අනුරපුරයේ අභයගිරි විහාරය

පුළුල් භුමි ප්‍රදේශයක් පුරාම විවිධ පුරාවිද්‍යාත්මක නෂ්ඨාවශේෂ රාශියක් දැකිය හැකි නගරයක් ලෙස අනුරාධපුරය ලෝකප්‍රකට ය. ක්‍රිස්තු පුර්ව පමණ සමයේ සිට 12 වන සියවස පමණ කාලය දක්වා විවිධ කාලවල ඉදිකරන ලද ආරාම සංකීර්ණ රාශියක් අනුරාධපුරයේ තිබූ බව දැකිය හැකි ය. මේ අතර පුජාභූමි ප්‍රදේශයේ පිහිටි අභයගිරි විහාර සංකීර්ණයට හිමිවන්නේ වැදගත් තැනකි. එය අනුරාධපුරයේ පැවති විහාරාම අතරින් විශාලතම ආරාම සංකීර්ණයයි. කලාත්මක වාස්තු විද්‍යාත්මක ආදී විවිධ මානයන්ගෙන් බලන විට අනුරාධපුරයේ පිහිටි ආකර්ශනීය ස්මාරකයන් බොහෝමයක් අයත්වන්නේ අභයගිරි සංකීර්ණයට බව පෙනේ.

අභයගිරි විහාර සංකීර්ණය අක්කර 500ක පමණ භූමි භාගයක පැතිර පවතී. ක්‍රිස්තු පූර්ව 109 හා 89 – 77 පමණ කාලයේ රජකම් කල වට්ටගාමිණි අභය (වළගම්බා) රජතුමා අභයගිරියේ නිර්මාතෘවරයා ලෙස පිළිගැනේ. මේ භුමියේ කලින් සිටි ගිරි නම් ජයින තවුසා, ආක්‍රමණිකයින්ගේ තර්ජන හේතුවෙන් නුවරින් පලායන වට්ටගාමිණි අභය (වළගම්බා) රජතුමාට  “මහා කළු සිංහළයා පලායන්නේ” යැයි අවමන් කල බව වංශ කතාවල සඳහන් වේ. පසුව නැවත බලයට පත්  වට්ටගාමිණි අභය රජතුමා, තමාට අවමන් කළ ගිරි නිගන්ඨයාගේ අසපුව විනාශ කොට, රජුට නැවත බලයට ඒමට උදව් කළ මහාවිහාරික  කුපික්කල මහා තිස්ස නම් ස්වාමින්වහන්සේ නමකට පිරිනැමීම සඳහා මෙය ඉදිකොට ඇත. උන් වහන්සේ මේ ආරාමය පිළිගෙන ඇත. තිස්ස ස්වාමින්වහන්සේ පෞද්ගලිකව මෙය පිළිගැනිම නිසා මහා විහාරයේ භික්ෂුන් වහන්සේලා ඔහුට කුල දුෂක ලෙස චෝදනා කොට මහා විහාරයෙන් නෙරපා ඇත. එහෙයින් තිස්ස ස්වාමින්වහන්සේගේ ශිෂ්‍ය භික්ෂුන් වහන්සේ නමක් විශාල අනුගාමිකයන් රැසක් සමග මහා විහාරයෙන් ඉවත්ව අභයගිරියට ගොස් ඇත. මෙය ශ්‍රී ලංකාවේ ඇතිවුණු පළමු සංඝ භේදය ලෙස සැලකේ.

ථේරවාදයට නොගැලපෙන බවට  සැලකෙන දහමක් දේශනා කරන ඉන්දියාවේ සිට පැමිණි ධම්මරුචි නම් භික්ෂුව ප්‍රමුඛ භික්ෂුන්වහන්සේලා පිරිසක් අභයගිරියට පැමිණ ඇත. ඔවුන්ගේ දහම අභයගිරි වාසි භික්ෂුන් පිළිගැනිම නිසා ඔවුන් දම්මරුචි නිකාය වශයෙන් ප්‍රකට වින. අභයගිරි විහාරය ලංකාවේ මහායාන බුදු දහමේ කෙන්ද්‍රස්ථානය විය. සිව්වන ශතවර්ෂයේ දී පමණ මහසෙන් රජු විසින් මහා විහාරය විනාශ කොට අභය ගිරිය නගා සිටුවන ලදී. ඒ අනුව, පස්වන සියවස පමණ වන විට අභයගිරි පාර්ශවය භික්ෂුන් වහන්සේලා 5,000ක් පමණ සිටි බව කිය වේ. දන්ත ධාතු වහන්සේ හා පාත්‍රා ධාතුව ද  මෙම විහාරය සන්තකයේ තිබුණු බැවින් අභයගිරිය ප්‍රබල ස්ථානයක තිබුණු බව පෙනේ.

ස්තුපය, බෝධිඝරය, පොහොය ගෙය, පධානඝරය, පිරිවෙන, නේවාසිකාරාම, ළිං, පොකුණු, ඡන්තාගාර, ආදී ප්‍රධාන විහාරාමයකට අවශ්‍ය සියලු අංග වලින් මෙය පරිපුර්ණ ය. මෙය උත්තර මූල, වහදු මූල, කපාරා  මූල හා මහනෙත්පාමුල යනුවෙන් මූල හතරකින් සමන්විතව තිබී ඇත.

අනුරාධපුරයේ යන බොහෝ දෙනා සම්ප්‍රදායිකව ජනප්‍රිය ස්ථාන කීපයකට පමණක්ගොස් තම අනුරාධපුර සංචාරය නිම කරති. එසේ කිරීමෙන් අනුරාධපුරයේ කෞතුක අගය නිසිලෙස අවබෝධ කරගත නොහැක. අභයගිරි සංකීර්ණය තුළ තිබුණු සමහර ආරාමික අංග වල නටබුන් අද වුව ද දැකිය හැකි ය. අභයගිරිය නැරඹීමට යන කෙනෙකුට දැනට සංරක්ෂණය කොට ඇති මේ ස්ථාන හෝ දැක ගැනීමට හැකිවුවහොත් අභයගිරිය ගැන යම් තරමක හෝ අවබෝධයක් ලබාගත හැකිවෙයි.

විශාල භුමි ප්‍රදේශයක පැතිරී ඇති අභයගිරි විහාර සංකීර්ණය නැරඹීමට පෙර අභයගිරි කෞතුකාගාරය නැරඹීම වැදගත්ය. අභයගිරි සංකීර්ණය ගවේෂණය කිරිමේ දී සොයාගන්නට ලැබුණු කෞතුක භාණ්ඩ රැසක් මෙහි ප්‍රදර්ශනයට තබා ඇත. එසේම එහි දී නැරඹිය යුතු ස්ථාන පිලිබඳ දල අවබෝධයක් ලබා ගත හැකි ය.

අභයගිරි සංකීර්ණයේ ස්මාරක පිහිටීම

1. අභයගිරි දාගැබ

අභයගිරි සංකීර්ණයේ විශාලතම ඉදීකිරීමයි අභයගිරි දාගැබ. එය ශ්‍රී ලංකාවේ ඉදිවුණු දෙ වන විශාලතම දාගැබයි. ක්‍රිස්තු පුර්ව පළමු වන සියවසේ වට්ට ගාමිණි අභය (වළගම්බා) රජු විසින් ඇතුළු නුවරට උතුරින් පිහිටා තිබු සිරි පතුල් ලකුණක් මත මෙය ඉදිකල බව ෆාහියන් හිමිගේ දේශාටන වාර්තාවේ දැක්වේ.

අභයගිරි චෛත්‍යය ඉදිකරවන ලද්දේ  පළමු වන ගජබාහු රජතුමා බවටත්, එසේම වට්ටගාමිණි අභය ඉදිකළ චෛත්‍යය පළමු වන ගජබාහු රජතුමා විශාල කර තැන වූ බවටත් මත දෙකක් පලවී ඇත. 12 වන සියවසේ මහා පරාක්‍රම බාහු රජතුමා ද මෙය ප්‍රතිසංස්කරණය කල බව කියති.

අභයගිරි දාගැබේ නිධන් කොට ඇත්තේ ධාරණී මන්ත්‍ර හෝ සුත්‍ර කොටස් හෝ බුදු පිළිම ආදී ධර්ම ධාතු බවට මතයකි.  

 දාගැබේ හා ආයක වල කැටයම්.  

දාගැබ් ගර්භයේ විෂ්කම්භය අඩි 310කි. උස ප්‍රමාණය නිශ්චිතව නැත. එය රියන් 180ක් වූ බව කෙනෙක් කියයි. පාහියන් හිමිගේ වාර්තාවල සඳහන් වන්නේ අඩි 400ක් කියායි. මුල් කාලයේ දාගැබේ නංවා තිබුනේ යූප ගලක් හා ජත්‍රයකි. හත්වන සියවසට පසුව කරන ලද ප්‍රතිසංස්කරණ වලින් පසුව දාගැබ කුඩා වූ බවක් පෙනේ. මේ ප්‍රතිසංස්කරණ වල දී යුපය හා ජත්‍රය වෙනුවට දේවතා කොටුව, කොත් කැරැල්ල හා කොත එක්වී ඇත. දැනට මේ ස්තුපයේ උස අඩි 245ක් පමණ වන බව කියති. මෙහි සල පතල මලුව එක පැත්තක දිග අඩි 585ක් පමණ වේ. එනම් අක්කර 8ක් පමණ වේ. මෙතරම් විශාල මළුවකට ඇදහැලෙන ජලය බැස යාමට පිලියෙලකළ පොකුණු හා ජලනිග්ගම නාල තවම දැකිය හැකි ය. සල පතල මලුවට පිටින් ඇත් පවුරකි. සිව් දිශාවට දොරටු 4කි. බටහිර දොරටුවට වම් පසින් ශෛලමය පා ධෝවනයකි. අඩි 95ක් පමණ පළල වැලි මළුවකි. දාගැබේ සතර දිගින් වාහල්කඩ සතරකි. මේවා දේව රුප, සත්ව රුප මල් කැටයම් ආදී ගල් කැටයම් වලින් අලංකෘත ය. මුල් යුගයේ දාගැබේ නංවා තිබූ යූප ගලේ කොටස් මළුවේ තවම ඇත. මළුවේ සෙල් ලිපියක් හා නෙලුම් මලක් සේ නිර්මාණය කරන ලද මල් ආසනයක් ආදිය ද වේ.

2. බහිරව රූප

දාගැබ දකුණු දොරටුව දෙපස තනා ඇති කුඩා කුටි දෙක තුල සංඛ හා පද්ම බහිරව පිළිම දක්නට ඇත. මේවා මුර්ති ශිල්පයේ වැදගත් නිර්මාන වේ. කුවේරයාගේ ආරක්ෂකයින් වන සංඛ  හා පද්ම ආරක්ෂාවේ හා සෞභාග්‍යයේ සංකේත ලෙස පිළිගැනේ. මේ බහිරව පිළිම වල බොහෝ අනුහස් ඇතැයි ප්‍රචලිත ය. මේ පිළිම ඉදිරිපිට අපල උපද්‍රව වලට බාරහාර වීම හා විසඳා ගත නොහැකි නඩු හබ ආදියට සාක්ෂි වශයෙන් දිවිරිම ද කරනු ලැබේ. බොරු දිවුරුම් දුනහොත් අනිටු විපාක ලැබෙනු ඇති බවට විස්වාස කෙරේ. එහෙයින් මේ පිළිම ඉදිරි‌ෙයේ දී බොහෝ දෙන වරද පිළිගන්න බව කියති.

3. අභිෂේක මණ්ඩපය

බෝසත් පිළිම හා බුදු පිළිම සුවඳ පැනින් නැහැවීමේ හා අභිෂේක කිරීමේ මහායාන චාරිත්‍රය සිදුකළ ස්ථානය ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. අනුරාධපුර අවසන් කාලයේ දී තනන ලද මෙහි ජලය රඳවා තබා ගන්න කානු හා අභිෂේක කිරීමේ වේදිකා දක්නට ඇත.

4. සන්නිපාත ශාලාව

දාගැබ ඉදිරිපිට (තාවකාලික කඩ පිටුපස) අභයගිරි සන්නිපාත ශාලාවේ නටබුන් දැකිය හැකි ය. අභයගිරි  භික්ෂුන් රැස්වී සාකච්චා කලේ මේ ස්ථානයේ ය. අඩි 100ක් පමණ දිග පළල ඇති ස්ථානයකි. කණු ආදිය ශේෂ වී නැත.

5. අභයගිරි ආවාස

දාගැබට බටහිර දෙසින් බොහෝ තැන්වල ආරාමවල නටබුන් දැකිය හැකි ය. භික්ෂුන් දෙතුන් නමක සිට සියගණනක් දක්වා වැඩ සිටිය හැකි ආරාම හා ප්‍රාසාද තිබෙන්නට ඇත. පන්චායතන නම් ආරාමවල දොරටු මණ්ඩපයක් මැද බුදු කුටියක් හා සිව්කොන ආරාම ගොඩනැඟිලි තිබී ඇත. මේවායේ පොකුණු වැසිකිලි ආදිය ද තිබී ඇත.

පොකුණු

6. ධාරණී ගෘහය

ආරක්‍ෂිත මන්ත්‍ර සේ සැළකෙන ධාරණී සුත්‍ර වලට වැඳුම්පිදුම් කිරීම මහායාන චාරිත්‍රයකි. මේ ගෘහයේ තිබී සංස්කෘත අක්ෂර වලින් ලියූ, ධාරණී ගල් පුවරු 12ක් සොයාගෙන ඇත

7. ජන්තාඝරය

භික්ෂුන් වහන්සේලා භික්ෂු විනයේ සඳහන් පරිදි, ශරීර සෞඛ්‍යය රැක ගැනීම සඳහා චුර්ණ වර්ග මැටි ආදිය ඇඟ ගල්වා ශරීරය උණුසුම් කොට උණු දිය ස්නානය කර ඇත. මේ ඒ ස්ථානයයි. මෙහි ලිප් හා ඇඹරුම් ගල් ආදිය දක්නට ඇත.

8. සමාධි පිළිමය

ගුප්ත ශෛලියට නෙලන ලද සමාධි පිළිමය ලෝකයේ ශ්‍රේෂ්ට කලාකෘතියක් ලෙස බොහෝ දෙනාගේ සම්භාවනාවට පාත්‍ර වී තිබේ.  මේ පිළිම වහන්සේ තෙවන හෝ සිව්වන සියවසේ දී බුදුරජානන් වහන්සේගේ සමාධි ගුණය නිරුපනය වන ආකාරයට වීරාසන මුද්‍රාවෙන් හුණුගලින් නිර්මිත, සිංහල මුර්ති ශිල්පයේ අභිමානය ලොවට හඬගා කියන නිර්මාණයක්වේ. අඩි 7 කුත් අඟල් 3ක් උස මේ පිළිම වහන්සේ මුහුණින් මහා කරුණාව පිළිබිඹු වන ලෙසත්, එම මුහුණ වම් පසින් බැලුවිට ශෝකී ස්වරුපයකුත්, ඉදිරිපසින් බැලුවිට ගැඹුරු සමාධියක එළඹුන ලෙසකුත්, දකුණු පසින් බැලුවිට සියුම් මදහසකුත් පෙනෙන ආකාරයට නෙලීම මගින් ශිල්පියාගේ විශිෂ්ට කළා කුසලතාව විදහා දක්වා ඇත. මේ පිළිමයේ වර්ණාලේපිත කොට තිබුණු බව විශ්වාස කෙරේ. මේ ප්‍රතිමාව බෝධිවෘක්ෂයක් වටා තැන්පත් කරතිබූ ප්‍රතිමා 4කින් එකක් ලෙස සැලකේ. මෙම පිළිමය සොයා ගැනීමේ දී එහි නාසය හානියට පත්ව තිබී ඇත. එය ප්‍රතිනිර්මාණය කිරීම හා කොන්ක්‍රීට් ආවරණය සමහර අයගේ විවේචනයට ලක්වී තිබේ. මේ සමගම හානියට පත්වූ තවත් සමාධි පිළිමයක කොටසක් සොයාගෙන ඇත. එයද මේ සමගම ඇත.

9. බෝධිසත්ව ප්‍රතිමා ගෘහය

ධාතුසේන රජතුමා මෙහි බෝධිසත්ව පිළිම ගෙයක් කරවා රාජාභරණ පැළඳ වූ බවක් කියති. මෙහි තිබි 5 වන සියවසට අයත් හුණු ගලින් නිමවූ බෝසත් පිළිමයක කොටස් හමු වී ඇත.

10. කුට්ටම් පොකුණ

පොකුණු

ක්‍රිස්තු වර්ෂ 575-608 කාලයේ රජව සිටි අග්ගබෝධි රජතුමා විසින් මෙය ඉදිකරන්නට  ඇති බව සැලකේ. මෙය සිංහල ඉංජිනේරු ශිල්පයේ හා නිර්මානාත්මක කලා කුසලතා‌ෙවේ විශිෂ්ට සංකලනයකි. කැටයම් සහිතව පිළියෙළ කරන ලද ගල් කුට්ටි බදාම භාවිතයෙන් තොරව ඉතා සීරුවෙන් අතුරා මෙය තනා තිබේ. තෙවරක් පෙරණු ලබන ජලය පොකුණට පිරවීමටත්, අපිරිසිදු ජලය පොකුනින් ඉවත් කිරීමටත් හැකිවන අයුරින් එය නිර්මාණය කොට ඇත. පොකුණ තුළට පිවිසීමට පඩි පෙළවල් තනා ඇත. දෙවරකට තනන ලද මෙම පොකුණු වලින් උතුරු පොකුණ  අඩි 91ක් හා දකුණු පොකුණ අඩි 132ක් දිගින් යුතුවන අතර දෙකෙහිම පළල අඩි 132කි.

11. කපාරා මූලය

අභයගිරි මූල හතරෙන් එකක් වන කපාරා මූලය විශේෂයෙන් විදේශීය භික්ෂුන් වහන්සේලා වැඩසිටි ස්ථානය බව හෙළිව තිබේ. මෙහි තිබී හමුව ඇති සෙල් ලිපි එකළ ප්‍රධාන විදේශ භාෂාව වූ සංස්කෘත භාෂාවෙන් ලියු ඒවා ය.

12. රත්න ප්‍රාසාදයේ මුරගල

රත්න ප්‍රාසාදයට පිවිසෙන පඩිපෙළ අසල ශ්‍රී ලංකාවේ මෙතෙක් සොයාගෙන ඇති අලංකාර හා විශිෂ්ටතම මුරගල පිහිටුවා තිබේ. නැගෙනහිර දිසාවට අධිපති හා ආරක්ෂක ධෘතරාෂ්ට්‍ර ගේ ත්‍රි භංග රුවක් මෙහි දැක්වේ.

13. රත්න ප්‍රාසාදය

මෙය අභයගිරියේ උපෝසථාගාරයයි. කනිට්ඨ තිස්ස රජතුමා මෙය ඉදිකළ බව සඳහන්ය. දෙ වන මිහිඳු රජතුමා මෙය මහල් ගණනාවකින් යුක්තව විශාල කොට ඇත.

14. පංචාවාස

සිව් කොන කුඩා ගොඩනැඟිලි හතරක් හා මැද විශාල ගොඩනැඟිල්ලක නටබුන් අභයගිරි ස්තුපය සමීපයේ ප්‍රාකාරයකින් වටකළ භූමියක දැකිය හැකි ය. මෙය මහසෙන් මාලිගය යනුවෙන්ද හැඳින්වේ. මැද පිහිටි ගොඩනැඟිල්ලේ පද්මාසනයක නටබුන් ඇති නිසා මෙය බුදුගෙයක් ලෙස හඳුනාගෙන ඇත.

15. සඳකඩ පහණ

අග්‍රගන්‍ය කලා නිර්මාණයක් සේ සැලකෙන අභයගිරියේ සඳකඩපහණ පිහිටා ඇත්තේ මෙම පංචාවාස ගොඩනැඟිල්ලට ඇතුළුවන ස්ථානයේ ය.

මේ හා සමාන තවත් සඳකඩ පහනක් රත්න ප්‍රාසාදයට ඔබ්බෙන් බිසෝ මාලිගය යනුවෙන් හැඳින්වෙන ගොඩනැඟිල්ල අසල ඇත. සෙනරත් පරණවිතාන මහතා පවසා ඇත්තේ වඩාත් පියකරු සඳකඩ පහන මෙය බවයි.

16. ආසන ඝරය

රත්න ප්‍රාසාදයට බටහිරින් ඇති පැරණි ගොඩනැඟිලි ආසන ඝරයක් ලෙස හඳුනාගෙන තිබේ. පෙර බෞද්ධයන් වැඳුම්පිදුම් කොට ඇත්තේ බුදුරජානන් වහන්සේ බුද්ධත්වයට පැමිණි ස්ථානයේ වූ වජ්රාසනයටයි. ලංකාවේ එවන් ආසන ඝරයක් හමුවන්නේ මෙහි දී ය. පිළිම වන්දනාව ආරම්භ කොට ඇත්තේ පසුකාලයේ දී ය. මෙම ස්ථානයේ පැරණි බෝධිඝරය නැතහොත් අභයගිරියේ ප්‍රධාන බෝධීන් වහන්සේ ද රෝපණය කොට තිබී ඇත. තවත් කුඩා ආසන හා සිරිපතුල් ගලක් මෙහි දක්නට තිබේ.

මෙහි අභයගිරියේ දෙ වන සමාධි පිළිමයද පිහිටුවා තිබෙනු දැකිය හැකි ය.

මෙම ස්ථානයේ හතර වන මිහිඳු රජුගේ හා පස් වන කාශ්‍යප රජුගේ අභයගිරි පුවරු ලිපි ස්ථානගත කොට ඇත මෙහි අභයගිරියේ පරිපාලන නීති සටහන්කොට ඇත.

17. බරෝ ‌ගේ මණ්ඩපය

බෝධිඝරයට පිවිසීමට ඇති මෙම දොරටුව එස්.එම්. බරෝ මහතා විසින් සංරක්ෂණය කිරීම නිසා මේ නමින් හැඳින්වේ. මෙය අලංකාර ශෛලමය ඉදිකිරීමකි.

18. දෙ වැනි පිළිම ගෙය

19. තෙ වැනි සමාධි පිළිමය

අභයගිරි සෑයට මඳක් ඔබ්බෙන් තවත් බෝධිඝරයක නටබුන් හමු වේ. මෙහි ද සමාධි බුදු පිළිමයක් තිබේ. පිළිමයේ දෑතට හානි සිදු වී ඇතත් එය බෙහෙවින් ආකර්ශනීය එකකි.

20. උත්තර මුලය

දළදා වහන්සේ භාරව කටයුතුකළ අභයගිරි විහාරයේ පැරණිතම මූලය උත්තර මුලයයි. මේ එහි මූලස්ථානයි.

21. අභයගිරි දාන ශාලාව

අභයගිරියේ වැඩසිටි 5,000ක් පමණ වූ සංඝයා වහන්සේලාට දානය පිරිනැමීම සඳහා විශාල දාන ශාලාවක් තිබී ඇත. ක්‍රිස්තු පූර්ව පළමු සියවසේ සිට යුග හතරකට අයත්වන මේ දාන ශාලාවේ නටබුන් අද ද දැකිය හැකිි ය. අඩි 50ක් පමණ හා අඩි 12ක් පමණවන බත් ඔරු දෙකක්, මුළුතැන්ගෙය, එහි භාවිත කල උපකරණ, වෙලාව බැලීම සඳහා වූ සුර්ය තැටියක් ජල සැපයුම සඳහා වූ උමං ආදිය ඒ අතර ප්‍රධාන වේ.

22. ඇත්  පොකුණ

ශ්‍රී ලංකාවේ මෙතෙක් නිර්මාණය කොට ඇති  විශාලතම පොකුණ ඇත් පොකුණයි. දල වශයෙන් අක්කර 2ක් පමණ වන එය දිගින් අඩි 487ක්, පළලින් අඩි 162ක් හා ගැඹුර අඩි 32ක් පමණ වේ. මෙහි රළපනාව ඉතා ක්‍රමවත්ව නිර්මාණය කොට තිබේ. මෙහි බිසෝ කොටුව හා  තවමත් ක්‍රියාත්මක වන බුලන් කුලම වැවෙන් ජලය සැපයු අභ්‍යන්තර ජල මාර්ග දැනුදු දැකිය හැක.

23. ප්‍රාසාද ස්තුපය

කුඩා පර්වතයක් මැදිකොට ඉදිකර ඇති පොළොන්නරුවේ සත්මහල් ප්‍රාසාදය වැනි ඉදිකිරීමකි. අනුරාධපුර අවසාන කාලයට අයත්ය.

24. ලංකාරාමය : මණිසොමාරාමය

වළගම්බා රජුගේ ජීවිතය බේරාදුන් සෝමා දේවිය සිහිපත් කිරීම සඳහා වළගම්බා රජු විසින් ක්‍රිස්තු පූර්ව 89-77 පමණ කාලයේදී ලංකාරාමය ඉදිකළ බව කියති. ලංකාරාමය තුල වට දා ගෙය, බෝධි ඝරය, පොහොය ගෙය, පිළිමගෙය හා සිමා ප්‍රාකාරය ආදිය තිබීම නිසා එය අභයගිරියේ ස්වාධින ආයතනයක් ලෙස තිබුණු බව විශ්වාස කෙරේ. මෙහි වට දා ගෙය වෘත්තාකාර ශෛලමය වේදිකාවක් මත ඉදිකර ඇත. ඒ සඳහා පේළියකට කුළුණු 20ක්, 28ක් හා 40ක් වශයෙන් කැටයමින් අලංකාර කොට ඇති ගල් කුළුණු පේලි තුනක් දක්නට ඇත. මේ චෛත්‍යය අඩි 50ක් උස්වන අතර අඩි 150ක වට ප්‍රමානයකින් ද යුක්ත ය. හැඩය ආමලකාකාර (නෙල්ලි ගෙඩියක ආකාර) වේ. මේ පරිශ්‍රයේ අනෙකුත් විහාරාරාම අංග වල නටබුන් ද දැකිය හැක. මෙය භික්‍ෂුණි ආරාමයක් වන්නට ඇතැයිද විශ්වාසයකි. අතීතයේ දී මෙය මණි සෝමාරාමය, මණි ථුපාරාමය වැනි නම් වලින් ද හඳුන්වා ඇත.

25. ධාතු මන්දිරය

උත්තර මුලයේ නායක හිමියන්ගේ ආවාසය ලෙස හඳුන්වෙන ගොඩනැඟිල්ල ආසන්නයේ ධාතු මන්දිරයක නටබුන් දැකිය හැකි ය.

26. සුදස්සන පධානඝරය

වළගම්බා යුගයටත් පෙර සිට පැවත ආ බවට විශ්වාස කෙරෙන භාවනානුයෝගී පාන්ශුකුලික භික්ෂුන් වහන්සේලා වැඩ සිටි කටාරම් කෙටු ගල් ලෙන් සහිත පධානඝරයක නටබුන් අභයගිරි සංකීර්ණයේ වයඹ දෙසට වන්නට පිහිට තිබේ. වසභ රජතුමා එහි භික්ෂුන් වහන්සේලාට දුන් දීමනා පිලිබඳ සෙල් ලිපියක් මෙහි ඇති බව කියති.

මේවා නරඹන්නට යන අප මේ ස්ථාන ජීවමාන බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන බව අමතක කළ යුතු නොවේ. එහෙයින් ඒවාට අගෞරව වන අයුරින් හැසිරීම ඡායාරුප ගැනීම ආදිය නොකළ යුතු ය.  මේ ස්ථාන මේ ආකාරයෙන් තහවුරු කර ඇත්තේ පුරාවිද්‍යා දෙපාරතමේන්තුව, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල ආදී ආයතන මගිනි. එහෙත් ඒවා අනාගතය වෙනුවෙන් ආරක්ෂා කර ගැනීමට  නරඹන ඔබගේ සහාය අවශ්‍යයි. ඒවාට හානි නොකිරීම, පරිසරය අපිරිසිදු නොකිරීම හා නරඹන වැඳුම්පිදුම් කරන අන් අය අපහසුතාවට පත් නොවන අන්දමින් කටයුතු කිරීම අපගේ වගකීමයි.

-----------------------------------------------------------------------------------
මෙම ලිපිය 2018.11.05 වැනි බදාදා දින www.archaeeology.lk/sinhala වෙබ් අඩවියේ ප‍්‍රකාශයට පත් විය.
-----------------------------------------------------------------------------------