ජනප්‍රිය ව්‍යවහාරයේ ‘පල්ලිය කන්ද’ නමින් ප්‍රචලිත මෙම ස්ථානය මෙතෙක් මධ්‍ය කදුකරයේ හඳුනාගෙන ඇති වැදගත්ම ප්‍රාග් ඓතිහාසික එළිමහන් ජනාවාස සංකීර්ණයක් ලෙස පෙන්වා දිය හැක. නවීන මානවයාගේ යුගය ලෙස සැළකෙන පෘථිවි ඉතිහාසයේ ප්ලයිස්ටෝසීන යුගයේ අගභාගයේ සිට හොලෝසීන යුගයේ මැදභාගය දක්වා කාල පරාසයට අයත් නවීන මානව පරපුරේ වැදගත් ජනාවාස සාධක මෙම ස්ථානය ආශ්‍රිතව නිරීක්ෂණය කළ හැක. භූගෝලීය වශයෙන් මෙම ස්ථානය ශ්‍රී ලංකාවේ E නම් පරිසර කලාපයේ, එනම් උස්බිම් අතරමැදි වියළි කලාපයේ පිහිටා ඇත. මෙම කලාපයේ සුවිශේෂී පාරිසරික ලක්ෂණයක් ලෙස වියළි පතන තෘණ භූමි හඳුනාගත හැක. මෙම තෘණභූමි සහිත කඳු මුදුන් සහ කඳුබෑවුම් ආශ්‍රිතව ප්‍රාග් ඓතිහාසික එළිමහන් ජනාවාස ස්ථාන විශාල සංඛ්‍යාවක් මෙතෙක් කර ඇති ගවේශණ මඟින් අනාවරණය කරගෙන ඇත. මේ අතුරින් පුරාවිද්‍යාත්මක වැදගත්කමින් යුතු ප්‍රමුඛතම ස්ථානය පිහිටා ඇත්තේ බණ්ඩාරවෙල- වැලිමඩ මාර්ගයේ වර්තමාන ඇන්ග්ලිකානු දේවස්ථානයට යාබදව පිහිටි කඳුමුදුන් හා කුඩා නිම්න ආශ්‍රිතවයි.දකුණු ආසියාවේ ජීවත් වූ නවීන මානවයාගේ සංස්කෘතිය දැනට ශ්‍රී ලංකාවේ පහතරට තෙත් කලාපයේ ලෙන් ආශ්‍රයෙන් මෙන්ම මෙම කලාපය ආශ්‍රයෙන්ද හඳුනාගත හැක.ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍ය කදුකරය ආශ්‍රයෙන් නිරීක්ෂණය වන මෙම සංස්කෘතිය හඳුන්වන්නේ බණ්ඩාරවෙල සංස්කෘතිය (බලංගොඩ සංස්කෘතිය) නමිනි. ඒ අනුව බණ්ඩාරවෙල සංස්කෘතියේ සලකුණු තවදුරටත් හෙළිදරවු කර ගැනීම සඳහා ඉතා වැදගත් පුරාවිද්‍යාත්මක පර්යේෂණ ගණනාවක් පැවැත්වූ කලාපයක් වන මෙම පල්ලිය කන්ද නම් ස්ථානය, නවීන මානවයගේ සංස්කෘතිය බිහිවීම (ප්‍රාග් ඓතිහාසික) පිළිබඳ ප්‍රධාන උරුම ස්ථානයක් බවට හඳුනාගත හැක.
පර්යේෂණ ඉතිහාසය
පල්ලිය කන්ද නම් මෙම ස්ථානයේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික වැදගත්කම මුලින්ම හඳුනා ගන්නා ලද්දේ ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාග් ඉතිහාසය හා මානව විද්‍යාවේ අධ්‍යයනය සඳහා මෙරටට පැමිණි ස්විට්සර්ලන්ත ජාතික ඥාති සොහොයුරන් දෙදෙනකු වූ ෆ්‍රිට්ස් හා පෝල් සරසින් යන මානව විද්‍යාඥයන් දෙදෙනා ය. මොවුන් විසින් 1908 වර්ෂයේදී මෙම ස්ථානය ප්‍රාග් ඓතිහාසික ස්ථානයක් වශයෙන් හඳුනා ගත් අතර වර්තමාන ඇංග්ලිකානු පල්ලිය අවට කලාපයේ කඳුමුදුන් හා බෑවුම් ගවේෂණය කොට වැදගත් ශිලා මෙවලම් එක්රැස් කරන ලදී. ඉන් අනතුරුව එම වර්ෂයේදීම ශ්‍රී ලංකාවේ මානවවංශ තොරතුරු අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා මෙරටට පැමිණි සී.ජී. හා බී.එල්. සෙලිග්මාන් යුවළ මෙම ස්ථානයේ පුරාවිද්‍යා ගවේෂණය කොට ශිලා මෙවලම් අධ්‍යනය කර ඇත.
Credit: https://royalcollege.lk/history/founders-headmasters-and-principals/
1913-1914 අතර කාලයේ කොළඹ රාජකීය විද්‍යාලයේ ප්‍රථම විදුහල්පති වූ චාල්ස් හාට්ලේ යටතේ බණ්ඩාරවෙල ඇංග්ලිකානු පල්ලිය අවට කලාපයේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික ගවේෂණය සිදු කර ඇත. මෙම ස්ථානය පදනම් කොට ගෙන සිදු කරන ලද ප්‍රථම ප්‍රාග් ඓතිහාසික කැණීම සිදුකරන ලද්දේ මොහු විසිනි.
මෙම කැණීමෙන් ප්‍රාග් ඓතිහාසික ශිලා මෙවලම් රැසක් මතු කර ගැනීමට හාට්ලේ සමත් විය. මේ ශිලා මෙවලම් පදනම් කරගනිමින් ශ්‍රී ලංකාවේ ගල් යුගය සඳහා වූ ප්‍රථම විධිමත් ගල් ආයුධ විශ්ලේෂණ වර්ගීකරණ ක්‍රමවේදය සකස් කිරීමට ඔහු සමත් විය. ඒවා මුලික වශයෙන් ‘භාවිතා කරන ලද ශිලා මෙවලම්‘ සහ ‘භාවිත නොකළ ශිලා මෙවලම්‘ වශයෙන් වර්ග දෙකක් යටතේ හඳුනා ගන්නා ලදී. ‘භාවිතා කරන ලද ශිලා මෙවලම්‘ අතර සුවිශේෂී වශයෙන් තිරුවානා සහ කහඳ පාෂාණයෙන් නිර්මාණය කරන ලද ජ්‍යාමිතික ක්ෂුද්ර ශිලා මෙවලම් හඳුනා ගැනිණි.ඔහු විසින් මෙම ආයුධ ‘පිග්මි’(Pigmy) වශයෙන් හඳුනා ගන්නා ලදී.
සැබැවින්ම ‘පිග්මි’ යනුවෙන් වර්තමානයේ අප හඳුන්වන්නේ ‘ජ්‍යාමිතික ක්ෂුද්ර ශිලා මෙවලම්’ ය.මධ්‍ය ශිලා යුගයේ ලකුණ වශයෙන් සැලකෙන මෙම ගල් ආයුධ සෙන්ටිමීටර් දෙකක ප්‍රමාණයෙන් යුතු ඉතා කුඩා ශිලා ආයුධ විශේෂයකි. හැඩයෙන් විවිධ ජ්‍යාමිතික හැඩතල වලින් සමන්විතය. ඒවා බොහෝ විට නිපදවා ඇත්තේ තිරුවානා මගින් හා ඉතා සුළු වශයෙන් කහඳ පාෂාණ ද යොදාගෙන ඇත. මේවායේ ප්‍රතිමුඛය මොට කර තිබේ. මොට කරන ලද මුහුණත ඇටකටු හෝ ලී වලින් තැනූ ආධාරකයක ඔබ්බවා එක පේළියට සකස් කොට ඇති තනි සංයුක්ත කැපුම් ආයුධයක් ලෙස භාවිතා කරන්නට ඇත.එලෙසම මේවා ඊතල තුඩු ලෙසද භාවිතා කරන්න ඇත. මෙම ආයුධ විස්තර කිරීමේදී හාට්ලේ විසින් ‘පිග්මි‘ (කුඩා ආයුධ) යන වචනය යොදාගෙන ඇත. එයට හේතුව වර්තමානයේ මෙම ශිලා සංස්කෘතිය විස්තර කිරීමේදී භාවිතා කරන ‘ජ්‍යාමිතික ක්ෂුද්ර ශිලා‘ යන පදය එකල හාවිතයේ නොපැවති නිසාය. කෙසේවෙතත් මෙම ගල් ආයුධ බටහිර යුරෝපයේ ශිලා මෙවලම් සමඟ විශ්ලේෂණ කිරීමන් මේවා පුරාතන ශිලා යුගය හා නව ශිලා යුගය අතර අතරමැදි අවධියට අයත් වන බව ඔහු විශ්වාස කර ඇත. මෙම ගල් ආයුධ එකතුව වර්තමානයේ එංගලන්තයේ කේම්බ්‍රිජ් විශ්ව විද්‍යාලයේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික පුරාවිද්‍යා අංශයේ කෞතුකාගාරයේ තැන්පත් කොට ඇති අතර එය ලෝක ප්‍රාග් ඓතිහාසික විද්වතුන්ගේ අවධානයට මෙන්ම අධ්‍යයනයට ලක් වී ඇත.
හාට්ලේට පසුව මෙම පල්ලිය කන්ද ප්‍රාග් ඓතිහාසික ස්ථානය පිළිබඳ වැදගත්ම පර්යේෂණය සිදු කරන ලද්දේ 1940 දශකයේ ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගය අධ්‍යයනය කිරීම සඳහා පැමිණි එච්.ඒ. සහ එච්.වී. නූන් යන දෙදෙනා විසිනි. මොවුන් බණ්ඩාරවෙල පල්ලිය ආශ්‍රිතව හඳුනාගත් ශිලා මෙවලම් ස්ථිර වශයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍යශිලා යුගය හෙවත් ජ්‍යාමිතික ක්ෂුද්ර ශිලා යුගය නියෝජනය කරන බවට ප්‍රකාශ කර ඇති අතර ශ්‍රී ලංකාවේ පළමු වරට නවීන මානව සංස්කෘතිය හැඳින්වීම සඳහා ‘මධ්‍යශිලා‘ යන පදය භාවිතා කරන ලද්දේ මොවුන් විසිනි. (ශ්‍රී ලංකාවේ මධ්‍යශිලා යුගය විස්තර කිරීම සඳහා බණ්ඩාරවෙල සංස්කෘතිය, බලංගොඩ සංස්කෘතිය, අවසාන ගල් යුගය, ජ්‍යාමිතික ක්ෂුද්ර ශිලා යුගය වැනි සමාන යෙදුම් වර්තමානයේ ප්‍රචලිත ලෙස භාවිතා කෙරේ.)
මෑත කාලීන පර්යේෂණ
බණ්ඩාරවෙල පල්ලිය කන්ද ස්ථානයේ ප්‍රථම ප්‍රාග් ඓතිහාසික කැණීම සිදුකළේ 1913- 1914 කාලය තුළ චාල්ස් හාට්ලේ විසිනි. කෙසේ වුවත් මෙම කැණීම මඟින් බණ්ඩාරවෙල පල්ලිය කන්ද ප්‍රාග් ඓතිහාසික ජනාවාසයේ මානව ජනාවාස අනුපිළිවෙල හා ස්තරායනය පිළිබඳ විද්‍යාත්මක කාලනීර්ණ පිළිබඳ කරුණු මොහු විසින් අධ්‍යයනය කර නොතිබිණි. මෙම පර්යේෂණ අඩුපාඩුව පිරිමසා ගැනීම සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ ආචාර්ය එස්.යූ. දැරණියගල මහතාගේ අධීක්ෂණය යටතේ 1994 වර්ෂයේ පුරාවිද්‍යා කැණීම් අංශය විසින් මෙම ස්ථානයේ පර්යේෂණ සිදුකර ඇත. මෙම කැණීමෙහි ප්‍රධාන අරමුණ වූයේ පාංශු ස්තරායනය පිළිබඳව තොරතුරු දැනගැනීම හා මෙම ස්ථානය විද්‍යාත්මක ලෙස කාල නිර්ණය කර ගැනීමයි. ඒ අනුව මෙම අරමුණ සඵල කර ගැනීමට එම කණඩායමට හැකියාව ලැබිණි. පහත සඳහන් වන්නේ මෙම ස්ථානයට අදාළ ස්තරායනය (මතුපිට සිට පිහිටි පොළොව දක්වා) හා විද්‍යාත්මක කාලනීර්ණයයි.
මෙම කැණීම් භූමිය මත මීටර 30 x 30 ක කැණීම පරිශ්‍රයක, මීටර 1 x 1 ක ප්‍රමාණයේ කැණීම් කොටු උපයෝගී කරගනිමින් ස්තරානුකූලව මව් පාෂාණය දක්වා කැණීම් කරන ලදී. පුරාවිද්‍යාත්මක වටිනාකමින් යුතු තැන්පතුව සාමාන්‍යයෙන් සෙන්ටිමීටර 50 ක ඝනකමකින් යුක්ත විය.මෙම කැණීමෙන් ප්‍රාග් ඉතිහාසය නියෝජනය කරන පස් තට්ටු හඳුනා ගැනීමට සමත් වූ අතර එයින් පස් තට්ටු කීපයක් ජනාවාස අවධියක් නියෝජනය කරන කාබන්14 කාලනීර්ණ කිරීමට හැකි විය. ඒ සඳහා ලබා ගත් අඟුරු සාම්පල පහක් ෆ්ලොරිඩා හි බීටා විශ්ලේෂණය මගින් කාලනීර්ණය කරන ලදී (වගුව 1).
| Sample | Macro-context | Lab. Code | Material | Conventional (BP) | Calibrated (cal. Years BP) (OxCal 4.4, IntCal20) |
| BCH94/NW24(2) | 1V | Beta-75027 | Charcoal | 2950 ± 70 | 3340-2886 BP |
| BCH94/NW/22/(4) | 1V | Beta-75024 | Charcoal | 3520 ± 60 | 3976-3638 BP |
| BCH94/NW/22(3) | 111 | Beta-75023 | Charcoal | 3780 ± 60 | 4404-2931 BP |
| BCH94/NW/22(7) | 111 | Beta-75026 | Charcoal | 4510 ± 90 | 5446-4870 BP |
| BCH94/NW/22(5) | 111 | Beta-75025 | Charcoal | 6380 ± 80 | 7468-7081 BP |
වගුව 1- විද්‍යාත්මක කාලනීර්ණ
- ප්‍රධාන ස්තර අංක V
මතුපිට සෝදා යාමෙන් ඇති වූ පාංශු ස්තරයකි. ප්‍රාග් ඓතිහාසික යුගයේ සිට මෑත කාලීන පුරාවිද්‍යා අවශේෂ මෙන්ම ශිලා මෙවලම් ද නිරීක්ෂණය වේ.
- ප්‍රධාන ස්තර අංක IV
ප්‍රාග් ඓතිහාසික ජනාවාස නියෝජනය කරන පාංශු ස්තරයකි.මෑතකාලීන සෝදායෑමෙන් තැන්පත් වූ මෙම පාංශු ස්තරය සෙන්ටිමීටර් 3 සිට සෙන්ටිමීටර් 20 දක්වා ඝනත්වයෙන් යුක්තය. මෙම ස්ථරය මූලික වශයෙන් දුඹුරු පැහැයෙන් යුතු වැලි සහිත ලොම් පාංශු ස්තරයකින් සමන්විතය. ප්‍රාග් ඓතිහාසික ශිලා මෙවලම් සහිත ජනාවාස පාංශු ස්ථරයකි. කාබන් 14 කාලනිර්ණ දින වකවානු දෙකක් වාර්තා වෙයි. එනම් අදින් වසර දළ වශයෙන් 3970 සිට 3638 දක්වා කාලයට අයත් වන බවයි.
- ප්‍රධාන ස්තර අංක III
මෙතෙක් හඳුනාගෙන ඇති ප්‍රධානතම මානව ජනාවාස පාංශු ස්තරයයි. සෙන්ටිමීටර් 10 සිට 25 දක්වා ඝනත්වයෙන් යුතු ලා දුඹුරු පැහැ රොන්මඩ සහ වැලි මිශ්‍ර බොරළු තට්ටුවකි. ඉහත දක්වන ලද අංක IV දරන ප්‍රධාන පාංශු ස්තරය ට වඩා ප්‍රාග් ඓතිහාසික ශිලා මෙවලම් වාර්තාවේ. ස්තරයේ මුල් කොටස අදින් වසර 4401- 2931 දක්වා කාලයට කාලනිර්ණ කර ඇත. මධ්‍ය කොටස අදින් වසර 5446 – 4870 දක්වා කාලයට කාල නිර්ණය කර ඇති අතර යට කොටස අදින් වසර 7081-7468 අතර කාලයට කාල නීර්ණය කර ඇත. මෙම පාංශු ස්තරයෙන් නියෝජනය වන්නේ ප්‍රාග් ඓතිහාසික මානව ක්‍රියාකාරීත්වය සහිත හොලෝසීන යුගයේ මුල් භාගයට අයත් ජනාවාස ස්තරයකි.
- ප්‍රධාන ස්තර අංක II
ප්‍රාග් ඓතිහාසික ජනාවාස සාධක සහිත පොළොවකි. කාලනීර්ණ කර නොමැත.
- ප්‍රධාන ස්තර අංක I
රතුවන් කහ පොඩ්සෝල් පාංශු පැතිකඩේ B කොටස නියෝජනය කරයි. පතුලෙහි තට්ටුව C කොටස නියෝජනය කරයි.
සංක්‍ෂිප්ත ලෙස ගතහොත්, මෙම බණ්ඩාරවෙල පල්ලිය කන්ද එළිමහන් ජනාවාස සංකීර්ණය ප්ලෛස්ටෝසීන අග භාගයේ සිට හොලෝසීන යුගයේ මැද භාගය දක්වා දිව යන ශ්‍රී ලංකාවේ වැදගත් ප්‍රාග් ඓතිහාසික ජනාවාස තැන්පතුවක් ලෙස හඳුනාගත හැක. මෙතෙක් සිදු කර අති ගවේශණ අනුව මෙවැනි නිරවුල් පාංශු ස්තර සහිත ස්ථාන අද ඉතිරිව ඇත්තේ ඉතා ස්වල්පයකි. හෝර්ටන් තැන්න හරුණු විට, මෙවැනි වැදගත්කමක් උසුලන කලාපයන්ගේ වපසරිය සලකා බැලූ විට හඳුනාගෙන ඇත්තේ හෙක්ටයාර 10කටත් වඩා අඩු කලාපයකි. මධ්‍ය කඳුකරය ආශ්‍රිතව මානව ජනාවාස පිළිබිඹු කරන ලෙන් ද ඉතා විරල වන බැවින් ද දකුණු ආසියාවේ නවීන මානවයාගේ ව්‍යාප්තිය හඳුනාගැනීමට මෙම ස්ථානය වැදගත් වේ. ඉහළ පර්යේෂණ සක්‍යතාවකින් අනූන මෙම ස්ථානය අනාගතයේ විධිමත් හා නවීන ක්‍රමවේද වලින් යුතු පර්යේෂණ සඳහා මෙන්ම අනාගත පරපුරේ ප්‍රයෝජනය සඳහා ද ආරක්ෂා කරගැනීම ප්‍රමුඛ අවශ්‍යතාවයකි.
– ආචාර්ය නිමල් පෙරේරා
පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ හිටපු නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්
පරිවර්ථනය – සිතානි ජයතිස්ස
පරිශීලන ග්‍රන්ථ නාමාවලිය
Deraniyagala, S.U. 1988. The Prehistory of Sri Lanka: an Ecological Perspective, 1st ed. PhD dissertation, Harvard University. Ann Arbor, Michigan: University Microfilms, publ. no. 8820579.
Deraniyagala, S.U. 1992. The Prehistory of Sri Lanka: an Ecological Perspective, 2nd ed. Colombo: Archaeological Department of Sri Lanka.
Deraniyagala, S.U. 1994. Administration Report of the Director-General of the Department of Archaeology for 1994.Colombo: Sri Lanka Government.
Hartley, C. 1913. The stone implements of Ceylon. Spolia Zeylanica 9(34):117-23.
Hartley, C. 1914. The Occurrence of pygmy implements in Ceylon. Spolia Zeylanica 10(34):54-67.
Noone, H.V.V. 1945. Stone Age relics at Bandarawela. Loris 4: 263-66.
Noone, N.A and H.V.V. Noone 1940. The stone implements of Bandarawela (Ceylon). Ceylon Journal of Science (G) 3: 1-24.
Perera, H.N. 2010. Prehistoric Sri Lanka: Late Pleistocene Rockshelters and an Open-Air Site. British Archaeological Report (international series) 2142. Oxford: Archaeopress.
Perera, H.N, N. Kourampas, I.A. Simpson, S.U. Deraniyagala D. Bulbeck, J. Kamminga et al. 2011. People of the ancient rainforest: Late Pleistocence foragers at the Batadomba-lena rockshelter, Sri Lanka. Journal of Human Evolution 61: 254-269
Seligmann, C.G and B.Z. Seligmann. 1911. The Veddas. Cambridge University Press.
අතිශයින් ම වැදගත් ලිපියකි.
ඔබට තව තවත් මෙවැනි තොරතුරු අපට ලබා දෙන්නට ශක්තිය හා ධ්‍යෛර්‍යය ලැබේවා.