOS SRI LANKA ආරම්භක සාමාජිකයෙකු
ඔහු ICOMOS SRI LANKA හි ආරම්භක සාමාජිකයෙකු වන අතර, 2001 වසරේ සිට නවසීලන්ත සංරක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුවේ සේවය කරමින් එහි ප්‍රධාන ප්‍රාදේශී විද්‍යාඥයකු ලෙස සංරක්ෂණ කළමනාකරණ කණ්ඩායම්වලට විද්‍යාත්මක උපදෙස් ලබා දී ඇත. 2004 වසරේදී ලොව පුරා උරුම සංරක්‍ෂණය සඳහා වූ සංස්කෘතික වස්තූන් සංරක්‍ෂණය සහ අධ්‍යයනය කිරීමේ ජාත්‍යන්තර ආයතනයයේ (ICCROM)පළමු ආසියානු කාර්ය මණ්ඩල සාමාජික බවට පත්විය. ඒ අනුව 2004 සිට 2017 දක්වා (ICCROM) හි ව්‍යාපෘති කළමණාකරුවකු ලෙසත්, ලෝක උරුම ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳව සම්බන්ධීකාරකවරයකු ලෙසත් කටයුතු කරමින් ලෝක උරුමයන් සංරක්‍ෂණය, කළමනාකරණය සම්බන්ද න්‍යායන් ගොඩනැගීමේ ක්‍රියාකාරකම් වර්ධනය කළේය. උක්ත ආයතනයෙහි කමිටු සැසිවල නිල නියෝජිතයෙකු ලෙස සහභාගී වෙමින්, ලෝක උරුම ස්ථාන සංරක්‍ෂණය කිරීමේ හා තත්ත්ව වාර්තා (SOC) අධීක්‍ෂණය සදහා ද දායතත්වය ලබා දී ඇත.
ලෝක උරුම හා උරුම ස්ථාන සම්බන්ධයෙන් සංවර්ධන කාර්යයන් සිදු කිරීමේ දී ක්‍රියාකළ යුතු ආකාරයන් හා කළමනාකරණ ක්‍රමවේදයන් පිළිබඳව ICCROM ආයතනය තුළ විදේශීය පුහුණු පාඨමාලා ආරම්භ කිරීමට දායකත්වය ලබා දෙමින් එහි සම්පත්දායකයකු ලෙස ද කටයුතු කරයි.
ව්‍යාපෘති කළමණාකරු වශයෙන් පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍රයේ විවිධ විදේශීය ආයතනයන් හා සම්බන්ධ වෙමින්, අප රටෙහි වෘත්තිකයන් හා විද්‍යාර්ථීන් වෙත විදේශීය පුහුණු අවස්ථා ලබා දීමට කටයුතු කරන ලදි. ශ්‍රී ලංකා පුරාවිද්‍යාක්ෂේත්‍රයේ විදේශීය පුහණු ලබා ගැනීමේ දී සිදුවන අසීරුතාවයන් මඟහරවාගෙන එම අවස්ථාවන් ලබා එහි වරප්‍රසාදයන් බුක්ති විදීමට, එතුමන්ට පිං සිදුවන්නට ශ්‍රී ලාංකික අප වාසනාවන්ත වී ඇත. පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට පමණක් නොව එම ක්ෂේත්‍රයේ අනෙකුත් ආයතන වන ජාතික කෞතුකාගාර දෙපාර්තමේන්තුව, ජාතික ලේඛණාරක්ෂක දෙපාර්තමේන්තුව, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල යන ආයතනයන් සියල්ල නියෝජනය වන පරිදි සැමට සම අවස්ථාවන් ලබා දෙමින් පුරාවිද්‍යා විෂයෙහි ගුණාත්මක බව වැඩි කරනුවස් පුහුණු අවස්ථාවන් ලබා දී ඇත.
ආචාර්ය ගාමිණී විජේසුරියගේ පුහුණු වැඩසටහන්
මෙසේ ලබා දුන් පුහුණු අවස්ථා ලෙස,
ඉතාලියේ ICCROM (International Center for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property ) ආයතනය මගින් පවත්වනු ලබන
- Conservation of Built Heritage
- Timber Conservation (නෝර්වේ රාජ්‍යයයේ)
- Stone Conservation (වෙනිස් නගරයේ හා පින්ලන්තයේ)
- Risk Management
- Paper Conservation
- Object Conservation
- ICOMS (International Council on Monuments and Sites ) හා IUCN (International Union for Conservation of Nature) ආයතන දෙක මගින් පවත්වනු ලබන People Nature and Culture Partnership පාඨමාලාව
මෙම ආයතන දෙක පළමුවරට එකට එකතු කොට සංරක්ෂණ කටයුතු ක්‍රියාත්මක කිරීම ද අචාර්ය ගාමිණී විජේසූරිය මහතාගේ අදහසක් වන්නේය.
ජපානයේ ACCU Nara ( Asia – Pacific Cultural Center for UNESCO ) ආයතනය මගින් පවත්වනු ලබන
- Architectural Conservation
- Archaeological Site Management
- Museums Design
- WHITRAP (World Heritage Institute of Training and Research for the Asia and Pacific Region under the auspices of UNESCO) ආයතනය මගින් පවත්වනු ලබන
- World Heritage Management යන පාඨමාලාව හැදින්විය හැකි ය.
මෙවැනි පුහුණු පාඨමාලා රැසක් හැදෑරීම සදහා ශ්‍රී ලාංකික වෘතිකයන්ට ඉඩ හසර ලබා දෙමින් ඔවුන්ගේ දැනුම හා හැකියාවන් යාවත්කාලීන කර ගැනීමෙහිලා එතුමන් ලබා දෙන්නා වූ සහයෝගය අතිමහත්ය. එසේම විදෙස් රටක සංචාරය කිරීමෙන් ලබන්නා වූ අත්දැකීම් සම්භාරය ද පුහුණුවට සහභාගීවන වෘත්තිකයන්ට ඉතා විශේෂ අවස්ථාවක් වන්නේය.
2013 වසරේ සිට ස්වාභාවික, සංස්කෘතික උරුමය සංරක්‍ෂණය සඳහා ප්‍රජා කේන්ද්‍රීය ප්‍රවේශයන් පිළිබඳ අදහස් ඉදිරිපත් කරමින්, පුහුණු පාඨමාලාවන් පවත්වාගෙන යමින් ස්වාභාවික, සංස්කෘතිය හා මිනිසුන් සම්බන්ධ කිරීමේ වැඩසටහන් සංවර්ධනය කිරීමට ඔහු නායකත්වය ලබා දී ඇත. ජීවමාන සංස්කෘතික උරුමයන් පිළිබඳව ඔහුගේ සැලකිල්ල වඩා වැදගත් වූ යොමුවක් වූ අතර, ඉන් ස්වාභාවික සහ සංස්කෘතිය යන දෙ අංශයම සංරක්‍ෂණය සඳහා ප්‍රජා කේන්ද්‍රීය ප්‍රවේශයක් කෙරෙහි ඔහුගේ නවෝත්පාදන යොමුව ලොවපුරා පිළිගැනීමට ලක් විය. ඒ අනුව සංරක්‍ෂය සඳහා වූ සාම්ප්‍රදායික ප්‍රවේශයන් බොහෝමයකට අභියෝග කරමින් ජීවමාන උරුමය පිළිබඳව නව මතවාදයක් ඇති කිරීමට සමත්ව ඇත.
ශාස්ත්‍රීය කෘති, සඟරා හා පර්යේෂණ පත්‍රිකා
ඒ අනුව ලෝක පුරාවිද්‍යාවට, උරුම සංරක්‍ෂණය සහ කළමනාකරණය, සාම්ප්‍රදායික දැනුම් පද්ධති, ආගමික උරුමයන් සංරක්‍ෂණය සහ කළමනාකරණය, ස්වාභාවික හා සංස්කෘතික උරුම සංරක්‍ෂණය, උරුම කළමනාකරණය සඳහා ප්‍රජා කේන්ද්‍රිය ප්‍රවේශය, උරුමය ලෞකිකකරණය හා ලෞකිකහරණය ආදී නව මානයන් ආචාර්ය ගාමිණි විජේසූරිය විසින් දායාද කරමින් ලොව පුරා ඒ පිළිබඳව වෘත්තිකයින් දහස්ගණනක් බිහිකරයි. ඔහු විසින් පර්යේෂණ අන්තර්ජාතිකව පිළිගත් ශාස්ත්‍රීය කෘති, සඟරා හා පර්යේෂණ පත්‍රිකා විශාල ප්‍රමාණයක් සමාජගත කර ඇත. ඒ අතර,
- Traditional Knowledge Systems and the conservation and management of Asia’s heritage
- Living Heritage
- Towards the De-secularization of Heritage
- Values of the Heritage in the Religious and Cultural Traditions of Southern Asia
- The restoration of the Temple of the Tooth Relic in Kandy, Sri Lanka: a post-conflict cultural response to the loss of identity
- Past is in the present: Perspectives in Caring for Buddhist Heritage Sites in Sri Lanka
- Nature-culture interlinkages in World Heritage: Bridging the gap
- Reconstruction: A Theme in Need of Review
- Introducing People-centered Approach to Conservation and Management of Hani Rice Terraces
- Heritage Management and Conservation: From Colonization to Globalization
- Heritage at risk Special Edition
- Conserving the Temple of the Tooth Relic, Sri Lanka
- Conservation in Context
- An Integrated Approach to Conservation and Management of Heritage
- Revisiting authenticity in the Asian context
- Asian Buddhist Heritage
යන ග්‍රන්ථ ඉතා වැදගත් වේ.
එසේම මෑතකාලීනව පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව මගින් ප්‍රකාශයට පත්කළ Conservation and Management of Heritage: Alternative Theorctical Reflections (ANCIENT CEYLON Vol.26), ICOMOS SRI LANKA මගින් ප්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබූ උරුම සංරක්‍ෂණය හා කළමනාකරණ ප්‍රකාශන ග්‍රන්ථ මාලාව වූ,
01. සංස්කෘතික උරුමයන් සංරක්‍ෂණය හා කළමනාකරණය: නව ප්‍රවණතා
02. ජාත්‍යන්තර සංරක්ෂණ මූලධර්ම නැවත විමසීමක්
03. දළදා මාලිගාව ප්‍රතිසංස්කරණය: හානි වූ ජන අනන්‍යතා නැවත ගොඩ නැගීමක් ලෙස
04. බෞද්ධ උරුම සංරක්‍ෂණය; ශ්‍රී ලංකාවේ සැදැහැවත් විනාශකාරියෝ සහ වෙනත් ලිපි
05. ශ්‍රී ලංකාවේ බෞද්ධ ස්මාරක ප්‍රතිසංස්කරණය: පුරාවිද්‍යාත්මක උරුම කළමනාකරණයට උපාය මාර්ග
තුළින් අන්තර්ජාතික වශයෙන් ප්‍රකාශයට පත් වූ වැදගත් ලේඛන සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කරමින්, මෙරට උරුම කළමනාකරුවන්ගේ දැනුම් පරාසයන් පුලුල් කිරීම සඳහා විශාල කැපකිරීමක් සිදු කරනු ලැබීය.
ශ්‍රී ලංකා පුරාවිද්‍යාඥයන්ගේ සභාවේ සහ ශ්‍රී ලංකා වාස්තුවිද්‍යාඥයන්ගේ සභාවේ අධි සාමාජිකයකු වන විජේසූරිය පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ පුරාවිද්‍යාව උපදේශන සභාවේ සාමාජිකයකු ද වේ. මෙරට සිටින ජ්‍යෙෂ්ඨතම පුරාවිද්‍යාඥයෙක්, සංරක්‍ෂකයකු, උරුම කළමණාකරුවෙක් ද වන ආචාර්ය විජේසූරිය යුනෙස්කෝවට අනියුක්ත රෝමයේ පිහිටි සංස්කෘතික දේපල සංරක්‍ෂණය හා ප්‍රතිසංස්කරණය සඳහා වූ අන්තර්ජාතික මධ්‍යස්ථානයේ (ICCROM) කාර්යමණ්ඩලයේ අන්තර්ජාතික සිවිල් සේවකයෙකු ලෙස අවුරුදු පහළොවක් සේවය කල පළමු ආසියානු වෘත්තිකයා ද වෙයි.
යුනෙස්කෝවේ උපදේශකයකු ලෙස ලෝක උරුමය පිළිබඳ ආචාර්ය ගාමිණී විජේසුරිය කළ සේවය නිසා ඔහු මෙම විෂය පිළිබඳව ලොව ප්‍රමුඛ විශේෂඥයන් අතරට එක් විය. වර්තමානයේ ඔහු රෝමයේ ICCROMහි අධ්‍යක්‍ෂ ජනරාල්වරයාගේ විශේෂ උපදේශකයෙකු ලෙස, චීනයේ ෂැංහයි නුවර යුනෙස්කෝ අනුග්‍රහය යටතේ ඇති ආසියා-ශාන්තිකර කලාපය සඳහා වන ලෝක උරුම පුහුණු හා පර්යේෂණ ආයතනයේ (WHITRAP) අධ්‍යක්‍ෂකගේ විශේෂ උපදේශක, යුනෙස්කෝවේ අස්පර්ෂීය උරුම සම්මුතියේ පුහුණු වැඩසටහන සඳහා සම්පත්ධාරියෙකු මෙන්ම ම ලන්ඩන් විශ්වවිද්‍යාලයේ පුරාවිද්‍යා ආයතනයේ ගෞරව ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්යවරයෙක් ද වේ. එමෙන්ම ස්මාරක හා ස්ථාන පිළිබඳ අන්තර්ජාතික කවුන්සිලයේ (ICOMOS) ශ්‍රී ලංකා ශාඛාවේ සභාපතිවරයා ද වෙයි.
ICCROM සම්මානය
ශ්‍රී ලංකාව සහ ජාත්‍යන්තර වශයෙන් සංස්කෘතික උරුම ක්ෂේත්‍රයට හා ඉතාලියේ රෝම අගනුවර පිහිටි යුනෙස්කෝ අනුබද්ධිත සංස්කෘතික වස්තූන් සංරක්‍ෂණය සහ අධ්‍යයනය කිරීමේ ජාත්‍යන්තර ආයතනය (ICCROM) වෙත ඔහු කළ දායකත්වය අගයමින් ICCROM ආයතනයෙන් ලබා දෙනු ලබන ඉහලම ජාත්‍යන්තර සම්මානය වන ICCROM සම්මානයෙන් 2021 ඔක්තෝම්බර් 26 වන දින රෝමයේ දී පිදුම් ලබයි. 1969 වර්ෂයේ සිට ලොව පුරා විවිධ අධ්‍යන ක්ෂේත්‍රයන් නියෝජනය කරමින්, ICCROM සම්මාන 50ක් පමණ පිරිනමා ඇත.
මෙම සම්මානයෙහි වැදගත්කම වනුයේ මේ වන තෙක් දකුණු ආසියාවටවම මෙවැනි සම්මාන තුනක් පමණක් හිමිවීමත්, එය ලාංකිකයකුට හිමි වූ ප්‍රථම අවස්ථාව මෙය වීමත් නිසාවෙනි. එසේම පුරාවිද්‍යාත්මක උරුම සංරක්‍ෂණය වෙනුවෙන් මෙම හිමි වීම ජාත්‍යන්තර වශයෙන් හා ලාංකිකයන් වශයෙන් මහත් ආඩම්බරයට පත්විය යුතු කරුණක් වේ. මේ හරහා 20-21 සියවසේ ලොව බිහි වූ උරුම කළමනාකරණය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර විශේෂඥයින් වූ චෙසාරි බ්‍රැන්ඩි, ශ්‍රීමත් බර්නාඩ් ෆීල්ඩන් නාමයන් අතරට ආචාර්ය ගාමිණී විජේසූරිය මහතා ද එක්වීම ජාතියේ පිනක්මය.
