ශ‍්‍රී ලංකාවේ ප‍්‍රාග් හා පූර්ව ඓතිහාසික අවධියේ භාවිත ශවෝපාචාර ක‍්‍රම

ඩී. තුසිත මැන්දිස්

පුරාවිද්‍යා හා උරුම කළමනාකරණ අධ්‍යන අංශය, ශ‍්‍රී ලංකා රජරට විශ්වවිද්‍යාලය, මිහින්තලේ.

හැඳින්වීම

ශ‍්‍රී ලංකාවේ මානව ජනාවාසකරණය පිළිබඳ ව තතු විමර්ශනය කිරීමේ දී එහි සමාරම්භය පුරා ශිලා යුගයෙන් (Paleolithic period) ආරම්භ ව මධ්‍ය ශිලා යුගය (Mesolithic period), ප‍්‍රාථමික යකඩ යුගය (Early Iron Age) ඔස්සේ විකාශනය වී ඇති ආකාරය ගවේශන හා කැනීම්වලින් තහවුරු කරගෙන තිබේ (Deraniyagala 1992:709-710; Deraniyagala 2007:4). මධ්‍ය ශිලා අවධියට පසුව එළිඹිය යුතු නව ශිලා යුගය පිළිබඳ යම් සාධක ප‍්‍රමාණයක් දොරවක ලෙනෙන් හා හෝර්ටන් තැන්නෙන් මෙන් ම මාන්තායිවලින් වාර්තාවන බව පර්යේෂකයින් (Premathilaka 2003; Wijepala in Deraniyagala  2007:59; Wijepala 2007:97-120). ප‍්‍රකාශ කර තිබුණ ද එම සාධක ප‍්‍රමාණය නව ශිලා යුගය පිළිගැනීමට තරම් තීරණාත්මක නොවන බව විද්වත් මතය වී තිබේ. ශ‍්‍රී ලංකාවේ ආදිතම සංස්කෘතික අවධි තුළ මානවයා සිය ජීවිතය ගතකරන සමයේ දී තමන් සමඟ ජීවත් වූ සිය නෑ හිතමිතුරන් මියගිය විට භූමදානය සඳහා විවිධ අභිචාරමය කටයුතු සිදු කර ඇති ආකාරය ඇති ආකාරය පුරාවිද්‍යා පර්යේෂණ තුළින් හඳුනාගෙන තිබේ. අනාදිමත් කලක සිට ශ‍්‍රී ලංකාවේ සිදු වූ මෙම භූමදාන කටයුතු හෙවත් ශවෝපාචාර ක‍්‍රම හා ඒ සම්බන්ධ ව අනාවරණය කරගෙන ඇති කරුණු පිළිබඳ ව මෙම රචනයෙන් විමසා බලනු ලැබේ. විශේෂයෙන් ප‍්‍රාග් හා පූර්ව ඓතිහාසික අවධිය තුළ මේ සම්බන්ධ ව අධ්‍යයනයේ දී ලිඛිත සාධක නොමැති නිසා ඒ සඳහා පුරාවිද්‍යා මූලාශ‍්‍රය පමණක් භාවිත කිරීමට සිදු වේ.

බලංගොඩ මානවයාගේ අභිචාර, සුසාන චාරිත‍්‍ර

ශ‍්‍රී ලංකාවේ ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුග අතුරින් මෑත කාලීන ව විස්තරාත්මක ව කරුණු අනාවරණය කරගෙන ඇත්තේ මධ්‍ය ශිලා යුගය හෙවත් බලංගොඩ සංස්කෘතිය තුළිනි. මධ්‍ය ශිලා යුගය පිළිබඳ සාධක අනාවරණය වන ස්ථාන වශයෙන් ඉරණමඩු පාංශූ සංකීර්ණය මෙන් ම ගුහා නිධි වැදගත් වේ. ගුහා නිධි අතර කුරුවිට බටදොඹලෙන, කිතුල්ගල බෙලිලෙන, බුලත්සිංහල ෆාහියන්ලෙන, වරකාපොළ දොරවකකන්ද, අත්තනගොඩ අළුලෙන, බෙලිලෙන-අතුළ, සීගිරිය අසල පොතාන හා අලිගල, අත්තනගල්ල පොත්ගුල්ලෙන, එළිමහන් ස්ථාන ලෙස බෙල්ලන්බැඳිපැලැස්ස, පල්ලෙමළල, මහඑළිය, වෙස්සගිරිය, ජේතවනය, මාතොට, අනුරාධපුර ඇතුළුනුවර, මිණීඇතිලිය ආදී ස්ථාන රාශියක් වැදගත් වන බව පෙන්වාදිය හැකි ය (Deraniyagala 1992:709-710; Mendis 2016:16-20). ශ‍්‍රී ලංකාවේ මධ්‍යශිලා යුගය සමබන්ධයෙන් මෙතෙක් ලැබී ඇති විද්‍යාත්මක කාලනීර්ණ ලෙස බුලත්සිංහල ෆාහියන්ලෙන අදින් වසර 48000, කුරුවිට බටදොඹලෙන අදින් වසර 37000, කිතුල්ගල බෙලිලෙන අදින් වසර 31000, අත්තනගොඩ අළුලෙන අදින් වසර 10350, බෙලිලෙන අතුළ අදින් වසර 8230, කුරුවිට බටතොට දහයියාලෙන අදින් වසර 7680, බෙල්ලන්බැඳිපැලැස්ස අදින් වසර 12000-6500, මිනීඇතිලිය අදින් වසර 6000, අනුරාධපුර අදින් වසර 5900, මාතොට අදින් වසර 3800, සීගිරිය අසළ පොතාන අදින් වසර 5800, අලිගල අදින් වසර 5500 වශයෙන් ශ‍්‍රී ලංකාවේ මධ්‍යශිලා යුගය යුගය සම්බන්ධයෙන් කාලනීර්ණ ලැබී තිබේ (Deraniyagala 2007:3-7; Adikari 1994; Perera 2010). මෙම යුගයට අයත් ව එළිමහන් වාසස්ථාන හා ලෙන් තුළින් හමුවන භෞතික සාධක අතර මානව සැකිළි අතිශයින් ම වැදගත් වන අතර එ මඟින් මධ්‍යශිලා මානවයාගේ ශවෝපාචාර ක‍්‍රම පිළිබඳ ව අධ්‍යයනයන් කිරීමට ද හැකි වී තිබේ. බලංගොඩ මානවයාගේ අභිචාර හා සුසාන චාරිත‍්‍ර පිළිබඳ පිළිබඳ ව විමර්ශනයේ දී ඔහුගේ භූමදාන කටයුතු වැදගත් වන අතර මිනිසකු මියගිය විට ඔවුන් වළ දමා තිබීම ඒ අතරින් ප‍්‍රමුඛ වේ.

මියගිය පුද්ගලයකු වල දැමීමේ දී නමා හකුළා වල දැමිම හෙවත් උක්කුටියෙන් වල දැමීම විශේෂ කරුණක් වන අතර ඒ බව බෙල්ලන්බැදිපැලැස්ස, රාවණා ඇල්ල හා මිනීඇතිළිය තුළින් හමු වි ඇති සාධක තුළින් තහවුරු වි තිබේ. කුරුවිට බටදොඔලෙන තුළින් ද භූමදාන කරන ලද පුද්ගලින් 38 දෙනෙකුට අයත් සාධක පුරාවිද්‍යා කැනීම් තුළින් හඳුනාගෙන තිබේ. ප‍්‍රාථමික දඩයම් ජීවිතයක් ගතකළ බලංගොඩ මානවයා විසින් මියගිය පුද්ගලයකු භූමදාන කරන විට වල දැමීමේ දී බටහිර දෙසට හිස සිටින සේ වල දමා තිබීම ද වැදගත් වේ (Deraniyagala 1958:64-65). වර්තමානයේ දී ද මිනිසකු මියගිය විට වල දමනු ලබන්නේ ද බටහිර දෙසට හිස දමා ය. බලංගොඩ මානවයා මියගිය පුද්ගලයකුගේ හිස බටහිර දෙසට සිටින සේ වල දැමීමට හේතුව පිළිබඳ ව විමර්ශය කිරීමේ දී පැහැදිළි වන්නේ මෙම මිනිසා ස්වභාවික පරිසරයේ දුටු ස්වභාවික සිදුවීම් සිය ජීවිතයට ද ආරෝපනය කර ඇති බවකි. එ නම් ඔහු පරිසරයේ ප‍්‍රධානතම වැදගත් වස්තුව ලෙස දුටුවේ සූර්යයා ය. සූර්ය ගමනය නැගෙනහිරින් ආරම්භ වී බස්නාහිරෙන් අවසන් වන බව ඔවුහු දෛනික ව දුටු සිද්ධියකි. මෙම දෛනික සිද්ධිය මානවයාගේ ජීවිතයට ආරෝපනය කළ කල්හි පෙනෙන්නේ උපත හා මියයාම ඉන් පිළඹිබු වන බව ය. නැගෙනහිර ඉපදීමත් බස්නාහිර මියයාමත් සංකේතවත් කිරීමේ අරමුණින් බලංගොඩ මානවයා මෙසේ මිනිසකු මියගිය විට හිස බටහිරට සිටින සේ වල දැමීමෙන් සංකේතවත් කරන්නට ඇත්තේ මෙම ස්වභාවික ක‍්‍රියාවලිය බව උපකල්පනය කළ හැකි ය. මෙම මානවයාගේ අභිචාර කටයුතු අතර මියගිය පසු අස්ථි වල දමා මස් දිය වූ අස්ථිවල ගුරුගල් ආලේප කිරීම පිළිබඳ තොරතුරු ද බටදොඹලෙන, බෙලි ලෙන, බෙල්ලන්බැඳිපැලැස්ස, බුලත්සිංහල, ෆාහියන්ලෙන, අලවල පොත්ගුල් ආදී ලෙන් තුළින් හඳුනාගෙන තිබේ. එසේ ම රාවණාඇල්ලෙන් ලැබී ඇති මානව හිස්කබල සිඳුරු කිරීමට උත්සාහ කිරීම තුළින් ද ඔවුන්ගේ විවිධ අවමංගල්‍ය හා අභිචාර කටයුතු පිළිබඳ ව හඳුනාගැනීමට හැකි වී තිබේ (Deraniyagala 2007:59; Kennedy 2000:183-237; Deraniyagala 1992, chap. 5.3.12). මෙම පුරාවිද්‍යා තොරතුරු අනුව පැහැදිලිි වන්නේ ශ‍්‍රී ලංකාවේ අවමංගල්‍ය චාරිත‍්‍රවල මූලාරම්භය ශ‍්‍රී ලංකික සමාජය විසින් ආරම්භ කර ඇත්තේ ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික මධ්‍ය ශිලා අවධියේ දී බව ය. එසේ ආරම්භ කරන ලද චාරිත‍්‍රය වර්තමානය දක්වා ම මිනිසකු මියගිය විට වල දැමීමේ දී බස්නාහිරට හිස දමා වල දැමීමට භාවිත කිරීමේ ක‍්‍රියාදාමය තුළින් අදටත් දෘෂ්‍යමාන වීම වැදගත් වේ.

පූර්ව ඓතිහාසික අවධියේ මානවයාගේ අභිචාර, සුසාන චාරිත‍්‍ර

ශ‍්‍රී ලංකාවේ පූර්ව ඵෙතිහාසික සංස්කාතික අවධිය ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 2400 දී පමණ ආරම්භ ව විකාශනය වූ බව පර්යේෂකයින් පෙන්වා දී තිබේ (Somadeva 2006:13). මෙම සංස්කෘතික අවධිය හඳුනාගැනීම සඳහා පර්යේෂණ දායකත්වය දැක්වුවන් අතර පෝල් ඊ. පීරිස්, රාජා ද සිල්වා, සුදර්ශන් සෙනෙවිරත්න, පොන්නම්බලම් රඝුපති, ඒස්.කේ. සිත‍්‍රම්පලම්, සිරාන් දැරණියගල, සේනක බණ්ඩාරණායන, නිමල් පෙරේරා, පි‍්‍රයන්ත කරුණාරත්න, රාජ් සෝමදේව, ගාමිණී අදිකාරී, ඩි.කේ. ජයරත්න, මෙලාති සල්ඩින්, රංජිත් බංඩාර දිසානයක, තුසිත මැන්දිස්, මංගල කටුගම්පොළ ආදි පර්යේෂකයින් පෙන්වාදිය හැකි ය. එම පර්යේෂකයින් සිදු කර ඇති පර්යේෂණ අනුව මේවන විට ශ‍්‍රී ලංකාවේ පූර්ව ඓතිහාසික අවධියට අයත් සුසාන සම්බන්ධ කාලනීර්ණ මෙසේ ලැබී තිබේ. බෙරගල කළුපහණ වත්ත ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 2400, හල්දුම්මුල්ල ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 1750 (මනමේන්ද්‍රආරච්චි හා අදිකාරී 2014:227) රංචාමඩම ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 1359 (Somadeva; Disanayake and Fernando 2006:13) කෝඑබේ ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 790 (මැන්දිස් 2017:177-179), ඉබ්බන්කටුව ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 700-400 (Bandaranayake and Kilian in Deraniyagala 1992:734) ඉහළ කලවැල්ලාඋල්පත (සීගිරිය) ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 520 (Jayaratne 2014:25-40). තම්මැන්නාගොඩැල්ල ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 490 (Disanayake  2013) නිකවලමුල්ල ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 400 (Perera 1996 සම්මුඛ සාකච්ඡාව 2016 ) කලඔටුවාව ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 130 (Deraniayagala 2007:69) පිංවැව ගල්සොහොන්කනත්ත ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 112 (Deraniayagala 2007:69) කුලියාපිටිය (දුම්මලසූරිය) ක‍්‍රිස්තු වර්ෂ 100-350 (Perera 2014 සම්මුඛ සාකච්ඡාව 2016) වශයෙන් ලැබී තිබේ. පූර්ව ඓතිහාසික අවධියේ පැවති සුසාන චාරිත‍්‍ර වැදගත් වන්නේ ඊට පෙර පැවති සංස්කෘතියට එනම් මධ්‍ය ශිලා යුගයට වඩා විධිමත් ආකාරයට එම කටයුතු හඳුන්වාදීම නිසා ය .

පුර්ව ඓතිහාසික සංස්කෘතිය විධිමත් සංස්කෘතියක් මෙ රටට හඳුන්වා දුන් අතර එම සංස්කෘතිය තුළ ජීවත් වූ මිනිසුන් විසින් ශ‍්‍රී ලංකා සමාජයට හඳුන්වා දුන් විධිමත් භූමදාන ක‍්‍රමවේද හා සුසාන චාරිත‍්‍ර ද වැදගත් වේ. මෙම යුගයේ දී ශ‍්‍රී ලංකාව තුළින් හඳුනාගත හැකි ශවෝපාචාර ක‍්‍රම අතරින් විධිමත් ලෙස ස්ථාපිත කරනු ලැබූ සුසාන ආකෘති ගණනාවක් තිබේ. පර්යේෂකයින් විසින් හඳුනාගෙන ඇති ආකාරයට එම සුසාන ආකෘති අතර මැටි ඔරු සුසාන (Clay canoe/Clay cist), ශිලා මංජුසා සුසාන (Cist burial), ශිලා මණ්ඩල සුසාන (Cairn circle), ශිලා කේතුක සුසාන (Cairn mound/Cairn heap), ශිලා පෙළ සුසාන (Alignment), ශිලා ටැඔ සුසාන (Men hire), බරණි සුසාන (Urn pot) ශිලා මඤ්චක සුසාන (Delmenoid) යන සුසාන ආකෘති ශ‍්‍රී ලංකාව ඇසුරින් හඳුනාගත හැකි වී තිබේ (Senavirathne 1984:237-306; 2007:135-167; මැන්දිස් 2016:150-153).

මැටි ඔරු සුසාන

ශ‍්‍රී ලංකාවට ම ආවේනික සුසාන ක‍්‍රමයක් වන මැටි ඔරු හෙවත් මැටි මංජුසා සුසාන ශ‍්‍රී ලංකාවේ පූර්ව ඉතිහාසයේ විශේෂ සුසාන වර්ගයක් ලෙස පෙන්වාදිය හැකි ය. ශ‍්‍රී ලංකාවේ අන්තර් මධ්‍යම කලාපය තුළින් වාර්තා වන මෙම සුසාන 1952 වසරේ දී පී.ඊ.පී. දැරණියගල මාතර බණ්ඩත්තර දී මුල්වරට මෙම සුසාන වර්ගය වාර්තා කර තිබේ (Wanninayake 2016:216). නමුත් මෙය සුසානයක් ලෙස නිශ්චිත ලෙස ඔහු එවක හඳුනාගෙන නැත. 1982 වර්ෂයේ දී ඉබ්බන්කටුව සුසාන භූමිය තුළින් මෙ වැනි සුසානයක් පුරාවිද්‍යා කැනීමකට ලක් කළ ද එ කල එය හඳුනාගෙන ඇත්තේ ගිනි දල්වන ලද ස්ථානයක් ලෙස ය. එම සුසානය තුළ තිබී කානීලියන් පබළු හමු වී ඇති අතර එයින් ලබාගත් අඟුරු සාම්පල ආශ‍්‍රිත ව සිදු කරන ලද කාලනීර්ණවල දී එම සුසානය ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 720ට කාල නීර්ණය වී ඇති බව නිමල් පෙරේරා විසින් ප‍්‍රකාශ කරන ලදි (පෙරේරා සමඟ සිදුකළ සම්මුඛ සාකච්ඡාව 2017). 1996 වර්ෂයේ දී නිමල් පෙරේරා විසින් අත්තනගල්ල වාරණ ලෙන ආසන්නයේ ඇති ඕගොඩපොළ ස්ථානයේ හමු වූ සුසානයක් කැනීම් කර එය ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 250ට අයත් වන බවට කාබන් කාලනීර්ණ අනුව පෙන්වා දී ඇත (එම). රංජිත් දිසානායක විසින් රුවන්වැල්ල, නිකවලමුල්ල සුසානය ආශි‍්‍රත ව කැනීම් සිදු කර එය කි‍්‍රස්තු පූර්ව 400ට අයත් බව කාලනීර්ණය කර තිබේ (දිසානායක 2011 සම්මුඛ සාකච්ඡාව 2016). 2006 වර්ෂයේ රාජ් සෝමදේව ඇඹිලිපිටිය රංචාමඩම සුසාන කැනීම් කර එම සුසානය ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 1359 (Somadeva 2006:13) හා දියතලාව හල්දුම්මුල්ල සුසානය කැනීම් කර එය කි‍්‍රස්තු පූර්ව 1750ක් පැරණි බව හා බෙරගල කළුපහණවත්ත කි‍්‍රස්තු පූර්ව 2400 කාලනීර්ණය කර තිබේ (මනමේන්ද්‍රආරච්චි හා අදිකාරී 2014:227). 2013 වර්ෂයේ නිමල් පෙරේරා විසින් හලාවත දුම්මලසූරිය ප‍්‍රදේශයේ සුසාන ආශ‍්‍රිත සිදු කරන ලද කැනීම අනුව එම සුසානය ක‍්‍රිස්තු වර්ෂ 350ට අයත් බව කාල නීර්ණය කර ඇත. මෙ වැනි අකෘතියේ සුසාන ඉන්දියාවේ ද නොමැති බව ඉන්දීය පුර්ව ඉතිහාසය සම්බන්ධ විශේෂඥයකු වන මහාචාර්ය කේ. රාජන් විසින් ද පෙන්වා දී ඇති බව නිමල් පෙරේරා සමඟ සිදු කළ සම්මුඛ සාකච්ඡාවේ දී පැහැදිලි විය. ඒ අනුව ඉතා ඈත ඉතිහාසයේ සිට ම ඓතිහාසික යුගය දක්වා සහස‍්‍ර වර්ෂ තුනකට ආසන්න කාලයක් මැටි ඔරු සුසාන ආකෘතිය ශ‍්‍රී ලංකාව තුළ බලපවත්වා තිබේ. මෙතෙක් හමු වූ මැටි ඔරු සුසාන බොහොමයක් ස්ථාපිත වී ඇත්තේ කඳුකර කලාපයේ හා අන්තර් මධ්‍යම කලාපයේ වීම ද විශේෂ වේ. මෙම සුසාන තුළ මළ මිනිය සම්පූර්ණ වශයෙන් හෝ මානව අස්ථි කොටස් දවා තිබීම හෝ මුට්ටි තුළ බහා දැවීම සිදු කළ බව එහි අභ්‍යන්තරයේ හමුවන තැන්පතු තුළින් හඳුනාගත හැකි වේ.

මෙගලිතික සුසාන

ශ‍්‍රී ලංකාව තුළින් හමුවන පූර්ව ඓතිහාසික යුගයට අයත් සුසාන අතරින් සුලභ ලෙස වාර්තා වන සුසාන විශේෂය වන්නේ මෙගලිතික සුසානයන් ය. මෙම සුසාන මීට පෙර විස්තර කරන ලද මැටි ඔරු සුසානවලට වෙනස් වේ. මෙගලිතික යන වචනය පුරාවිද්‍යාඥයින් භාවිතයට ගනු ලබන්නේ 19 වැනි සියවස අග භාගයේ සිට ය. මෙහි පුරෝගාමියා වන්නේ ප‍්‍රංශ ජාතික ග්ලීන් ඩැනියෙල්ය. Meges යන ශ‍්‍රීක වචනයෙන් නිෂ්පන්න මහා යන්නත් Lithic යන වචනයෙන් නිෂ්පන්න ශිලා යන්නත් එකතුකර Megalithic හෙවත් මහා ශිලා යන්න නිර්මාණය වී ඇත. ගෝල්ඩන් චයිල්ඩඩ් විසින් මහා ශිලා යන්නෙන් ස්මාරකය ඉදිකිරීමට භාවිත කරන ලද ද්‍රව්‍ය ගම්‍ය නොවන බවත් එ මගින් අවමංගල්‍ය හෝ අනුස්මරණ විධියක් නිරූපනය වන බවත් පෙන්වා දී ඇත. මෙගලිතික සුසාන සඳහා ශිලා මාධ්‍ය භාවිත කර ඇති අතර ඒ සඳහා ශිලා පුවරු, ශිලා ටැඔ, ශිලා කුට්ටි භාවිතා කර සුසාන ඉදිකර තිබෙන බැවින් මෙම සුසාන මෙගලිතික සුසාන වශයෙන් අර්ථ දක්වා තිබේ.

ශිලා මංජුසා සුසාන (Cist burial) : ශ‍්‍රී ලංකාවේ පූර්ව ඓතිහාසික අවධිය තූළින් බහුල ලෙස වාර්තා වී තිබෙන මෙගලිතික සුසාන වර්ගය ලෙස ශිලා මංජුසා සුසාන පෙන්වාදිය හැකි ය. මෙම වර්ගයේ සුසාන යාපන අර්ධද්වීපය, උතුරු මැද, වයඔ, අග්නිදිග හා නැගෙනහිර හා දකුණු පලාත යන පලාත් තුළින් වාර්තා වී තිබේ. ශිලා මංජුසා සුසාන ඉදිකිරීම සඳහා ශිලා පුවරු භාවිත කර තිබෙන අතර ඒවා තරමක් විශාල හා කුඩා ප‍්‍රමාණවලින් ද යුක්ත වේ. සිරස් අතට සිටුවන ලද ශිලා පුවරු හතරක් පෙට්ටික් ලෙස සකස් කර මෙම සුසාන ඉදිකර තිබේ. එසේ සකස් කරනු ලබන ගල් පෙට්ටිය හතරැුස් හා සෘජු කෝණාස‍්‍රාරාකාර හැඩවලට සකස් කර තිබෙන අතර සමහර ශිලා මංජුසා සුසාන ස්වස්ථිකාකාර ලෙස ද ඉදි කර තිබේ. මෙසේ සකස් කරන ලද සෙල් පෙට්ටිය අභ්‍යන්තරයේ මැටි මුට්ටි තුළ බහාලනු ලැබූ මානව අස්ථි හෝ මල මිනිය දහනය කරන ලද අ`ගුරු තැන්පත් කර ඒ සම`ග මියගිය පුද්ගලයා භාවිත කරන ලද පළදනා මෙන් ම ඊ හිස්, නියන්, හා තල, තඔ අංජන කූරූ ඇතුළු විවිධ උපකරණ පූජා මුට්ටි තුළ බහා සොහොන අභ්‍යන්තරයේ තැන්පත් කර විශාල පියන්ගලකින් වසා තිබේ. මෙය එක් අතකින් අභිචාර කටයුත්තක් ලෙස සැලකිය හැකි අතර එමගින් මියගිය පුද්ගලයාගේ මරණින් මතු ආත්මය පිළිබඳ ඔවුන් තුළ වූ ආකල්පයක් විය හැකි බව පෙන්වාදිය හැකි ය. ශ‍්‍රී ලංකාවේ ශිලා මංජුසා සුසාන වැඩිම ප‍්‍රමාණයක් දැනට වාර්තා වන්නේ මල්වතු ඔය, යාන් ඔය, කිරිදි ඔය දැදුරු ඔය ආදී ගංගා නිම්න ආශ‍්‍රිත ව ය. ඒ අතරින් යාන්ඔය මධ්‍ය නිම්නයේ වර්ග කිලෝමීටර් 1400 භූ වපසරිය තුළ වැඩිම ප‍්‍රමාණයක් මෙගලිතික සුසාන ස්ථානගත වී තිබේ. එම නිම්නයේ පමණක් මෙගලිතික සුසාන ස්ථාන 29 ක් පමණ පවතින වන බව මේ වන විට වාර්තාකර තිබේ (මැන්දිස් 2017:105). යාන් ඔය නිම්නය ආශ‍්‍රිත ව පූර්ව ඓතිහාසික සංස්කෘතියට අයත් මුළු සුසාන ප‍්‍රමාණය 32 වේ. ඒ අතරින් මධ්‍ය යාන් ඔය නිම්නයේ සුසාන ස්ථානගත ව ඇති ස්ථාන ලෙස තම්මැන්නාගොඩැල්ල, ගල්ඇදකටුව, කල්පෙ, ගුරුගල්හින්න, නෙ`එගොල්ලාකඩවල, ඇලපත්වැව, මහපොතාන, බෙරවායගල, කොක්එබේ, පන්වත්ත, පඩරැුල්ලාව, දිවුල්වැව, රබෑව, මල්පෝරුවල, කිරිමැටියාව, ඕලූවැව, නෙතුගොල්ලව, කනගහඋල්පත, කරුවලගස්වැව, වාහල්කඩ, මාවතවැව, ගුරුගල්හින්න, කොක්එබේ, මරදන්මඩුව, පරංගියාවාඩිය දික්වැව, ඇතාබැදිවැව, පන්කැටියාව, ප`එකැටිවැව , ආදී ස්ථාන පෙන්වාදිය හැකි ය.

මෙම සුසාන භූමි අතරින් 1970 දශකයේ දී රාජා දසිල්වා විසින් ගුරුගල්හින්න ආශි‍්‍රත ව කැණීම් සිදු කර තිබෙන අතර එම සුසානය විද්‍යාත්මක ලෙස කාලනීර්ණය කර නොමැත 2013 වර්ෂයේ දී රංජිත් දිසානායක තම්මැන්නාගොඩැල්ල ආශ‍්‍රිත ව පුරාවිද්‍යා කැණීම් සිදු කර එම සුසාන භූමිය ක‍්‍රි. පූ. 490 අදින් අවුරුදු 2490 ක් පැරණි බව තහවුරු කර ගෙන තිබේ (රංජිත් දිසානායක සම`ග සිදුකළ සම්මුඛ සාකච්ඡුාව 2016). එසේ ම 2016 වර්ෂයේ දී තුසිත මැන්දිස් විසින් කොක්එබේ මෙගලිතික සුසාන භූමිය ආශ‍්‍රිත ව සිදු කරන ලද පුරාවිද්‍යා කැණීම්වලට අනුව එම සුසානය ක‍්‍රි.පූ 790ට අයත් බව කාල නීර්ණය කර තිබේ ( මැන්දිස් 2017:177-179). මෙම කාලනීර්ණය මෙතෙක් ශ‍්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තා වන මෙගලිතික සුසාන සම්බන්ධ ව ඇති පැරණිත ම කාලනීර්ණ වන අතර මීට පෙර පැවති පැරණි කාලනීර්ණය ඉබ්බන්කටුවෙන් වාර්තා වූ කාලනීර්ණයයි එය ක‍්‍රි.පූ 750 ලෙස ය (මනමේන්ද්‍රආරච්චි සහ අදිකාරී 2014:21). මෙයට අමතර ව ශිලා මංජුසා සුසාන මාමඩුව, අලූත්බෝඔුව, කදිරවේලි, ඉබ්බන්කටුව, ගල්ගමුව අන්දරවැව, වට්ටක්කවාඩිය, පිංවැව ගල්සොහොන් කනත්ත, පොල්පිතිගම, ආනෙයිකොඞ්ඩායි, ගලේවෙල යටිගල්පොත්ත, හම්බන්තොට තඔරව ආදී ස්ථානවල ද පවතින බව පෙන්වාදිය හැකි ය.

ශිලා මණ්ඩල සුසාන (Cairn circle) : ශී‍්‍ර ලංකාවෙන් වාර්තාවන මෙගලිතික සුසාන අකෘති අතර හඳුනාගත හැකි තවත් වැදගත් සුසාන ආකෘතියක් වන්නේ ශිලා මණ්ඩල වර්ගයේ සුසානයන් ය. එම සුසාන නිර්මාණය කිරීමේ දී ශිලා මංජුසා සුසානයක් තනා එය වටා රවුමට ශිලා කුට්ටි කවයක් ලෙස හෝ කව දෙකක් ලෙස යොදා සුසානය නිර්මාණය කර තිබේ. මෙවැනි සුසාන වව්නියාව මාමඩුව ප‍්‍රදේශයේ පවතින බව සුදර්ශන් සෙනෙවිරත්න පෙන්වා දී ඇති අතර (Senavirathne 2007:135-191). රංජිත් දිසානායක හා තුසිත මැන්දිස් පෙන්වාදෙන ආකාරයට මෙවැනි සුසාන කහටගස්දිගිලියට නුදුරු පළුකැටිවැව (වළහවිද්දවැව) පවතින බව පෙන්වා දී තිබේ (මැන්දිස් 2016:152). මීට අමතර ව මෙම සුසාන මොරගොඩයාය, ඕලූවැව, ගොරකපැලස්ස, නීලගිරි සෑය, කෝවිල්තැන්න, සෙට්ටිවත්ත, කල්කනෙ පාලම යන ස්ථානවලින් ද වාර්තා වී තිබේ.

ශිලා කේතුක සුසාන (Cairn mound/Cairn heap) : ශිලා කේතුක වර්ගයේ සුසාන හෙවත් ගල් ගොඩැලි සුසාන පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ දී මෙ රට ශවෝපාචාර කටයුතුවල දී නිර්මාණය කර ඇති තවත් සුවිශේෂ සුසාන විශේෂයක් ලෙස පෙන්වාදිය හැකි ය. මෙම සුසාන නිර්මාණය කිරීමේ දී මියගිය පුද්ගලයාගේ භෂ්මාවශේෂ හා ඔහු භාවිත කරන ලද ආභරණ ඇතුළු අනෙකුත් භාණ්ඩ මැටි බරණි හා පූජා මුට්ටිවල දමා වල දමා ඒ මත කැටගල් හෝ ගල් පුවරු කන්දක් ආකාරයට ගොඩගසා සුසානය සකස් කර තිබේ. මෙ වැනි සුසාන ශ‍්‍රී ලංකාව තුළින් දැනට වාර්තා වී ඇත්තේ කහටගස්දිගිලියට නුදුරු කොක්එබේ, හොරොව්පොතානට නුදුරු නිකවැව (පරංගියාවාඩිය), මොරගොඩයාය, ඕලූවැව, කනගහ උල්පත, හබරත්තවල,මාමඩුව,වෙලන්විට, ගොරක පැලැස්ස, ඇලපත්වැව යන ස්ථානවලින් වාර්තා වී තිබේ (Dissanayake 2017:22-35; මැන්දිස් 2016:150-153).

ශිලා පෙළ සුසාන (Alignment) : ශ‍්‍රී ලංකාවෙන් හමුවන ශිලා පෙළ වර්ගයේ එකම සුසානය පිහිටා ඇත්තේ කහටගස්දිගිලියට නුදුරු කොක්එබේ මෙගලිතික සුසාන භූමියේ ය. මීටර් එකක් පමණ උස ශිලා පුවරු සිරස් අතට පොළවේ සිටුවා තිරස් අතට පෙළක් ලෙස මීටර් 15 පමණ දිගට සකසන ලද ශිලා පෙළක දෙපැත්තේ ම සුසාන බරණි හා පූජා මුට්ටි වලදමා තිබේ. මෙය සුවිශේෂ සුසාන ක‍්‍ර‍්‍රමයක් වන අතර එය ශ‍්‍රී ලංකාවෙන් වාර්තාවන දුර්ලභ සුසාන වර්ගයක් ලෙස ද හඳුන්වාදිය හැකි ය. 2016 වර්ෂයේ දී මෙම සුසානයේ කොටසක් තුසිත මැන්දිස් විසින් කැණීම් සිදුකර එය ක‍්‍රි.පූ 770 අයත් බවට කාලනීර්ණය කර තිබේ.

ශිලා ටැඔ සුසාන (Men hire) : ශ‍්‍රී ලංකාවේ හමුවන දුර්ලභ ඝනයේ සුසාන විශේෂයක් ලෙස ශිලා ටැබ සුසාන හැදින්විය හැකි ය. දැනට වාර්තාවන අන්දමට මෙවැනි සුසානයක් මැදවච්චිය හොරොව්පොතාන මාර්ගයේ තම්මැන්නාගොඩැල්ල ස්ථානයේ පිහිටා තිබෙන බවට උපකල්පනය කළ හැකි ය. මෙම සුසානය ඉදිකර ඇත්තේ විශාල ශිලා ටැඔක් සිරස් අතට සිටුවා එම ශිලා ටැඔ වටා මැටි මුට්ටි තුළ මියගිය තැනැත්තාගේ භෂ්මාවශේෂ හා ඔහු භාවිත කරන ලද ආභරණ ඇතුළු සුසාන තැන්පතු පූජා මුට්ටි තුළ බහා ඒ වටා තැන්පත් කර තිබේ. රංජිත් දිසානායක විසින් තම්මැන්නාගොඩැල්ල තුළ ඇති මෙම සුසානය 2013 වර්ෂයේ කැනීම් කර තිබේ. වර්තමානය වන විට එය කඩා දමා තිබෙන අතර එය වටා ඇති කඩාදමන ලද ශිලා කොටස් අනුව මෙය ශිලා ටැඔ සුසානයක් බව උපකල්පනය කළ හැකි ය.

බරණි සුසාන (Urn pot) : පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ ජීවත් වූ මිනිසුන් විසින් සිය අවමංගල්‍ය කටයුතු සඳහා භාවිත කරන ලද තවත් සුසාන විශේෂයක් ලෙස මැටි බරණි තුළ භෂ්මාව ශේෂ හෝ අස්ථි තැන්පත් කර වල දැමීම පෙන්වාදිය හැකි ය. මෙම සුසාන ක‍්‍රමය තුළ දී සිදු වන්නේ මියගිය තැනැත්තාගේ භෂ්මාවශේෂ හෝ සැකිළි කොටස් මහා කුම්භයක හො ඩා කුම්භයක බහා වල දැමීම ය. එම බරණි ප‍්‍රමාණයෙන් විශාල හා තරමක් කුඩා බඳුන් වන අතර ඒවා කාල රක්ත වර්ණ මෙන් ම සාමාන්‍ය රක්ත වර්ණ බඳුන් වේ. ශ‍්‍රී ලංකාව තුළින් මෙ වැනි සුසාන තෙක්කම්, කරම්බන්කුලම, මාකේවිට, කොක්එබේ, ඉබ්බන්කටුව, තම්මැන්නාගොඩැල්ල, ගල්අතර, පොම්පරිප්පුව, අන්දරවැව ආනෙයිකොඞ්ඩායි ආදී ස්ථානවලින් වාර්තා වී තිබේ. පොම්පරිප්පුව සුසාන භූමිය ආශ‍්‍රිත ව කැණීම් කරන ලද විමලා බෙග්ලි විසින් පෙන්වා දී තිබෙන ආකාරයට එම සුසාන බරණි තුළ තිබී මානව අස්ථි, දත්, පබළු, තඔ වළලූ, යකඩ කොටස් වාර්තා වී තිබේ (Begly 1981:51-95). මෙම සුසානයේ බරණි නිර්මාණය කිරීමේ දී සමහර සුසාන බරණිවල පතුල උල් ආකාර ලෙස ද සමහර සුසාන බරණිවල පතුල රවුම් ආකාර ලෙසට ද නිර්මාණය කර තිබේ.

ශිලා මඤ්චක සුසාන (Delmenoid) : ශිලා මඤ්චක වර්ගයේ සුසාන ද පූර්ව ඓතිහාසික අවධියේ ශ‍්‍රී ලංකාවේ ශවෝ්පාචාර කටයුතු සඳහා ඉදිකරන ලද සුසාන විශේෂයකි. මෙම සුසාන ආකෘතිය ශිලා මංජුසා සුසාන ක‍්‍රමවේදයට සමාන ලෙස ඉදිකර තිබුණ ද එයින් වෙනස් වන්නේ ඒවා පොළවෙන් ඉහළට සිරස් අතට සිටුවන ලද විශාල ගල් පුවරු යොදා ගල් ගෙයක් ආකාරයට ඉදිකර තිබීම නිසා ය. එම ගල්ගෙය අභ්‍යන්තරයේ සුසාන බරණි තැන්පත් කර තිබෙන අතර මෙ වැනි සුසානයක් රඔුක්කනට නුදුරු පදවිගම්පොළ නම් ස්ථානයෙන් වාර්තා වේ. පදවිගම්පොළ සුසානය තරම් විශාල නොවූ මෙ වැනි සුසාන හොරොව්පොතානට නුදුරු වාහල්කඩ ප‍්‍රදේශයේ හා කහටගස්දිගිලියට නුදුරු ගල්ඇදකටුව නම් ස්ථානයේ ද දක්නට තිබේ (Senavirathne 1984:237; මැන්දිස් 2016:150-153). මෙම සුසානයේ විශේෂත්වය වන්නේ එහි ඉදිරි පස විවෘත ව තැබීම හෝ ඉදිරිපස වසා දමා තිබීම ය. වසාදමන ලද සුසානයක නම් වසා දමන ලද ඉදිරිපස පාෂාණ පුවරුවේ වෘත්තාකාර සිදුරක් හො සෘජුකෝණාස‍්‍රාකාර කවුළුවක් තබා තිබේ. ශ‍්‍රී ලංකාවෙන් හමුවන මෙම සුසාන නිධන් හොරුන් විසින් දැඩි ලෙස විනාශ කර තිබෙන බැවින මෙම තත්ත්වය හඳුනාගැනීමට නොහැකි වී තිබේ.

සෘජුකෝණාස‍්‍රාකාර සුසාන (Rectanguler Burial) : ශී‍්‍ර ලංකාවෙන් වාර්තාවන මෙගලිතික සුසාන අකෘති අතර හඳුනාගත හැකි තවත් වැදගත් සුසාන ආකෘතියක් වන්නේ සෘජුකෝණාස‍්‍රාකාර වර්ගයේ සුසානයන් ය. එම සුසාන නිර්මාණය කිරීමේ දී සුසානය වටා සෘජුකෝණාස‍්‍රාකාර ආකාරයට ශිලා කුට්ටි තබා සුසානය නිර්මාණය කර තිබේ. මෙ වැනි සුසාන කහටගස්දිගිලියට නුදුරු ඇලපත්වැව ප‍්‍රදේශයේ පවතින බව රංජිත් දිසානායක පෙන්වා දී ඇත (Dissanayake 2017:45).

සුසාන අභිචාර

ශ‍්‍රී ලංකාවේ පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ අවමංගල්‍ය චාරිත‍්‍ර පිළිබඳ ව විමර්ශනය කිරීමේ දී මිනිසකු මියගිය පසු ව ඔහුගේ මතු ආත්මභවය වෙනුවෙන් සිදු කරන ලද අභිචාරමය ක‍්‍රියාවලිය මෙම යුගයේ සුසාන ඇසුරින් හඳුනාගත හැකි ය. ඒ අතර සුසානයට රැුගෙන එන මියගිය පුද්ගලයාගේ දේහය සුසාන භූමියේ තබා යම්කිසි ආගමික කටයුත්තක් සිදු කළ බවට හඳුනාගත හැකි සාධකයක් තම්මැන්නාගොඩැල්ල සුසානය තුළ පවතී. එම සුසාන භූමිය් මැද කොටසේ ඇති වෘත්තාකාර ලෙස සකස් කරන ලද ශිලාමය නිර්මාණ දෙකක් (විශාල හා කුඩා) හඳුනාගත හැකි අතර එම ශිලා නිර්මාණය ගැටියක් සහිත ව නිර්මාණය කර තිබේ. එය එසේ නිර්මාණය කරන්නට ඇත්තේ සුසාන භූමියට රැුගෙන එන මෘත දේහය ඒ මත තබා යම් ආගමික චාරිත‍්‍ර ඉටුකිරීමේ උවමනාවෙන් විය යුතු බව උපකල්පනය කළ හැකි ය. තම්මැන්නාගොඩැල්ල මැද ඇති මෙම නිර්මාණය තුළ අඩි හයක පුද්ගලයකු පහසුවෙන් දිගාකර තැබිය හැකි අතර එයට වඩා කුඩා රවුම තුළ කුඩා දරුවකු ඒ ආකාරයට ම දිගාකර තැබිය හැකි ය. මෙවැනි අභිචාරම ය කටයුතු වර්තමානයේ දී ද සුසාන භූමි තුළ සිදු කරනු ලැබේ.

සුසාන තැන්පතු

ශ‍්‍රී ලංකාවේ පූර්ව ඓතිහාසික යුගයට අයත් සුසාන ආශ‍්‍රිත ව ඒවායේ තැන්පත් කර තිබි හමුවන තැන්පතු අතර ප‍්‍රධාන වශයෙන් ම විවිධ වර්ගයේ පබළු දක්නට ලැබේ. එම පබළු අතර කානීලියන්, ඇගේට්, ඔනික්ස්, රන්, වීදුරු, හා බෙලිකටුවලින් තැනූ පබළු වර්ග ඉබ්බන්කටුව, තම්මැන්නාගොඩැල්ල, කොක්එබේ, ගලේවෙළ, පොම්පරිප්පුව, ආනෙයිකොඞ්ඩායි, රංචාමඩම ආදී ස්ථානවලින් වාර්තාවී තිබේ. එසේ ම සුසාන තැන්පතු අතර යකඩින් නිර්මිත වළළු, කරාඔු, ඊ හිස්, තල, හා විවිධ කෘෂි උපකරණ සුසාන තුළ තැන්පත් කර තිබී වාර්තා වී ඇත. එයට අමතර ව තඔවලින් නිර්මාණය කරන ලද වළළු මෙන් ම ඇස් අලංකරණය සඳහා භාවිත කරන අංජන කූරු තම්මැන්නාගොඩැල්ල සුසානයෙන් ලැබී තිබෙන බව රාජා ද සිල්වා වාර්තා කර තිබේ.

පොම්පරිප්පු සුසාන භූමිය තුළ විමලා බෙග්ලි විසින් සිදු කරන ලද කැනීම්වල දී තිරුවාණා හා කහදවලින් නිර්මාණය කරන ලද ශිලා මෙවලම් ලැබී තිබේ (Begly 1981: 69-81). එසේ ම ඉබ්බන්කටුව හා රංචාමඩම කැණීම්වල දී ද ශිලා මෙවලම් ලැබී ඇති බව සේනක බණ්ඩානායක හා රාජ් සෝමදේව පෙන්වා දී ඇත (Somadeva; Disanayake and Fernando 2006; Senevirathne 1990:125). පී.ඊ.පී දැරණියගල විසින් කොල්ලන්කනත්ත සුසානය ආශ‍්‍රිත ව සිදු කරන ලද කැණීම්වල දී හක් බෙල්ලන් හා මුතු එම සුසාන තුළ තැන්පත් කර තිබූ බව පෙන්වාදී ඇත (Deraniyagala 1955-56:133). එසේ ම පොම්පරිප්පු සුසානය ආශ‍්‍රිත ව මිනිරන් හමුවීම හා තඔ කැබළි හමුවීම ද ද විශේෂ වේ (ASCAR 1957:30-31). මෙම සුසාන තැන්පතු බොහෝ විට කාල රක්ත වර්ණ මැටි බඳුන් හෝ කාල වර්ණ හෝ රක්ත වර්ණ බඳුන්වල බහා තැන්පත් කර තිබීම ද විශේෂ ය. එ මඟින් එ කළ සමාජය මියගිය තැනැත්තා භාවිත කළ ද්‍රව්‍ය හා උපකරණ සුසාන තුළ තැන්පත් කර තිබීම තුළින් මියගිය තැනැත්තාගේ මතු ආත්මය සුඛිත කිරීමට අදහස් කරන්නට ඇතැයි උපකල්පනය කළ හැකි ය.

නිගමනය

ශ‍්‍රී ලංකාවේ ප‍්‍රාග් හා පූර්ව ඓතිහාසික යුගයන් වනාහි ලිඛිත සාධක නොමැති යුග වේ. එ බැවින් එම යුග තුළ ක‍්‍රියාත්මක වූ ශවෝපාචාර කටයුතු සම්බන්ධයෙන් සාකච්ඡුා කිරීමට ඇත්තේ පුරාවිද්‍යා ප‍්‍රභවයන් මත පදනම් වෙමිනි. ඒ අනුව මෙම අධ්‍යයනය තුළ දී පුරාවිද්‍යා ප‍්‍රභවයන් කෙරෙහි අවධානය යොමු කර අධ්‍යයනය කිරීමේ දී පැහැදිලි වූයේ ප‍්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ දී සරල ව ආරම්භ වූ සුසාන චාරිත‍්‍ර ප‍්‍රාථමික දඩයම් ජීවිතයක් තුළ දී ස්වභාවික පරිසරයට අනුගත වෙමින් වල දැමීම සිදු කර ඇති බව ය. එහි දී මියගිය පුද්ගලයාගේ හිස බටහිරට සිටින සේ වල දැමීම තුළින් එම යුගයේ මානවයා ස්වභාවික පරිසරයට අනුව ජීවිතය අවසන් වීම සනිටුහන් කර ඇති බව පෙන්වීීමට උත්සාහ කිරීම ඉන් පැහැදිලි වේ.

නමුත් පූර්ව ඓතිහාසික යුගයේ දී පුද්ගලයකු මියගිය විට ඒ තත්ත්වය එලෙස ම හඳුනාගත නොහැකි අතර එහි දී බොහෝ විට දෙවනවර වල දැමීමක් සිදුකර ඇති බව හඳුනාගත හැකි ය. විශේෂයෙන් ම පුද්ගලයකු මියගිය විට ඔහුගේ මෘත දේහය වල දමා මස් දිය වී ගිය පසු ව අස්ථි කොටස් මැටි බරණි තුළ බහා සුසානයක් තුළ තැන්පත් කිරීම හෝ ආදාහණය කරන ලද සිරුරෙන් ලබාගත් මිනී අළු මැටි මුට්ටි තුළ බහා සුසාන තුළ තැන්පත් කිරීම සිදු කර ඇත. එහි දී විශේෂයෙන් ම මියගිය පුද්ගලයාගේ මතු ආත්ම භවය සුඛිත මුදිත විමේ අපේක්‍ෂාවෙන් මියගිය පුද්ගලයා සම`ග ඔහු පරිහරණය කරන ලද විවිධ ද්‍රව්‍ය සුසානය තුළ තැන්පත් කර තිබීමෙන් ඒ බව මැනවින් පැහැදිලිි වේ. මෙම වල දැමීම තුළ යම් ආකාරයකට මියගිය තැනැත්තා ස්මරණය කිරීමේ චාරිත‍්‍රයක් වශයෙන් සුසාන භූමි පවත්වා ගෙන ගිය බව එම සුසාන භූමි දිගු කලක් නඩත්තු කරමින් පවත්වා ගෙන යාම තුළින් පැහැදිලි වේ. ඒ අනුව ශ‍්‍රී ලංකාවේ සුසාන චාරිත‍්‍ර ඉතා දිගු කලක සිට ආරම්භ ව විධිමත් ව හැඩගැසී වර්තමානය දක්වා ම පැමිණ ඇති බව මේ අනුව පෙන්වාදිය හැකි ය.

පරිශීලනය කරන ලද ග‍්‍රන්ථ හා ලිපි නාමාවලිය

• Adikari, G. (1994), Approches to the Prehistory of the Sigiri Dambulla region, Futher studies in the settelment archaeology of the Sigiriya Dambulla region (eds. Bandaranayake, S. and M. Morgon), 45-51
• Begly, V. (1981), Excavation of Iron Age burials at Pomparippu 1970, Ancient Ceylon No. 04 : 49-142. Archaeology Survey Department, Colombo.
• Deraniyagala, S. (1992), The Prehistory of Sri Lanka : An Ecological Perspective, Archaeological Survey Department. Colombo
• Deraniyagala, S. (2007), The Pre history and Proto history of Sri Lanka, The Art and    Archaeology of Sri Lanka, Central Cultural fund:Ministry of Cultural Affairs.
• Deraniyagala, P.E.P. (1958), The Pleistocene of Ceylon, Sri Lanka, Colombo, National Museums.
• Deraniyagala, P.E.P. (1955-56), Land Oscillation in North West of Cylon, Jurnorl of  Royal Asiatic Society, Ceylon Branch (new series) Vol.IV: 127- 142.
• Dissanayake, R.B. (2017), Petroforms: Stone Circles, Bolder Rectangules, and Cairn Features discoverd at Yan Oya Middle Basing, The Journorl of Archaeology and Heritage Studies, Department of Archaeology and Heritage Management, Rajarata University of Sri Lanka, Mihinthale.
• Kennedy, K.A.R. (2000), God Apes and fossil men, Palioantropology in South Asia, Michigan, University of Michigan.
• Premathilaka, T.R. (2003), Late Quarternary palioecologycal event stratigraphy in the Horton Plaince, central Sri Lanka : with contrbution to the recent pollan flora. Department of Physical Geogrophy and Quarternary Geology, Storkhoim University thesis in Quarternary Geology no. 2.
• Perera, H. N. (2010), Prehistoric of Sri Lanka Late Plestocene rockshlters and an open- air site. BAR International Series 2142.
• Seneviratne , S. (1984), The Archaeology of the Megalithic – Black and Red Ware Complex in Sri Lanka, Ancient Ceylon No. 5:237-305.
• Seneviratne , S. (1990), The locational significance of early iron age sites in intermediary transitional Eco- system: A preliminary survey study of the upper Kala Oya Region, North – Central Sri Lanka, The Settlement Archaeology of the Sigiriya-Dambulla Region, (eds, S. Bandaranayake, M. Mogern & S. Epitawaththa, Postgraguate Institute os Archaeology, University of Kelaniya
• Seneviratne , S. (2007), The Archaeology of the Megalithic – Black and Red Ware Complex in Sri Lanka, Art and Archaeology of Sri Lanka, Central Cultural Fund, Ministry of Cultural Affirs, 135-202.
• Somadeva, R. (2006), Urban Origins in Southern Sri Lanka, Postgraduate Institute of  Archaeology,  Department of African and Comparative Archaeology, Department of Archaeology and Ancient History, Uppsala University.
• Somadeva, R., R. Disanayake and R. Fernando (2006), The Galpaya Survey Report of the first field  season 2006 (eds N. Silva, R. Somadeva), Postgraduate Institute of Archaeology Colombo.
• Wanninayake, A. (2016), A Protohistoric Burial Tradition in Sri Lanka, Ancient Ceylon No . 25 : Archaeology Survey Department, Colombo. 200-222
• Wijepala, W. H. (2007), Possible Neolithic evidence in Sri Lanka, Art and Archaeology of Sri Lanka, Central Cultural Fund, Ministry of Cultural Affirs, 97- 120.
• මනමේන්ද්‍රආරච්චි, කේ.එන් හා ජී. අදිකාරී. (2014), අනුරාධපුර පුරා ජෛව විවිධත්වය හාවර්තමාන ජෛව විවිධත්වය, ජෛව විවිධත්ව ලේඛම් කාර්යාලය, පරිසර හා පුනර්ජනනීය බලශක්ති අමාත්‍යාංශය.
• මැන්දිස්, ඩී.ටී. (2016), මධ්‍ය යාන් ඔය නිම්නයේ පූර්ව ඓතිහාසික සුසාන ආශ‍්‍රිත වාස්තුවිද්‍යාවල ARSUR 2016, The Proceeding of Second Archaeology Symposium, Department of Archaeology and Heritage Mangement, Rajarata University of Sri Lanka,150- 153.
• මැන්දිස්, ඩී.ටී,  සී.ආර්. විතානාච්චි (2017), මධ්‍ය යාන් ඔය නිම්නයේ ජනාවාස පුරාවිද්‍යාව, පර්යේෂණ හා ප‍්‍රකාශන අරමුදල, ශ‍්‍රී ලංකා රජරට විශ්වවිද්‍යාලය, 98- 127.

-----------------------------------------------------------------------------
මෙම ලිපිය www.archaeology.lk/sinhala වෙබ් අඩවියේ 2018.11.12 දින ප්‍රකාශයට පත් විය.
-----------------------------------------------------------------------------