පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතේ උපයෝගීතාව

ගම්පොළ විජය හිමි

පේරාදෙණිය විශ්ව විද්‍යාලය, පේරාදෙණිය.

හැඳින්වීම

යම්කිසි රටක පොදු වූ අනන්‍යතාවක් ලෙස එම රටෙහි පුරාවස්තු හැඳින්විය හැකි ය. මෙම පුරාවස්තු කෙබඳු ආකාරයෙන් ආරක්ෂා කළ යුතු ද යන්න සෑම රටකටම පොදු වූ නීතිරීති ඔස්සේ පෙන්වා දෙනු ලැබේ. අප රටෙහි එබඳු පුරාවස්තු ආරක්ෂා කිරීම සඳහා යොදාගනු ලබන නිතීරීතී පද්ධතියක් දැකිය හැකි අතර එලෙස එම නීතීරීතී අන්තර්ගත ප්‍රකාශනය වනුයේ පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතයි. මෙම පුරාවිද්‍යා ආඥා පනත කෙබඳු ලෙසකින් පුරාවස්තු ආරක්ෂාව සඳහා හේතු සාධක වන්නේ ද සොයා බැලිය යුතු ය. මේ අනුව පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතේ ක්‍රියාකාරිත්වය හා ඒ තුළින් කෙබඳු ආකාරයට පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට හේතු වන්නේද යන්න සොයා බැලීම මෙහි මූලික අරමුණ වන්නේ ය.

පුරාවස්තුවක් යනු කුමක් ද?

පුරාවස්තුවක් යන්න නිර්වචන කිරීමට බොහෝ අර්ථකථනයන් දැකිය හැකි ය. ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා අඥා පනතට (1940) අනුව පුරාවස්තුවක් යනු “පුරාවස්තුවක් යනු 1815 ට පෙර නිර්මාණය කරන ලද කිසියම් වූ ගොඩනැඟිල්ලක්, යම් ලෙස රැගෙන යා හැකි වස්තුවක් හෝ සංස්කෘතික අමාත්‍යවරයා විසින් ගැසට් පත්‍රයක් මඟින් නිවේදනය කොට ප්‍රකාශ කරන ලද වසර 100කට වඩා වැඩි යම් ස්මාරයකි“.  නමුත් පුරාවස්තුවක් යන්න Oxford ශබ්දකෝෂයට අනුව මේබඳු අර්ථයක් ගනු ලැබේ.   “Antiquities are things such as building, statues, or coins that were made in ancient times and have survived to the present day” පුරාවස්තුවක් යනු අතීතයේ සාදන ලද යම් ගොඩනැඟිල්ලක්, පිළිමයක්, කාසියක් වැනි යම් දෙයක් වර්තමානය තෙක් විනාශ නොවී පවතින දේවල්ය. මේ අනුව පුරාවස්තුවක් යන්න නිර්වචනය කිරීමට බොහෝ අර්ථ විග්‍රයන් දැකගත හැක්කා සේම එවායේ විවිධත්වයක් ද දැකිය හැකි ය. පුරාවස්තුවක් යනු අතීත මානවයාගේ හැසිරීම් රටාව හා සංස්කෘතිය පිළිබඳ සාධක සහිතව ඔප්පු කරනු ලබන අතීත මානව අවශේෂයකි. මෙහි දී පුරාවස්තුවක් හේතු කොට ගෙන ඉතිහාසය වෙනසට බඳුන් කළ හැක්කා සේම මානව ඉතිහාසයේ ඉදිරි පිම්මක්ද තැබිය හැකි ය. යම් රටක අන්‍යනයතා ලක්ෂණයක් ලෙස පුරාවස්තු පෙන්වා දීමට හැකි ය. එබඳු වූ පුරාවස්තුන් ආරක්ෂාකර ගැනීම සියලු දේනාගේ ම වගකීමක් සේම යුතුකමක්ද වන්නේ ය. මෙම පුරාවස්තු ආරක්ෂා කරගැනීමට යම් යම් වූ නීතිරීතී මාලවක් ශ්‍රී ලංකාව තුළ දැකිය හැකි අතර එම නීතිරීති අඩංගු ලියකියවිල්ල පුරාවස්තු අඥාපනත (Antiquities Ordinance) ලෙස හඳුන්වනු ලැබේ.

පුරාවිද්‍යා ආඥා  පනත යනු කුමක්ද?

පුරාවස්තුවක් යනු අතීත මානවයා පිළිබඳ හා ඔහුගේ සංස්කෘතිය පිළිබඳ සොයා බලනු ලබන නිර්දේශනාත්මක සාධකයකි. මේ අනුව ලංකාවේ ඒ අතීත පුරාවස්තූන් ආරක්ෂා කරගැනීම හා වඩාත් උචිත ආකාරයෙන් පුරාවස්තු සුරක්ෂිත කිරීම සඳහා යොදාගන්නා ආඥාපනත පුරාවිද්‍යා අඥාපනත නම් වේ. මෙම ආඥාපතන 1940 ජූලි 15 වැනි දින ගැසට් කරන ලදී. මෙම පුරාවස්තු ආඥා පනත කිහිප වරක්ම සංශෝදනය වූ අතර මූලික වශයෙන් 1956, 1963, 1998 හා 2005 ආදී වශයෙන් සංශෝධනයන් සිදු වී තිබේ. මෙම පනත ආරම්භ වීමත් සමඟ මෙතෙක් කළ පැවැති පුරාවස්තු විනාශයට යම් ලෙසකට බලපෑමක් සිදු විය. මෙම කාලවකවානුව හා ඊට පෙර පුරාවස්තු විකිණීම, පුරාවස්තු විනාශ කිරීම, අනවසර ආකාරයට පුරාවස්තු අත්පත් කරගැනීම, නීතිවිරෝධී ආකාරයට පුරාවස්තු විදේශිය රටවල් වලට විකිණීම, කිසිදු අවසරයකින් තොරව සිදු කළ කැනීම් හා පුරාවස්තු ගොඩගැනීම් ආදී වූ කරුණු යම් තරමක් අඩු කිරීමට මෙම පුරාවස්තු අඥා පනත වැදගත් විය. මෙම කාල වකවානුව තුළ බොහෝ විට යටත්විජිත පාලනයක් තිබූ බැවින් බොහෝ පුරාවස්තු යටත් විජිත පාලකයන් රැගෙන යන ලදී. එලෙස රැගෙන ගිය සහ කොළඹ කෞතුකාගාරය තුළින් හා විවිධ ස්ථානවලින් නැතිවී ගිය පුරා වස්තු කිහිපයක් පහත ආකාරයට පෙන්වා දිය හැකි ය.

• අනුමානය අනුව ලක්දිවින් රැගෙන ගිය තොටගමුවේ ශ්‍රී රාහුල මා හිමියන්ගේ දේහය
• ලංකාවේ මුල්කිරිගල විහාරයේ සිතුවමක්
• පොළොන්නරු යුගයට අයත් තාරා දෙවඟන පිළිමයක්
• 17 සහ 18 වැනි සියවස්වල නුවර යුගයේ විසූ නුගවෙල අධිකාරම්ට අයත් කඩුවක් හා බඳ පටියක්, බස්තමක උඩ කොටසක්
• 17 සහ 19 වැනි සියවස්වලට අයත් කඩුකස්තාන 10ක්
• 17 සහ 19 වැනි සියවස්වලට අයත් මුතු අල්වන ලද මුදු කිහිපයක්.
• ථූපාරාමය හා රුවන්වැලිසෑය අතරමැද තිබූ ගොඩනැගිල්ලක සඳකඩපහන

මෙම පුරාවස්තු හානිය යම් ලෙසකට පුරාවිද්‍යා අඥා පනත පැනවීමත් සමග අඩු වූ නමුත් ඇතැම් තැනක දී දේශපාලන බල අධිකාරිය ඔස්සේ ඇතැම් පුරාවස්තු විදේශගත වීමත් විනාශ වීමත් දැකගත හැකි වේ. පුරාවිද්‍යා අඥා පනතට අනුව බොහෝ පුරා වස්තු ආරක්ෂා විය. නමුත් ඇතැම් තැනක දී මෙම ආඥා පනත තුළ ද යම් යම් දුර්වලතාවන්ද දැකිය හැකි ය. ලංකාවේ 18-19 සියවස්වල සිට මේ දක්වා පුරා වස්තු විනාශය ගැන සොයා බැලීමේ දී ලංකාවේ පුරාවස්තු විනාශන් බොහෝමයක් දැකිය හැකි ය. මේහිදී මූලික වශයෙන් පුරාවස්තු විනාශය පිළිබඳ සොයා බැලීමේ දී  ලංකාව තුළ විවිධ වූ ප්‍රදේශයන්හි  පුරාවස්තු විනාශය දැකිය හැකි ය. ඒ අතර උතුරු, නැගෙනහිර, මධ්‍යම , දකුණ, ඌව අදිී පළාත් මූලික වේ. මෙම පළාත් අනුව සිදු වී ඇති පුරා විද්‍යාත්මක විනාශයන් සොයා බැලීමේ දී මෙම විනාශයන් මූලික කරුණු කිහිපයක් යටතේ පෙන්වා දිය හැකි ය.

• බුදු පිළිම වලට සිදු කළ හානිය
• ඓතිහාසික සිද්ධස්ථානවලට සිදු කළ හානිය
• පුරාවස්තු ගොඩගැනීම
• ස්තූප විනාශය
• සෙල්ලිපි හා ගල් කණුවලට සිදු කළ හානි

මෙලෙස ලංකාවේ පුරාවස්තු විනාශය සිදුවන ක්‍රමවේදයන් ඉහත ආකාරයට කෙටියෙන් පෙන්වා දිය හැකි ය. මේ ආකාරයට ලංකාවේ පුරාවස්තු විනාශය පිළිබඳ සොයා බැලිමේ දී  මෑතකාලයේ ලංකාවේ සිදු වී ඇති පුරාවස්තු  විනාශය පිළිබඳ දළ සැකැසමක් මෙලෙස පෙන්වා දිය හැකි ය.

මේ අනුව බැලිමේ දී පෙනී යන්නේ කොතරම් වූ පුරාවස්තු විනාශයන් සංඛ්‍යාවක් අවුරුද්දෙන් අවුරුද්දට සිදුවෙමින් යන බවකි. කොතරම් නීතීරීතී දැමුවත් මෙලෙස පුරාවස්තු විනාශයක් සිදුවන්නේ පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතේ යම් කිසි ලිහිල් වීමක් ද නැති නම් මෙම නීතී වල අඩුපාඩු නිසා ද මේ අනුව ලංකාවේ පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට පුරාවිද්‍යා ආඥා පනත කෙබඳු ලෙසින් උපකාරී වේද යන්න සොයා බැලීම මෙහි දී සිදු කළ යුතුයි.

පුරාවිද්‍යා ආඥාපනතේ උපයෝගීතාව

පුරාවස්තු ආඥා පනතේ පළමු කොටසෙන් මූලික වශයෙන් පුරාවස්තුවල අයිතිය, පුරාවස්තුවල වෙළඳ අගය රජය විසින් ගෙවීම, රජයෙන් ගෙවීමක් නොමැතිව පුරාවස්තු කොටස්කර ඛෙදීම පිළිබඳ ගිවිසුම , වෙළඳ අගය හෝ පුරාවස්තු කොටස්කර ඛෙදීම සම්බන්ධයෙන් ආරවුල් (Property in antiquities, Payment by the State of market value of certain antiquities, Dispute as to market value or apportionment of antiquities.) ආදී වශයෙන් මෙම කොටසේ අන්තර්ඝතය කෙටියෙන් පෙන්වා දිය හැකි අතර එහි උපයෝගීතාව කෙබඳු ලෙසින් පුරාවස්තු විනාශය අවම කරගැනීමට හේතු වේද යන්න පහත ලෙසින් විග්‍රහයට බඳුන් කළ හැකි ය. පුරාවිද්‍යා අඥා පනතේ පළමු කොටසේ දෙ වැනි වගන්තිය වන්නේ “යම් පුද්ගලයෙකුට අයිති වූ ඉඩමක හෝ ඉඩමක් මත තිබී යම් පුරාවස්තුවක් හමුවූ පමණින්ම එම පුරාවස්තුව එම තැනත්තාගේ දේපලක් නොවිය යුතු අතර එය එම පුද්ගලයාට අයිති වස්තුවක් වශයෙන් සළකනු නොලැබිය යුතු ය.” (No  antiquity  shall,   by  reason only of its being discovered in or upon any land in the ownership of any person, be or be deemed to be the property of such person.) මෙම ප්‍රකාශනයට අනුව පෙනීයන්නේ කෙලින්ම යම් පුරාවස්තුවක් තම ඉඩමක හෝ තමන්ට අයිති ස්ථානයක තිබී හමුවූ විට එම පුරාවස්තු ද ඔහුගේ හෝ ඇයගේ වස්තුවක් නොවන බවයි. මෙහිදිී පුරාවස්තුව කෙරෙහි යම් අයිතියක් මෙම ආඥා පනතට අනුව ඔහුට හිමි විය හැකි ය. මෙහි දී මෙම ප්‍රකාශනයෙන් කවර ආකාරයෙන් පුරා වස්තු විනාශය වැළකෙන්නේ ද යන්න සොයා බැලීමේ දි යම් ලෙසකට තමන්ගේ ස්ථානයෙන් හමුවන වස්තුන් තමන්ගේ වුවහොත් හමුවන ඕනෑම පුරාවස්තුවක් විනාශය කරා ගමන් කරනු ලැබේ. මෙහි දී පුරාවස්තුව හමු වූ පුද්ගලයාට අයිති වූයේ නම් දැනට තිබේන බොහෝ පුරාවස්තු කෞතුකාගාරවල තිඛෙනවා වෙනුවට ගෙවල් වල තිබිය හැකි ය. එසේම හමු වූ පුරාවස්තුව තමන් කැමැති ලෙසට විනාශ කිරීමට ද හේතුවක් වන්නේය. උදාරණයක් වශයෙන් යම් ස්ථානයකින් ෙසල් ලිපියක් හමුවිය හැකි ය. මෙහි දී එම ෙසල් ලිපිය ගල්  කොරියකට අයත් ඉඩමකින් හමු වන්නේ නම් ඔහුට එම වස්තුව අයිති වූ වේ නම් එම ශිලා ලිපිය ඔහු විනාශ කොට කළු ගල් ලෙස විකුණනවා නිසකයි. නමුත් ඉහත පුරාවිද්‍යා ප්‍රකාශය අනුව ඔහුට එම දෙය සිදු කළ නොහැකි ය. නමුත් ඇතැම් අවස්ථාවල මෙම ආඥා පනතේ ප්‍රකාශනයන්ට විරුද්ධව ගොස් ඇතැම් පුරාවස්තු විනාශ වූ අවස්ථා දැකිය හැකි ය. උදාහරණ ලෙස සුගලා බිසවගේ පුවත පෙන්වා දිය හැකි ය. නමුත් ඒ අවස්ථාවට අනුකූලව ඔහු හට දඩුවම් ලැබුණේ ද යන්න නිශ්චිත නොවේ. මේ අනුව ඇතැම් අවස්ථා වල දී දේශපාලනීය වශයෙන්ද යම් යම් ඇඟිලි ගැසීම් දැකිය හැකි ය. මෙම ආඥා පනතේ පළමු කොටසේ දෙ වැනි හා තෙ වැනි ප්‍රකාශන පිළිබඳ සොයා බැලීමේ දී එහි සඳහන් වන්නේ මෙලෙසය “මේ ආඥා පනත ක්‍රියාත්මක වන දිනයේ යම් තැනත්තෙකුට අයිති නොවන, නැතහොත් භාරකරු අධිපති හෝ කළමනාකරු වශයෙන් තැනැත්තකු කෙරෙහි පාලනය පවරා නොමැති සෑම පැරණි ස්මාරකයක් ම සම්පූර්ණ රජයේ දේපළ වශයෙන් සළකනු ලැබේ… භූතලය මතුපිට, ඉන් යටත හෝ ජලය ආශ්‍රිත සැඟ වී ඇති සොයාගෙන නැති සියලු පුරාවස්තු මෙම ආඥා පනතට අනුව රජයේ දේපලක් බව ය.” (Every ancient monument which on the date on which this Ordinance, comes into operation is not owned by any person or the control of which is not vested in any person as trustee, incumbent or manager, shall be deemed to be the absolute property of the State…… All undiscovered antiquities (other than ancient monuments), whether lying on or hidden beneath the surface of the ground or in any river or lake, shall be deemed to be the absolute property of the State, subject to the provisions of this Ordinance.)

මෙහි දී ඉහත ප්‍රකාශයට අනුව මෙම ආඥා පනත ක්‍රියාත්මක වූ දින සිට යම් අයිති කරුවෙකු නැති යම් පුරාවස්තුවක් වේද එය රජයට අයිති බව හඟවයි. මෙහි දී මෙම ප්‍රකාශයෙන් යම් තරමකට පුරාවස්තු ආරක්ෂා වුව ද මෙම ප්‍රකාශය යම් ලෙසකට වෙනසට බඳුන් විය යුතුයි. එසේම මෙහි සඳහන් වන පරිදි පොළවේ හෝ ජලය යට සැගවී ඇති යම් දෙයක් රජයේ දේපළ වශයෙන් ගැසට් කිරීම තුළින් යම් තරමකට පුුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට හේතු වේ. මෙහි දී ජලය අභන්තරයේ ඇති වස්තු ආරක්ෂා කරගැනීමට ඉතා අගනේ ය. මේ තුළින් යම් ආකාරයට සමුද්‍රගත පුරාවස්තු ආරක්ෂා වනු ලැබේ. නමුත් 1940 ඇති කළ ප්‍රකාශයන් අනුව මෙම ජලාශ්‍රිත පුරාවස්තු සම්බන්ධයෙන් බොහෝ දේවල් නොදක්වා ඇත. නමුත් 1998 දක්වාම නියම ආකාරයට මෙය නිර්වචනය වී නොමැති අතර ඒ කාල වකවානුව තුළ විශේෂයෙන් සමුද්‍ර පුරාවස්තු විනාශය කරා ගමන් ගත්හ. 1940 දශකයේ සිට 60-70 දශකය දක්වා මෙම සමුද්‍ර පුරාවස්තු ගොඩගැනීම හා විනාශය බොහෝ සෙයින් සිදු විය. නමුත් එම කාල වකවානුවේ තිබුන ලිහිල් තත්වය හේතුවෙන් හා සමුද්‍ර පුරාවිද්‍යාව සම්බන්ධයෙන් වැඩි අවධානයක් යොමු නොකිරීම හේතුවෙන් බොහෝ පුරාවස්තු විනාශය කරා ගමන් ගත්හ. මෙයින් අනතුරුව පුරාවස්තු කොටස්කර ඛෙදීම හා ඒ හා සම්බන්ධ වූ යම් යම් ගැටලුකාරී තත්වයන් පිළිබඳ සොයා බලනු ලබන අතර මෙහි දී ඇතැම් විටක දී පුරාවස්තු සම්බන්ධ වූ යම් යම් ආරවුල් හේතුවෙන් යම් ආකාරයට පුරාවස්තු විනාශට හේතු විය හැකි හෝ පුරාවස්තු අස්ථාන ගතවීමට ද හේතුවක් විය හැකි ය. මෙම ප්‍රඥප්තියේ දෙ වැනි කොටසේ අන්තර්ගතය පිළිබඳ සොයා බැලීමේ දී එහි අඩංගු වනු ලබන්නේ “පුරාවස්තු සොයාගැනීමේ කැනීම්, පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයාගෙන් ලත් බලපත්‍රයකින් තොරව කැනීමක් නොකළ යුතු බව, කැනීමක් සඳහා බලපත්‍රයක් ඉල්ලුම් කිරීම, කැනීම සඳහා බලපත්‍රයක්  නිකුත් කිරීම හා ප්‍රතික්ෂේප කිරීම, බලපත්‍රයේ නියමයන්, සොයා ගැනීම පිළිබඳ බලපත්‍ර ලාභියාගේ කාර්යන්, වන්දි නොමැතිව බලපත්‍ර අස්කර ගැනීම, කැනීම් සඳහා වූ බලපත්‍රයක් ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට හෝ අස්කර ගැනීමට විරුද්ධව අභීයාචනා කිරීම, පාඩු හෝ අලාභ සඳහා වූ හිමිකම් පෑම්වලින් රජය නිදහස් බව“

මෙම ප්‍රකාශනයන් එකින් එක ගෙන හැර බැලීමේ දී දෙ වැනි කොටසේ පළමු වගන්තිය ඉතා වැදගත් වේ. මෙම වගන්තියේ අන්තර්ගතට අනුව යම් ආකාරයකට පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා විසින් යම් බලපත්‍රයක් ලබා දුන්නේ නම් පමණක් එයට අනුව කැණීමක් හෝ ගොඩ ගැනීමක් සිදු කළ හැකි ය. මෙහි දී යම් ආකාරයකට පුරාවස්තුවල ආරක්ෂාව පවතින්නේ පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්ගේ අධිකාරීමය ලියකිවිල් මත ය. මෙහි වාසි හා අවාසි යන තත්වයන් දෙකම දැක ගත හැකි ය. වාසිමය තත්වය නම් පුරාවස්තු ගොඩ ගැනීමට ලිඛිත අවසරයක් අවශ්‍ය වන බැවින් එබැවින් ලිඛිත තත්වයක් නොමැතිව කිසිදු ස්ථානයක කැණීමක් හෝ පුරාවස්තු ගොඩ ගැනීමක් සිදු කිරීමට නොහැකි වන නිසා ය. මේ තුළින් පුරාවස්තු වල විනාශය අවම කර ගැනීමට හැකි වේ. මේහි දී යම් නිතීමය රාමුවක් යටතේ ක්‍රියා කිරීමට සිදු වන බැවින් යම් ලෙසකින් පුරාවස්තු ආරක්ෂාවට හා ඉදිරිපැවැත්මට මහත් සේ උපකාරී වේ. මෙහිදී කැනීමක් හෝ පුරාවස්තු ගොඩ ගැනීමට නීතිමය ක්‍රීයාවලියක් ද දැකිය හැකි ය.

“කැනීම සඳහා බලපත්‍රයක් ලබාගැනීම පිණිස කෙරෙන සෑම ඉල්ලීමක්ම නිතිමය ආකෘති පත්‍රය මඟින් පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයාට ඉදිරිපත් කළ යුතුය එසේම කැනීම් කිරීමට අදහස් කරනු ලබන ඉඩම් පිළිබඳ සම්පූර්ණ වූත් නිවැරදී වූත් විස්තරයක් ද යෝජිත කැනීමේ ස්වාභාවය හා ප්‍රමාණයද නියම කරනු ලබන වෙනත් විස්තර ද එහි ඇතුළු විය යුතුයි.“

මෙම ප්‍රකාශනයට අනුව පුරාවස්තු වල නියම වූ ආරක්ෂාවක් දැක ගත හැකි ය. මෙහිදී සිදු කිරීමට යනු ලබන නීතිමය ආකෘති පත්‍රය යටතේ එම පුරාවස්තුවේ ආරක්ෂාව සාදා ගැනීමට උපකාරී වන්නා සේම කැනීමක් සිදු කිරීමට යනු  ලබන ඉඩම හා ප්‍රමාණය පිළිබඳ මැනවින් දැන ගත හැකි ය. මේ හේතුවෙන් තොරතුරු විමසා බලා එම කැනීම සඳහා අවසර දීමට ද හැකිවන්නේ ය. එසේම එම ප්‍රකාශනයේ සඳහන් කර තිබූ ආකාරයට වඩා යම් ලෙසකින් කැනීම් සිදු කරන්නේ නම් නීතිමය මැදිහත් වීමකට එය උචිත වන්නේ ය. නමුත් මෙහි යම් අවාසි තත්වයක්ද දැකිය හැකි ය. එනම් නීතිමය රාමුව තුළ එම සියලු දේවල් ප්‍රතික්ෂේප කිරීමේ බලය පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයාට සිදු කළ හැකි වීමයි. මෙහි දී යම් ලෙසකට පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්ට අවශ්‍ය වන්නේ නම් තමන් කැමැති පරිදි අවසරයක් නිකුත් කිරීමටද හැකි වන්නේ ය. මෙයින් අනතුරුව පුරාවස්තු ආරක්ෂා වීම සඳහා යොදා ඇති වගන්ති කිහිපයක් 8 වන වගන්තිය යටතේ දැකිය හැකි ය. මෙයින් ඉතා වැදගත් වූ වගන්තියක් ලෙස “කැනීම් සිදු කිරීමට අදහස් කරන ඉඩමේ අයිතිකරු කැනීම් සඳහා අනුමැතිය දී ඇති බව….”  (that the owner of the land where the proposed excavation is to be made has consented to the excavation) මෙම වගන්තිය වැදගත් වනුයේ යම් ලෙසකින් එම ඉඩමේ අයිතිකරුගෙන් කැනීම පිළිබඳ අවසරයක් නොගන්නේ නම් බොහෝ පිරිසකට කැනීමට පමණක් අවසරය ගෙන වෙනත් අයගේ ඉඩම් වල ඉඩම් හිමියාගේ අවසරයකින් තොරව කැනීම් සිදු කිරීමට හැකිවන්නා සේම පුරාවස්තු සඳහා මහත් වූ විනාශයක් සිදු විය හැකි ය. එසේම යම් ලෙසකින් සිදු කරන කැනීම පිළිබඳ පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් වරයා විසින් අනුමත කරන ලද තැනත්තෙකු විසින් අධ්‍යනයට බඳුන් කළ යුතු ය.

ඒ බව 9 වගන්තියේ අනු වගන්ති යටතේ දක්වා තිඛෙන්නේ. “එම පුරාවිද්‍යා කැනීම සඳහා පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා විසින් අනුමත කරනු ලැබූ යම් තැනත්තෙකු විසින් යෝජිත කැනීම අධීක්ෂණය කිරීම” (The   Supervision   Of   The   Proposed Excavation By Any Person Approved By The Archaeological Commissioner For The Purpose) යනුවෙනි. මෙහි ඇති වාසීදායක තත්වය නම් යම් අධීක්ෂණයක් යටතේ මෙය සිදු වීම තුළින් කැනීම තුළින් හමුවන පුරාවස්තු යම් සුරක්ෂිත තත්වයකට පත් වන්නා සේම පුරාවස්තු අස්ථාන ගත වීමේ ප්‍රවනතාව අඩුවිය හැකි ය. මෙහිදී පුරාවස්තු විනාශය වැනි තත්වයන්ද මග හරවා ගැනීමට හැක්කා සේම පුරාවස්තු ජාතියන්තර වශයෙන් වෙළඳාම සඳහා ගමන් කරන ප්‍රවනතාව ද අඩුකර ගැනීමට මෙම අධීක්ෂණ කටයුත්ත වැදගත් වේ. එසේම කැනීමදිී හමු වූ පුරාවස්තුව පිළිබඳ පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් හැකි ඉක්මනින් වාර්තා සහිතව දැනුවත් කළ යුත්තා සේම කැනීමේ දී හමු වූ සියලුම පුරාවස්තු පිළිබඳ නියමිත වූ වාර්තාමය ආකෘතියක් තිබිය යුතු ය. 10 වැනි වගන්තියේ ඒ බව දක්වා ඇති අතර මෙහිදී ද අවම වූ පුරාවස්තු විනාශයත්, පුරාවස්තු අස්ථාන ගත වීම්වලට ද යම් ආරක්ෂිත තත්වයක් ලෙස පෙන්වා දිය හැකි ය. වාර්තාමය වශයෙන් පුරාවස්තු පිළිබඳ සඳහන් වීම තුළ පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්ට පවා යම් ලෙසකින් පුරාවස්තු බාර දීමෙන් පසු යම් පුරාවස්තුවක් අස්ථාන ගත හෝ නැති වී ගිය හොත් වගකීමට සිදු වේ. එසේම 14 වන වගන්තියේ අන්තර්ගතය තුළින්ද පුරාවස්තු වලට යම් ආරක්ෂාවක් ගෙන දීමට හැකිවන බව පෙන්වා දිය හැකි ය. “කැනීමකින් තොරව යම් පුරාවස්තුවක් හමු වූයේ නම් හැකි ඉක්මනින් ආසන්නයේ සිටින ග්‍රාම නිළධාරියාට වර්තා කොට එම පුරාවස්තුව ඔහු වෙත භාරදෙනු ලබන්නේ නම්  එ් සඳහා කුවිතාන්සියක් ඔහුගෙන් ලබාගත යුතු වේ.” මෙයින්ද පුරාවස්තුවේ ආරක්ෂාව සනිටුහන් කරනු ලැබේ. යම් ලෙසකට මෙම පුරාවස්තුව ග්‍රාම නිළධාරියා වෙත භාර දීමෙන් පසු කුවිතාන්සියක් ලබා නොගත්තා නම් එය පුරාවස්තුව යම් ලෙසකට අස්ථාන ගතවිීමට හේතු වන්නේ නොවේද එසේම එ් තුළින් පුරාවස්තු සොරකමක් වක්‍ර ආකාරයෙන් සිදු විය හැකි ය.

15 වැනි වගන්තියේ බොහෝ කරුණු 6, 10, 14 වැනි වගන්ති යටතේ යම් සම්බන්ධයක් පවතී. 6 වැනි වගන්තියේ සඳහන් වන ආකාරයට යම් පුරාවස්තුවක් හමු වූ තමන්ගේ හෝ අනුන්ගේ ඉඩමක නැවත අවසරයකින් තොරව කැනීම් සිදු කිරීමට නොහැකි අතර එසේ යම් ලෙසකට කැණීම් සිදු කොට යම් පුරාවස්තුවක් ගොඩ ගෙන එය විකිණීම හා එය අන් ලෙසකට මිළ දී ගෙන හෝ අත්කරගෙන සිටින යම් පුද්ගලයෙකු මහේස්ත්‍රවරයා ඉදිරියේ සිදු කරනු ලබන නඩු විභාගයකින් වරද කරුවෙකු වුවහොත් රුපියල් දහසක වැඩි නොවන දඩයකට හා අවුරුදු දෙකකට වඩා වැඩි වූ හිර දඩුවමකට යටත් විය යුතුයි (1940 යේ 15 වගන්තියේ 4 වන අනුවගන්තිය.). නමුත් මෙම වගන්තිය 1998 සංශෝධනයත් සමඟ රුපියල් 50,000 දක්වා එම අගය වැඩි වූ අතර සිර දඩුවම අවම අවුරුදු දෙකක්ද වැඩිම අවුරුදු පහ දක්වා වෙනස් විය. (…fifty thousand rupees or to imprisonment of either description for a term not less than two years and not more than five years or to both such fine and imprisonment). මෙම වෙනස් වීම ඉතා උචිත ආකාරයට සිදු වී ඇති බවක් දැකිය හැකි ය. මෙහි දී පුරාවස්තු ගොඩගැනීම සම්බන්ධ වූ ඉඩමේ හා පුරාවස්තු ගොඩගෙන ලග තබා ගැනීම හෝ මිළ දී ගැනීම වැනි කටයුතු වල යම් අඩුවීමකට මෙම 1998 මැයි 21 වැනි දින සිදු කළ සංශෝදනය ඉතා උචිත වේ. දඩ මුදල් වැඩි වීමත් සිර දඩුවම දික් කිරීමත් හේතුවෙන් යම් ලෙසකට පුරාවස්තු විනාශය අඩුවීමට බලපාන ලබන අතර දඩුවම හා දඩය හේතු කොටගෙන පුරාවස්තු වලට හානි හා ලග තබා ගැනීම හෝ මිළ දී ගැනීමට බිය වන්නේ ය.

6 වැනි වගන්තිය කඩකොට පුරාවස්තු ගොඩ ගැනීමට හෝ හැරීමට බිය වන්නේ ය. මේ සෑම ආකාරයකින්ම පුරාවස්තුවලට ආරක්ෂාව ගෙන දෙන්නා සේම තව තවත් පුරාවස්තු වල ආරක්ෂාව සනිටුහන් වන්නේ ය. අවසර පත්‍රයක් මත මිස ආරක්ෂිත ස්මාරකයන් ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම ආදීය නොකළ යුතු බව 21 වැනි වගන්තියේ දක්වා තිබේ. (... no person shall, except under the authority and in accordance with the conditions of a permit issued by the Archaeological Commissioner . . . . or carry out any work of restoration, repair, alteration or addition in connexion with any protected monument) “පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා විසින් නිකුත් කරනු ලැබූ අවසර පත්‍රයක අධිකාරිය යටතේ ඇතුළත් වූ ගිවිසුමක් අනුව හැර යම් යම් ආරක්ෂිත ස්මාරකයන් ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ අලුත්වැඩියා කිරීමේ වෙනස් කිරීමේ හෝ අතිරේකව ඉදිකිරීමේ යම් කාර්යයක් කිසිම තැනැත්තෙකු විසින් ආරම්භ කිරීම හෝ කරගෙන යෑම නොකළ යුතු ය.” මෙම වගන්තිය ගෙන හැර බැලීමේ දී දැක ගත හැකි කරුණක් වන්නේ පුරාවස්තු ආරක්ෂාව සඳහා මෙම වගන්තිය වක්‍ර ආකාරයෙන් උපයෝගී වන බවකි. යම් ලෙසකට පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා විසින් නිකුත් කරනු ලබන අධිකාරියකින් තොරව විවිධ පුද්ගලයන් හට සංරක්ෂණය කිරීමට ඉඩ දුන්නා නම් ඒ තුළින් බොහෝ පුරාවස්තු ප්‍රතිසංස්කරණය හෝ අලුත්වැඩියාව තුළින්ම විනාශ වීම ඉඩ ඇති අතර මෙහි දී පුරාවිද්‍යා කොමසාරීස්ගේ අනුදැනුම ඇතිව පුරාණ ස්මාරකයන් ප්‍රතිසංස්කරණයට හෝ අලුත්වැඩියාවට කටයුතු යොදන්නේ නම් එහි දී මනා වූ සංවිධාන බවකින් යුත්ත වන නිසා පුරාවස්තු ප්‍රතිසංස්කරණයේ දී සිදුවන හානීමය තත්වය අවම කර ගැනීමට ද හැකි වන්නේ ය. යම් ලෙසකට පැරණි වලව්වක් වැනි දෙයක් තමන්ට කැමැති පරිදි ප්‍රතිසංස්කරණයට බඳුන් කිරිමට එම වලව්වේ අයිතිකාරයන්ට හැකියාව තිබුණ හෝත් එම වලව්වේ ආයු කාලය එම ප්‍රතිසංස්කරණය තුළින් අඩුවීමට ඉඩ ඇති බැවින් එවැනි හිතුමනාපයට සිදු කරනු ලබන ප්‍රතිසංස්කරණයන් හෝ අලුත්වැඩියාවන් අවම වන්නේ ය. මෙයින් එම ස්මාරකවල පෞරාණික බව සේම ජීවමය ගුණය ද ආරක්ෂා වෙමින් පුරාවස්තුව ද ආරක්ෂා වනු ලැබේ.

22 වගන්තියේ කරුණු තුළින්ද යම් ලෙසකට පුරාවස්තු ආරක්ෂාවට උපකාරීවන බව පෙන්වා දිය හැකි ය. මෙහි දී පුරාවස්තුවේ ප්‍රතිසංස්කරණයක් කිරීම අනවශ්‍ය හෝ ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට ප්‍රයත්න ගන්නා පුද්ගලයා එම කාර්යය නිසි ලෙස සිදු කිරීමට අපෝසත් වන්නේ ය යන මතයේ සිය අවසර පත්‍රය ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට හැකි ය. මේ තුළින්ද යම් ලෙසකින් පුරාවස්තු විනාශය අවම කරගැනීමට හැකි වන්නේ ය. පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතේ 24 වන වගන්තිය ද ඉතා වැදගත් වන්නේ ය. (Regulations may be made prohibiting, or restricting subject to the prescribed conditions , the erection of buildings or the carrying on of mining, quarrying, or blasting operations on any land within the prescribed distance of any ancient monument situated on State land or any protected monument.) “රජයේ ඉඩමක පිහිට් යම් පැරණි ස්මාරකයකින් හෝ යම් ආරක්ෂිත ස්මාරකයකින් ඔබ්බේහි නියමිත දුර ප්‍රමාණයක් (මීටර් 400) ඇතුළත යම් ඉඩමක ගොඩනැගිලි ඉදිකිරීමේ, පතල් කැනීමේ, ගල් කැඩිමේ හෝ පිපිරවීමේ කටයුතු පවත්වාගෙන යෑම තහනම් කළ හැකි ය.” මෙම වගන්තිය ද පුරාවස්තු විනාශය සඳහා මහත් වූ පිටිවහලක් ලබා දෙනු ලැබේ. මෙමඟින් යම් පුරාවස්තුවකට හානී ගෙන දෙන ඉදිකිරීමක් හෝ අනෙකුත් ක්‍රියාවන් වැළක්වීමට හැකි ය. මෙහි දී යම් පුරාණ ස්මාරකයක් ඇති ස්ථානයක ආසන්නයේ ගල් කැඩිම හෝ වෙනත් දෙයක් සිදු වන්නේ නම් ඒ තුළින් ඇතිවන දෙදරීම, පිටවන අධික ශබ්දය, වාතයට මුදාහරින අපවිත්‍ර වාතය ආදී වූ දේවල් තුළින් ස්මාරකයට හානී ගෙන දිය හැකි ය. මෙම වගන්තිය තුළින් යම් තරමකට මෙම සිදු වීම් අවම කරගැනීමට හේතුවක් වන්නා සේම පුරාවිද්‍යා ස්මාරකයන් ආරක්ෂා කර ගැනීමට ද හේතු වන්නේ ය. මෙම පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතේ වඩාත් පුරාවස්තු ආරක්ෂාවීමට හේතු වන වගන්තියක් ලෙස 31 වැනි වගන්තිය පෙන්වා දිය හැකි ය. “රජයේ ඉඩමක පිහිටි යම් ආරක්ෂිත ස්මාරකයක් හෝ පැරණි ස්මාරකයක් හෝ සිතාමතා ම විනාශ කරන, එයට හානී කරන, එය විරූපී කරන හෝ අයුතු ලෙස වෙනස් කරන හෝ යම් තැනත්තන් පන්තියක් විසින් පූජනීය ලෙස හෝ ගෞරවාදරයෙන් හෝ සළකනු ලබන යම් පැරණි ස්මාරකයක් මත . . . . යම් ක්‍රියාවක් කරනු ලබන යම් තැනත්තෙකු වරදකට වරදකරු වන අතර මහේස්ත්‍රාත්වරයකු ඉදිරිපිට පැවැත්වෙන ලඝු නඩු විභාගයකින් පසු ඔහු වරදකරු කරනු ලැබූ විට රුපියල් එක් දහසකට වඩා වැඩි නොවන දඩයකටත් හෝ දෙයාකාරයෙන් එක් ආකාරයකට එක් අවුරුද්දකට නොවැඩි කාලයකට බන්ධනාගාර ගත කිරීම හෝ දඩුවම් දෙකටම ඔහු යටත් වන්නේ ය“. මෙය 1940 වගන්තියේ අඩංගු වූ අතර එය 1998 දී සංශෝදනයෙන් දඩමුදල රුපියල් 50,000 දක්වා වැඩි වූ අතර සිරගත කාලය අවුරුදු 2 ත් 5ත් අතර දක්වා වෙනස් වීය. (…  fine not exceeding fifty thousand rupees or to imprisonment of either descripition for a term not less than two years and not exceeding five years or to both such fine and imprisonment). 2005 දී මෙය නැවත සංශෝධනයට බඳුන් වී දඩ මුදල 250,000 දක්වා වර්ධනය විය. මේ අනුව කිහිප වරක්ම සංශෝදනයට බඳුන් වෙමින් පුරාවස්තු වල විනාශය අවම කර ගැනීමට හේතු වූ වත් 1940 සිට 1998 දක්වාම රුපියල් දහසක අවම අගයත් අවුරුද්දක් පමණ වූ සිර දඩුවමත් හේතුවෙන් මෙම කාල වකවානුව දක්වා විශාල ලෙස පුරාවස්තු විනාශ වූ බව පෙන්වා දිය හැකි ය. 1998 දී 31 වැනි වගන්තියේ වෙනස් වීමත් සමඟ මෙම තත්වය යම් අඩු වීමක් දැකගත හැකි වුවත් නැවත නැවත පුරාවස්තු විනාශයන් වැඩි වීමත් හේතුවෙන් නැවත මෙය සංශෝදනයට බඳුන් වූ අතර එහිදී සංශෝදනයේ මුල් කාල වකවානුවේ පුරාවස්තු විනාශය අවම වුවත් සංශෝදනයෙන් වසර කිහිපයකින් නැවත පුරාවස්තු විනාශයන් වැඩි විය. පුරාවිද්‍යා විනාශයන් 2000 න් පසුව ගෙනහැර පෑමේ දී විශාල ලෙස වර්ධනීය තත්වයක් දැකිය හැකි ය. මේ අනුව පුරාවස්තු වල විනාශය අවම කර ගැනීමට මේ බඳු පැනවීම් සිදු කළ ද වර්තමානයේ සිදු වන පුරාවස්තු විනාශයත් සමඟ මෙම දඩුවම හා දඩය සුළු දෙයක් ලෙස හැගී යන අතර පුරාවස්තු වල ආරක්ෂාව සඳහා නව සංශෝදනයන් ගෙන දැක්වීමට ඉදිරියේ කටයුතු කළ යුතු අතර එසේ නොකළ හොත් යම් ලෙසකට ඉදිරි අනාගතයේ මහත් වූ පුරාවස්තු විනාශයකට මුහුණ දීමට සිදු වන්නේ ය. එසේම 32 වගන්තියේ (අ) අනුව “පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා විසින් නිකුත් කරනු ලැබූ අවසර පත්‍රයක අධිකාරිය යටතේ ඇතුළත් වූ ගිවිසුමක් අනුව හැර යම් යම් ආරක්ෂිත ස්මාරකයන් ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ අලුත්වැඩියා කිරීමේ වෙනස් කිරීමේ හෝ අතිරේකව ඉදිකිරීමේ යම් කාර්යයක් කිසිම තැනැත්තෙකු විසින් ආරම්භ කිරීම හෝ කරගෙන යෑම නොකළ යුතුය.” යන කරුණට ද එසේම 32 වගන්තියේ (ආ) අනුව “රජයේ ඉඩමක පිහිට් යම් පැරණි ස්මාරකයකින් හෝ යම් ආරක්ෂිත ස්මාරකයකින් ඔබ්බේහි නියමිත දුර ප්‍රමාණයක්( මීටර් 400) ඇතුළත යම් ඉඩමක ගොඩනැගිලි ඉදිකිරීමේ, පතල් කැනීමේ, ගල් කැඩිමේ හෝ පිපිරවීමේ කටයුතු . . . . ” ආදී වශයෙන් නියෝග කඩ කරමින් සිදු කරන සෑම ක්‍රීයාවකටම ඉහත සංශෝධිත දඩය හා සිරදඩුවම අයත් වන්නේ ය. මේ අනුව යම් ලෙසකට මෙම පැනවීම් ආදී වූ සියල්ලෙන් හැකි තරම් දුරට පුරාවස්තු විනාශය අවම කරගැනීමට හේතු වන්නේ ය.

පුරාවිද්‍යා ප්‍රඥප්තියේ 33 වන වගන්තිය ද පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට මහත් උපකාරයක් ගෙනදෙනු ලැබේ. මෙම වගන්තියට අනුව වෙන් කළ පුරාවිද්‍යාත්මක ප්‍රදේශ ගැන සඳහන් කරනු ලැබේ. මෙහි දී පුරාවිද්‍යාත්මක ප්‍රදේශයන් ආරක්ෂා වන පරිදි කටයුතු කළ හැකි ය. යම් ප්‍රදේශයක් පුරාවිද්‍යාත්මක වශයෙන් වැදගත් යැයි හැගී ගිය විට එම ප්‍රදේශය පුරාවිද්‍යාත්මක වශයෙන් වෙන් කිරීමට ඉඩම් කොමසාරිස්වරයාගේ අනුමැතිය අවශ්‍ය වන අතර යම් ලෙසකට එලෙස අවසරය නොලද්දේ නම් රජයේ ඉඩම් භාර විෂය භාරව සිටින අමැතිවරයා යටතේ අනුමැතිය ඇතිව පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයාගේ ගැසට් පත්‍රයකින් පලකළ නිවේදනයකින් එය අනුමත කරගත හැකි ය. ඉන් අනතුරුව 34 වැනි වගන්තිය දැක්වෙන අතර ඒ තුළින් වෙන්කළ පුරාවිද්‍යාත්මක ප්‍රදේශ ප්‍රසරණය කිරීම ආදීයට ආදාළ වූ නීති රීති පෙන්වා දෙනු ලැබේ. “පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා හෝ ඔහුගේ විධාන යටතේ හා ඊට අනුකූලව ක්‍රියා කරන තැනත්තෙකු හැර වෙන් කළ පුරාවිද්‍යාත්මක ප්‍රදේශයක යම් කොටසක් වගා කිරීම සඳහා එළිපෙහෙළි කරන්නා වූ හෝ කඩා වෙන් කරන්නා වූ , ඒ බ්ම් කොටස වගා කරන්නා වූ හෝ වෙන්කළ ප්‍රදේශයක යම් ගොඩනැගිල්ලක් හෝ නිර්මාණයක් ඉදි කරන්නා වූ , එහි පිහිටි යම් ගසක් කපා බිම දමන්නේ ද යම් ලෙසකට විනාශ කරන්නේ ද , අන් ලෙසකට කටයුතු සිදු කරන්නේ ද . . . . ” මේ ආදී වූ වැරදි සිදු කරන්නේ ද එබදු පුද්ගලයන්ට 31 වැනි වගන්තියට අනුව දඩය හා දඩුවම් විදීමට සිදු වේ. මෙම වගන්ති වලින්ද යම් ලෙසකට පුරාවස්තු විනාශය හා ඒ හා බැඳුන ප්‍රදේශ ආරක්ෂා කරලීමට ද හේතු වන්නේය. යම් ලෙසකට මෙම වෙන් කළ ප්‍රදේශ සඳහා මෙබදු දඩයක් හා දඩුවමක් ලබා නොදෙන්නේ නම් නිදන් හැරීම, පුරාවස්තු ගොඩ ගැනීම ආදී වූ පුරාවස්තු විනාශයට හේතු වන බොහෝ දෑ සිදු වන්නේ ය. එම නිසා මෙවැනි වපසරියක් තුළ මෙවැනි වගන්ති මෙම පනතට ඇතුළු කිරීම වඩාත් වැදගත් වන්නේ ය.

මෙම වගන්තිවලින් අනතුරුව පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතේ දැකිය හැකි තවත් වැදගත් වූ වගන්තියක් ලෙස 36 වැනි වගන්තිය පෙන්වා දිය හැකි ය. මෙම වගන්තිය අනුව බලපත්‍රයක් යටතේ හැර පුරාවස්තු අපනයනය තහනම් කිරීම පිළිබඳ පෙන්වා දෙනු ලැබේ. “පුරාවස්තු කොමසාරිස්වරයා විසින් නියමිත ආකෘති පත්‍රය මඟින් නිකුත් කරන ලද බලපත්‍රයක් යටතේ හැර කිසිම තැනැත්තෙකු විසින් කිසිදු පුරාවස්තුවක් ශ්‍රී ලංකාවෙන් අපනයනය නොකළ යුතුයි…. රෙගු ආඥාපනතේ විධිවිධාන අදාළ කිරීමේ කාර්ය සඳහා පුරාවස්තු වූ කලී ප්‍රඥප්තියක් මඟින් හෝ නිත්‍යනුකූල නියමයන් මඟින් හෝ අපනයනය සීමා කරනු ලැබූ භාණ්ඩ ලෙස සැළකිය යුතුයි.”  (no person shall, except upon a licence in the prescribed form issued by the archaeological commissioner , export any antiquity form srilanka . . . . ) මෙම වගන්තිය කෙබඳු ලෙසින් ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට හේතු වේදැයි සොයා බැලිය යුතුයි. වර්තමානයේ හා අතීතයේ බොහෝ පුරාවස්තු අස්ථාන ගත වීම හෝ ජාත්‍යන්තර පුරාවස්තු වෙළඳපොළ කරා ගමන් කිරීමට මෙම මෙම ක්‍රියාකාරීත්වයේ දුර්වලතාව හේතු විය. යම් ලෙසකට යම් පුරාවස්තුවක් අපනයනය කිරීමේ දී ඒ පිළිබඳ දැනුවත් වී මෙබඳු අවසරයක් ලබා දීම යුත්ති සහගත දුන්න ද ඇතැම් අවස්ථාවන්හී මෙම වගන්ති වලට පරිබාහිරව පුරාවස්තු අපනයන් සිදු වූ බව අතීතය තුළින් දැක ගත හැකි ය. මෙහි දී මෙම වගන්තිය පුරාවස්තු වල ආරක්ෂාවට වඩා ආනාරක්ෂිත භාවයට හේතු වන කරුණක් වශයෙන් පෙන්වා දිය හැකි ය. රෙගුව හැමවිටකදීම මතක තබාගත යුතු කරුණක් ලෙස පුරාවස්තු අපනයනය භාණ්ඩයක් ලෙස සිමා සහිත බව දැනගත යුතු වන්නේ ය. මෙය බොහෝ විට පුරා වස්තු ජාත්‍යන්තර වෙළඳපොළ කරා ගමන් කිරීම වැළැක්වෙන කරුණක් සේම පුරාවස්තු ආරක්ෂාවට ද හේතුවන කරුණක් ලෙස පෙන්වා දිය හැකි ය. මෙම වගන්තියෙන් අනතුරුව පෙන්වා දෙනු ලබන 37 වැනි වගන්තියේ 1 වැනි අනු වගන්තියට අනුව පුරාවස්තු අපනයනයේ දී පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයාට නියමිත වූ ආකෘති පත්‍රයක් මඟින් ඉදිරිපත් කළ යුතු අතර, අපනයනය කිරීමට බලාපොරොත්තුවන පුරාවස්තු ලයිස්තුව ද එහි ඇතුළත් විය යුතු වන්නේ ය. එසේම යම් ලෙසකට අපනයනය කිරීමට බලාපොරොත්තුවන යම් පුරාවස්තුවක් කොළඹ කෞතුකාගාරය සඳහා හෝ ශ්‍රී ලංකාවේ වෙනත් කෞතුකාගාරයක් සඳහා හෝ අත්කර ගතයුතයි හෝ එම පුරාවස්තුව අන් කරුණක් නිසා සුදුසු නොවේ යැයි පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා තීරණය කළ හොත් ඒ අනුව 36 වැනි වගන්තියට අනුව බලපත්‍ර ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට හැකි ය. මෙම ප්‍රකාශයන්ට අනුව පෙනීයන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාවස්තු වලට යම් ආරක්ෂිත තත්වයක් දැකිය හැකි බවයි. මෙහි දී අපනයනය කළ යුතු පුරාවස්තු වන්නේ මොනවාද අපනයනය කළ යුතු පුරාවස්තු මොනවාද යන්න පිළිබඳ යම් තත්වයක් දැක ගැනීමට හැකිවන අතර මෙහි දී වඩාත් වටිනා පුරාවස්තු කෞතුකාගාර වෙත අත්පත් කිරීම ඉතා උචිත දෙයකි. මෙලෙස වටිනා පුරාවස්තු යම් ලෙසකින් රටින් පිටව ගියහොත් එය අප රටෙහි ඉදිරි අනාගතයට සේම පුරාවස්තු ආරක්ෂාවට ද මහත් වූ අභියෝගයක් වන්නේ ය. මෙහි දී කිව යුතු කරුණක් වන්නේ ඉතා වටිනා මුල්කිරිගල සිතුවම අප රටෙන් පිටව ගොස් ඇති බවක් අතීතයෙන් දක්නට ලැබේ. මේ ආකාරයෙන් වටිනා පුරාවස්තු රටින් පිටව ගිය හොත් එය කෞතුකාගාර හා එවා නැරඹිමට පැමිණෙන සංචාරකයන්ට සේම රටේ ආර්ථීකයට ද වක්‍ර ලෙස බලපෑමක් එල්ල කරනු නියතයි. මේ හේතුව නිසා නිසි ක්‍රියාදාමයකින් යුක්තව පුරාවස්තු පිළිබඳ අපනයනය හා ඒ හා සම්බන්ධ වූ නීතිරීති තුළින් පුරාවස්තු ආරක්ෂා වන ආකාරයක් දැක ගත හැකි ය. සොයා බැලිය යුතු කරුණක් වන්නේ මෙම සිතුවම කෙසේ අප රටෙන් පිට වී ගොස් ඇති ද කියා. මෙය රේගුවේ අතපසු වීමකින් හෝ පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයාගේ අතපසුවීමකින් ඒ දෙය සිදු වූවාද යන්නයි. වටිනා පුරාවස්තුවක් රටින් පිටව ගොස් හමාර ය. පුරාවස්තු අපනයනය සඳහා අවසර දෙන විට වඩාත් විමසීමකින් යුත්ත ව පුරාවස්තු ලැයිස්තුව මැනවින් අධ්‍යනය කොට අවසර දෙන්නේ නම් මෙවැනි වටිනා පුරාවස්තු මෙලෙස විනාශට බඳුන් නොවෙනු ඇත.

පුරාවිද්‍යා පනතේ 40 වැනි වගන්තියේ 02 වැනි අනු වගන්තියට අනුව පැරණි ස්මාරකවල ලේඛනයක් නිර්මාණය කිරීම (to inventories the archaeology heritage of sri lanka) පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයාගේ ප්‍රමුඛ කාර්යභාර්යක් වේ. මෙහි දී පුරාවස්තුවලට එය කෙතරම් දුරට සිදු වන විනාශයන් අවම කරගැනීමට හේතු වන්නේ ද යන්න සොයා බැලිය හැකි ය. යම් යම් ඉදිකිරීම් හා අනෙකුත් කටයුතු සිදු කිරීමට යෑමේ දී යම් යම් ප්‍රශ්න කාරී තත්වයන් මගහරවා ගැනීමට මෙම පුරාවස්තු ලේඛනයක් තිබුනේ නම් එය වඩාත් උචිත වන්නේ ය. මෙහි දී සිදු වන වාසි දායක තත්වය නම් පුරාවස්තු ලේඛනයක් තිබේ නම් යම් ඉදිකිරිමක් සිදු කිරීමට යනු ලබන ප්‍රදේශයේ තිඛෙන පුරාවස්තුව හා මෙම ඉදිකිරීම තුළින් සිදුවන හානී දායක තත්වය පරික්ෂා කොට ඒ අනුව එම ඉල්ලීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට හෝ එ පිළිබඳ නිශ්චිත වශයෙන් සොයා බැලීමට ද හැකි වන්නේ ය. නමුත් වර්තමානයේ පවා සාපෙක්ෂ වශයෙන් පුරාවස්තු ලේඛන ගත කිරීමක් දැකගත නොහැකි ය. මෙම හේතුව නිසා බොහෝ පුරාවස්තු විනාශය කරා ගමන් කරන ආකාරයක් දැක ගත හැකි ය. මෙම වගන්තියට අනුව යමින් නිසි ලෙසට පුරාවස්තු ලේඛනයක් සාර්ථක ලෙස ලේඛනගත කොට තිඛෙන්නේ නම් නොදැනුවත්ව සිදු වනු ලබන පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට හේතු වන්නේ ය. 40 වැනි වගන්තියේ 3 වැනි අනු වගන්තියට අනුව මෙලෙස ලේඛන ගත කරන්නේ කුමක් නිසා ද යන්න පෙන්වා දෙනු ලබන්නේ මෙලෙසින්ය. (to protect and maintain such archaeological heritage) පුරාවස්තුවල ආරක්ෂාව හා නඩත්තුව උදෙසා මෙම ලේඛනගත කිරීම සිදුකළ යුතු බව පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයාගේ බලතල අනුව පෙන්වා දෙනු ලැබේ. මෙහි දී 2012 දෙසම්බර් මාසයේ පුරාවස්තු ආරක්ෂිත ස්මාරක ලේඛනයක් නිර්මාණය සිදු කළ බවක් දැකිය හැකි ය. මෙය ලංකාව පුරා විහි දී ඇති පුරාවස්තු සියල්ලම ද යන්න විමසීමට බඳුන් කළ යුතු අතර මෙහි දී යම් තරමකින් පුරාවස්තු විනාශය අවම කරගැනීම සඳහා මෙය ප්‍රමාණවත් වන අතර නමුත් බොහෝ පුරාවස්තු මෙම ආරක්ෂිත ලේඛනයට ඇතුළත් වී ද යන්න සොයාබැලිය යුතු කරුණකි.

40 වැනි වගන්තියේ 6 වැනි අනු වගන්තියට අනුව (to levy an entrance fee where it is considered necessary at selected sites or visitor centers) පුරාවස්තු බැලීමට එන සංචාරකයාගෙන් තොරාගත් කේෂත්‍ර දී හෝ බැලීම් කාමරයේ දී නියමිත ගාස්තු අයකිරීම්ද මැනවින් සිදු විය යුතු ය. මෙලෙස නියමිත වූ ගාස්තු අය කරගැනීම තුළින් පුරාවස්තු වල ආරක්ෂාව සඳහා සංරක්ෂණ කටයුතු සිදු කරනු ලබන්නේ මෙම ලැඛෙන ගාස්තුව මඟිනි. මෙහි දී ලැඛෙන ගාස්තුව උපයෝගී කොටගනිමින් මෙම කටයුතු සිදු කිරීමට හැකි වන අතර යම් ලෙසකට මෙම ගාස්තු අය නොකළ හොත් පුරාවස්තු සංරක්ෂණ ආදී වූ කටයුතු සඳහා වෙනම පිරිවැයක් දැරීමට සිදු වනු නිසකයි.

1998 සංශෝදනයට අනුව 43 වැනි වගන්තියේ 2 අනුවගන්තියට අනුව පුරාවස්තු හානී ඇගයිමක් ද සිදු කළ යුතු බව පෙන්වා දෙනු ලැබේ (the director general of archaeology shall cause an impact assessment survey to be undertaken at the expense of the sponsors of such project or scheme to assess the consequence . . . . submit to the minister, his written report recommending subject, objecting to, or recommending subject to such conditions or alterations as may be specified in the report, the proposed project, or scheme, together with an estimate of any such . . . . .). මේ අනුව පෙනී යන්නේ සංවර්ධනය කිරීමට බලාපොරොත්තු වුණු ව්‍යාපෘතිය පිළිබඳ නිසි සැකැස්මක් පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස් වරයාවෙත බාරදිය යුතු වන්නේ ය. මෙහි දී සාමාන්‍ය තොරතුරු, කේෂත්‍රය පිළිබඳ ගවේෂණ, දත්ත ආදී වශයෙන් සෑම පැති කඩක් ඔස්සේ මෙම තොරතුරු ඇතුළත් විය යුතු ය. මෙහි දී යම් ලෙසකට පුරාවස්තු විනාශය හේතු කරගැනීමට සේම යම් පුරාවස්තු කේෂත්‍රයක් හඳුනාගැනීම සඳහා මෙම ඇගයීම් තක්සේරුව ඉතා වටින්නේ ය. පරිපූර්ණ වූ ඇගයීම් වාර්තාවක් තුළ ඇතුළත් විය යුතු කරුණු රාශියක් පෙන්වා දීමට හැකි ය.

•  මූලික අධ්‍යනය
• ගවේෂණ සැකසීම හා ක්‍රියාමාර්ග ගැනීම
• බලැපෑම් තක්සේරු කිරීම
• බලපෑම් අවම කිරීමට නිර්දේශ ඉදිරිපත් කිරීම
• සංවර්ධන ව්‍යාපෘති පිළිබඳ පසුව සොයා බැලීම

මේ ආකාරයට බලන කළ ඇගයීම තුළින්  මූලීක වශයෙන් පුරාවස්තු වල ආරක්ෂාව සඳහා සෘජු බලපෑමක් සිදු කරනු ලැබේ. පුරාවස්තු ආඥා පනතේ අවසාන කොටසේ නැතහොත් 48 වැනි වගන්ති යටතේ පැරණි ස්මාරක, පුරාවස්තු, පුරාවිද්‍යා කොමසාරිස්වරයා, රජයේ ඉඩම්, ස්මාරක (පු.අ.ප 1940) ආදී වශයෙන් පෙන්වා දී තිබේ. මෙය 1998 වර්ෂයේ යම් සංශෝදනයකට බඳුන් වී තිබේ. මෙහිදී පුරාවිද්‍යා උරුමයන් ගණයට ජලාශ්‍රිත කේෂත්‍ර ද ඇතුළු කරමින් පුරාවිද්‍යා උරුමය විග්‍රහය බඳුන් කොට තිබේ. ,”Archaeological heritage means that part of the material heritage . . . abandoned structures and remains of all kinds (including subterranean and underwater sites) together with all the portable cultural material associated with them ” මේ අනුව පෙනී යන්නේ 1998 වර්ෂයේ ජලාශ්‍රිත කේෂත්‍රයන් හා භූමිගත උරුමයන් පුරාවිද්‍යාත්මක උරුමයන් ගනයට ඇතුළු කළ බවකි. 1940 සිට 1998 යන පුළුල් කාල පරාසය තුළ බොහෝ ජලාශ්‍රිත පුරාවස්තු විනාශයට බඳුන් විය. මෙම කාල සිමාව තුළ නිසි ලෙසට පුරාවිද්‍යා උරුම අර්ථ නොදැක්වීම හේතුවෙන් බොහෝ ජලාශ්‍රිත පුරාවස්තු විනාශට බඳුන් විය. 1998 වර්ෂයේ මේ පිළිබඳ අර්ථ දැක්වීම යම් ලෙසකට ජලාශ්‍රිත පුරාවිද්‍යා කේෂත්‍රයන්හි පුරාවස්තු විනාශය අවම කරගැනීමට හේතු වූ බව පෙන්වා දිය හැකි ය. මෙහි දී Territorial Sea ගැන සඳහන් කර තිබීමත් එසේම ජලාශ්‍රිත පුරාවිද්‍යා කේෂත්‍ර සමබන්ධව මුහුදින් නාවික සැතපුම් 24ක් පමණ මෙම ගණයට අයත් බව පෙන්වා දී තිබේ. මේ අනුව ජලාශ්‍රිත කේෂත්‍ර පිළිබඳ යම් නිශ්චිත වූ විග්‍රයක් සිදු කර ඇති බව දැකිය හැකි ය. එසේම 1940 පුරාවිද්‍යා පනතේ දක්වා තිඛෙන ස්මාරක යන්නට වඩා පුළුල් අර්ථයෙන් 1998 සංශෝධිත පනතේ ඒ බව දක්වා තිබේ. ,  ” monument means any building, or other structure or erection, or any tomb, tumulus or other place of interment, or any other immovable property of a like nature or any part or remains of the same or any other site where the material remains of historic or prehistoric human settlement or activity may be found and includes the site of any monument and such portion of land adjoining such site as may be required for fencing or covering in or otherwise preserving any monument” ස්මාරකයක් යනු ගොඩනැඟිල්ලක්, සැලස්මක්, ඉදිකිරීමක්, යම් ථූපයක්, පස් ගොඩැල්ලක්, යම් මිහිදන් ස්ථානයක්, ස්වාභාවික හෝ ඉතිරි වූ දෙයකින් යුත්ත අචල්‍ය වස්තුවක් හෝ ඓතිහාසික ද්‍රව්‍යාත්මක අවශේෂයන් ඉතිරි වූ කේෂත්‍රයක් හෝ ප්‍රාග් ඓතිහාසික මානව ජනාවාස හා ක්‍රියාකාරකම් හමු වූ කේෂත්‍රයන් . . . . ආදී වශයෙන් පෙන්වා දෙනු ලැබේ. මෙහි දී පුළුල් වූ වපසරියක් තුළ ස්මාරක යන්න විග්‍රහයට බඳුන් වී තිබේ. මේ අනුව 1998 දී සංශෝධිත පුරාවස්තු ආඥා පනත සඳහා සංශෝදනයන් වගන්ති අනුව 20ක් පමණ සංශෝදනය වී ඇති අතර ඒවා අතර වැදගත්ම සංශෝධනයන් ලෙස පුරාවස්තු, ස්මාරක පිළිබඳ නව අර්ථ කථනයන්, පුරාවස්තු විනාශයන් සම්බන්ධ වූ දඩුවම හා දඩ මුදල වැඩි කිරීම, ආදී වශයෙන් පෙන්වා දිය හැක්කා සේම 1998 දී පුරාවිද්‍යා පනතේ සංශෝධනය වූ ප්‍රධාන වගන්ති ලෙස 1, 2, 3, 15, 16, 31, 32, 39, 40, 43, 44, 46, 47, 48 පෙන්වා දිය හැකි අතර මේවා යටතේ තිඛෙන බොහෝ අනුවගන්ති ද වෙනස් වීමට බඳුන් විය. මේ ආකාරයට පුරාවිද්‍යා පනතේ ඇතුලත් වගන්ති එකින් එකට විග්‍රහ කර බැලීමේ දී දැකගත හැකි කරුණක් වනුයේ ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීම සඳහා ඉමහත් පිටුවහලක් මෙම ආඥා පනත මඟින් සිදු වන බවකි. පුරාවස්තු ආරක්ෂාවට හා විනාශයට වක්‍ර ලෙසින් හානී පැමිණ වීම සඳහා ඇතැම් වගන්ති ලිහිල් භාවයකින් යුක්ත වන බවක් ද ඇතැම් තැනක දී දැක ගැනීමට හැකි වේ. සාපෙක්ෂ වශයෙන් බලන කළ ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට මෙම පුරාවස්තු පනත මඟින් ලබා දි ඇති නීතීරීතී යම් මට්ටමක තිඛෙන බවක් දැකිය හැකි අතර මෙහි ඇති දුර්වල වගන්ති සොයා බලා තව දුරටත් විධිමත් කරන්නේ නම් ඉදිරි අනාගතයේ විනාශ වීමට ඉඩ ඇති බොහෝ පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට මහඟු පිටිවහලක් වනු නිසකයි.

පුරාවිද්‍යා ආඥා පනත කොතරම් දුරට ලංකාවේ පුරාවස්තු විනාශය අවම කර ගැනීමට හේතු වන්නේ ද යන්න පිළිබඳ ඉහත අධ්‍යනය ඔස්සේ යම් දුරකට සොයා බලනු ලැබී ය. මෙහි දී පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතේ සංශෝධනයන් හා ඒ සංශෝධනයන්ට අදාළ වූ වෙනස් වීම් තුළින් පුරාවස්තු විනාශය අවම කරගැනීමට කෙබඳු ආකාරයෙන් හේතු විය ද එම සංශෝධනයන් කොතෙක් දුරට වර්තමානයට ගැලපෙනු ලැබේ ද ආදී වූ කරුණු පිළිබඳ යම් ආකාරයකට සොයා බැලීමට ඉහතින් සොයා බැලීමට බඳුන් කරන ලදී. එම බඳුන් කිරීම කෙතරම් දුරකට සාර්ථක වේද යන්නත් සොයා බැලී ය. මූලික වශයෙන් පුරාවිද්‍යා ආඥා පනතට අනුව ශ්‍රී ලංකාවේ පුරාවස්තු අවම කර ගැනීමට හැකි වේද යන්න තවදුරටත් සිතිය යුතු කරුණක් වන්නේ ය.

මූලාශ

• Oxford ශබ්දකෝෂය
• ලංකාදීප පුවත්පත “පුරාවස්තු විනාශය” ලිපිය, 2014 ජනවාරී 17
• http://si.archaeology.lk/sri_lanka_protected_archalogical_monument_list.php
• http://si.archaeology.lk/video.php
• පුරාවිද්‍යා ආඥා පනත 1940
• පුරාවිද්‍යා ආඥා පනත 1998 ( සංශෝධිත )

—————————————————————————————————————————————–

මෙම ලිපිය www.archaeeology.lk/sinhala වෙබ් අඩවියේ 2017.07.17 දින පළමු වරට ප‍්‍රකාශයට පත් විය. 

—————————————————————————————————————————————–