අයි. එ්. කුමාර
රිටිගල ව්‍යාපෘතිය, මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල
කලාව යනුවෙන් හැදින්වෙන්නේ පුළුල් පරාසයක වූ මිනිස් ක‍්‍රියාකාරකම් සහ මානව කෘතීන් රැසකි. සංගීතය සහ සාහිත්‍යයට පමනක් සීමා නොවූ කලාව චිත‍්‍ර, මූර්ති, මුදානකරණය වැනි දෘෂ්‍ය මාධ්‍යයන්ට ද අයත් වේ. මිනිස් ජීවිතයට බද්ධ වූ අංගයක් වන කලාවේ පරමාර්ථය රස නිෂ්පත්තිය යි. ඇස කණ පිනවීම මගින් මිනිස් මනස සංතර්පනය කරයි ද සංගීතය, සාහිත්‍ය, චිත‍්‍ර, මූර්ති ආදී වූ කලාවට අයත් වන ඹ්නෑම විෂ්‍යයක් එතැන පැවතිය යුතුම ය. දුක, සතුට, වේදනාව, බිය, රතිය, ත‍්‍රාසය, ශුංගාරය ආදී වූ රසයන් මිනිස් සිතේ ඇති කරමින් ඔවුන්ගේ මනස පිනවීමට, අස්වසාලීමට සහ අසහනයට පත් කිරීමට යමක් සමත් වන්නේ නම් එය කලාව යි. යමෙකු සමත් වන්නේ නම් ඔහු කලා කරුවා ය. මෙම ලිපිය මගින් සාකච්ඡාවට ලක්කර තිබෙන්නේ අතීත අනුරාධපුර යුගයේ පැවතුනා වූ කලා සංස්කෘතිය පිළිබඳව ප‍්‍රබල සාක්ෂි සපයන්නා වූ නිර්මිතයක් වන වාමණ රූ පිළිබඳව ය.
අනුරාධපුර යුගයේ ඉදිකිරීම් ක්ෂේත‍්‍රයෙහි විවිධ නිර්මාණයන්වලට අන්තර්ගත වන ලෙස වාමන රූ නිමවා තිබීම හඳුනාගත හැකි ය. මෙහි දී අවදානය යොමු කර තිබෙන්නේ ගොඩනැඟිලි ඉදිකිරීමේ දී යොදාගත් ගල් කණු හිස්වල නිමවා ඇති වාමන රූ පිලිබඳව ය. මේවා බහිරව රූ, ගන රූ ලෙසින් බොහේ දෙ‌ෙනකු හඳුන්වනු ලබයි. මිටි දේහ විලාසයෙන් කොට අත් පා සහිත ව පිම්බී ඇති උදරය, විසාල ඇස්, පලල් තොල්, පලල් කම්මුල් සහ පලල් හකු වලින් යුක්ත ව විටෙක හාස්‍ය මුසු මුහුනින් විටෙක රෞද්‍ර මුහුනින් සහ විටෙක බියක් ඉස්මතු වූ මුහුනින් නිමවා තිබේන මෙම වාමන රූ බැලූූබැල්මට ම දකින්නාගේ සිත තුල හාස්‍ය උපද්දවා ලන්නේ කුරුමිටි මිනිසුන් සිහි කරවමින් ය. ක‍්‍රිස්තු වර්ෂ පලමු වන හෝ දෙ වන සියවස් වලට අයත්වන වාමන රූ උඩුකය නිරාවර්ණව යටිකය සලුවකින් ආවර්නය කර නිමවා තිබීම හෝ නිර්වස්ත‍්‍රව නිමවා තිබීම හදුනාගත හැකි වේ. නිර්වස්ත‍්‍රව මූර්ති ඉදි කිරීම ගුප්ත කලාකරුවාගේ රුචිකත්වයක්, ලක්ෂණයක් වන බැවින් මෙකී නිර්මානයන් ද ගුප්ත කලාවට නෑකම් කියනු ලබයි.
මෙම වාමන රූ අධ්‍යයනය කිරීම ඔස්සේ පුරාණ සිංහලයේ පැවති සංස්කෘතික උත්සව, නර්තනය, සංගීතය සහ විවිධ
සංගීත භාණ්ඩ ආදී වූ කලා සංස්කෘතියට අයත් යම් යම් කරුණු පිළීබඳව තොරතුරු සපයා ගැනීමට අවකාශ සැලසේ. ශිලා, ලෝහ, දැව සහ ඇත් දල ආදී මාධ්‍යයන්ගෙන් වාමන රූ නිර්මානය කර තිබෙන බවට සාදක ලංකාව පුරා විසිරීපැතිර ඇති පුරාවිද්‍යාත්මකව වැදගත්වන්නා වූ ස්ථානයන්ගෙන් අනාවරණය කර ගත හැකි ය. අනුරාධපුර ලෝහමහාප‍්‍රාසාදයේ ඇති කුලුණු හිස්වල, ථූපාරාම ස්තූප වටදාගෙයහි කුලුණු හිස් වල, රුවන්වැලි ස්තූපයට වයඹ දෙසින් වන නටබුන් ස්මාරක ආශ‍්‍රිතව ඇති කුලුණු හිස් වල පාෂාණ භාවිතයෙන් නිමවා තිබීමත්, ඇම්බැක්කේ කැටයම් අතර දැවයෙන් නිමවා තිබීමත්, ගඩලාදෙනිය සහ රිදීවිහාරයේ ඇත් දල වලින් නිමවා තිබීමත්, දැදිගමින් ලෝහ මාද්‍යයෙන් නිමවා තිබීමත් හදුනාගත හැකි ය.
පුරාණ සිංහලයේ පැවති සංස්කෘතික උත්සව, නර්තනය, සංගීතය සහ විවිධ සංගීත භාණ්ඩ පිලිබදව පුරාවිද්‍යාත්මකව සාදක සපයන්නා වූ මෙකී නිමැවුම් පිළිබදව සාකච්ඡා කිරීමේ දී මහාවංශය, දීපවංශය, ථූපවංශය, ධාතුවංශය, බෝධිවංශය, ජාතකපොත සහ සෙල්ලිපි ආදී වූ සාහිත්‍යමය සාදක මගින් කරුණු ඉදිරිපත් කළ හැකි ය. ක‍්‍රිස්තුු පූර්ව 6 වන සියවසේ දී විජය ඇතුළු 700ක් පිරිස ලංකාදීපයට ගොඩගසන විට නැටුම්, ගැයුම් පැවති බවත් දුටුගැමුණු රජු සොලීන් පරදවා මෙරට එක් සේසත් කිරීමේ ප‍්‍රීතියෙන් නාටක ජනයා නටමින් වයමින් මහත් සේ ප‍්‍රීති වූ බවත් දුටුගැමුණු රජු මහාථූපය පිහිටුවීමේ දී නාටිකාංගනාවන් නානාවිධ තූර්ය ඝෝෂක වලින් යුක්ත ව මලුුවට පැමිනි බවත් එම ධාතු ගර්භයේ නටන වයන දෙවියන්ගේ රූ ඇති බවත් දුටුගැමුණු රජුගේ කළුරිය කිරීමෙන් අනතුරුව එතුමාගේ ඔටුන්න ගැලවූයේ ද නාටක පිරිස් විසින් බවත් සහ පරාක‍්‍රමභාහු රජු නැටුම්ගැයුම් හදාරමින් නර්තනයට හා රංගනයට නාටක ශාලා සාදවා ජනතාවට ලබාදුන් බවත් එතුමාගේ රූපාවතී නම් බිසව නෘත්‍යයේ කුෂලතා දැක්වූ බවත් සහ අනුරාදපුර යුගයේ අවසන් කාලයේ දී මිහිදු රජු මහා ථූපයට නෘත්‍ය ගීත පුෂ්ප පහන් දුම් ආදියෙන් සමන්විතව පුදපූජා කළ බවත් මහාවංශයේ සදහන් ය. භාතිකාභය තිස්ස රජු මහාථූූපයට කල පූජා ගැනත් එහි දී නෘත්‍ය පැවති බවටත් මිහිදු රජු මහාථූපයට පහන් හා සුවද පූජා කලේ නැටුම් වැයුම් සහිත වූ උත්සවයක් ආකාරයෙන් පැමින බවත් මහාවංශයේ සදහන් වේ. පංචතූර්්‍ය නාදයෙන් මහා ථූපයට උදේ සවස පුද පූජා කිරීමට නියොගයන් පවා නිකුත් කළ බවටත් සදහන් වේ. මහාථුප සුණු පිරියම් මංගල්ලය සහ හ‍්‍රී මහාබෝධි ස්නාන පූජාව ආදී උත්සව සිදු කළ බවත් එහිදී පංචතූර්්‍ය වාදනයන් සහිත ව නැටුම්, ගැයුම් සිදුකල බවටත් මහාවංශයේ සදහන් ය.
දීපවංශයේ සදහන් වන්නේ බුදුන් වහන්සේ දෙ වන වර ලක් දිවට වැඩම කර යකුන් ගිරි දිවයිනට පලවා හැරීමෙන් අනතුරුව ඔවුන් තම භූමිය ගැන තුටින් උත්සව පැවැත් වූ බවත් ශ්රී මහා බෝධීන් වහන්සේ මෙරටට වැඩම වූ අවස්ථාවේ දෙවි, යක්ෂ හා නාග යන පිරිස් නටමින් ගයමින් සතුටු වූ බවත් ය. දුමින්දාගමනයත් සමග කුල 18ක පිරිස් මෙරටට පැමිනි බවත් ඒ අතර අතොජ්ජ පාදක හෙවත් බෙරවා කුලය ද පැමිණි බවත් බෝධිවංශයේ සදහන් ය. කුරුදම්ම ජාතකයේදී ධනංජය රජු වසර 3කට වරක් පැවැත්වූ කාර්තික නම් කාමෝත්සවයක් ගැන තොරතුරු පවතී. ක‍්‍රිස්තු පූර්ව 3 වන සියවසේ සිට හදුනාගත හැකි පූර්ව බ්රාහ්මී ශිලාලිපි අධ්‍යයනයෙන් නර්ථන ශිල්පීන් පිළිබදව තොරතුරු අනාවරණය කර ගත හැකි ය. මැදගම, සැස්සේරුව හා කොරවක්ගල යන ස්ථානවල වූ ශිලාලිපි වලින් නර්ථන ශිල්පීන් පිළිබඳ ව දැක්වෙන අතර එහි දී නට සහ නඩ යන නමින් ඔවුන් හදුන්වා තිබේ.
ඉහතින් දැක් වූ සාහිත්‍ය සාදක වලින් අනාවරණය වන්නේ් අනුරාධපුර යුගයේ දී නර්තන, සංගීත වලින් යුත් විවිධ උත්සව පැවති බව ය. එකී තොරතුරු සාහිත්‍යට පමනක් සීමා නොවී පුරාවිද්‍යා වටිනාකමකින් යුත් වාමන රූ ආශ‍්‍රයෙන් තව දුරටත් මෙසේ සනාථ කළ හැකි ය. සතර අභිනයෙන් ආංගික අභිනයට අයන් වන්නේ අංගචලනය යි. එනම් හිස, අත්, පාද ආදී අංගයන් උපයෝගයෙනුත්, කර, පිට, බඩ ආදී ප‍්‍රත්‍යාංග උපයෝගයෙනුත් නෙත්, කම්මුල්, නාසය සහ තොල් ආදී උපාංග භාවිතයෙනුත් සිදුකරන තාලාණුරූප හැසිරීම යි. මෙවන් තාලාණුරූප හැසිරීම් නිරූපිත වන ලෙස නෙලා තිබෙන්නා වූ වාමණ රූ අනුරාධපුර පූජා නගරයේ වන පැරණි ඉදිකිරීම් වල වූ කුළුණු හිස් තුළින් හඳුනාගත හැකි ය. මෙකී නිමැවුම් තුළින් පතාක සහ ඩෝල හස්ත හෙවත් ගජ හස්ත මුද්‍රා (නර්තනයේ දී අත උපයෝගයෙන් දක්වන්නා වූ ඉරියව්) හදුනා ගත හැකි ය. කුළුණුහිස් වල නෙලා තිබෙන්නා වූ වාමණ රූ නිර්මානයේ දී පොදු ආකෘතියක් යොදාගෙන තිබේ. එහි දී නර්තනයේ යෙදෙන විලාසයෙන් වන එක් වාමණයෙක් මැදි වන සේ ඔහුට දෙ පසින් විවිධ වාද්‍ය භාණ්ඩ හසුරුවන්නා වූ වාමණයන් පේලි දෙකක් ආකාරයෙන් නිමවා තිබීමයි. වාද්‍ය භාණ්ඩ හසුරුවන්නා වූ වාමණයන් ගේ වාද්‍ය භාණ්ඩ සහ ඔවුන් සිටින ඉරියවුවලින් පමණක් යම් යම් නිර්මිතයන් ගතික භාවයක් පෙන්නුම් කළ ද එය ද හදුනාගත හැක්කේ අල්ප වශයෙනි. නර්තනයේ යෙදෙන විලාසයක් පෙන්වන්නා වූ වාමනයාගේ හිස් පලඳනාව උඩරට නර්ථන සම්ප‍්‍රදායේ එන වෙස් ඇදුමේ සිකාඛන්ඩයට බෙහෙවින්ම සමාන වීම, නර්තනයේ ආරම්භක ඉරියවුව වන මැණ්ඩිය ආකාරයෙන් සිටීම සහ කන කර සහ දෙ අත් වල වූ පළදනාවන් යන සාධක මත ඔහු නැට්ටුවෙක්ම විය යුතු බව නිගමණය කළ හැකි ය. එහෙත් ඔහුගේ දෙ අත් දෙ දනට තබා සිටී. වාද්‍ය භාණ්ඩ හසුරුවන්නා වූ දෙ පස සිටින වාමණයන් ආතත (අතින් පමනක් හසුරුවන), විතත (අවශ්‍ය පරදි සැකසූ කෝටුවකින් හසුරුවන), විතතාතත (අතින් සහ කෝටුවෙන් හසුරුවන), ඝනය (ලෝහමය ද්‍රව්‍යයෙන් සැකසූ) සහ සුසීරය (මුඛයෙන් සුළං පිට කිරීමෙන්) යන පස්විධ තූර්යයන් ම හසුරවන්නේ නර්තනයේ යෙදෙමින් බව ඔවුන්ගේ අත් සහ පාද වල ඉරියවුවලින් පැහැදිලි වේ. උඩරට පහතරට සහ සබරගමු යන සම්ප‍්‍රදා තුනේ දී භාවිත කරන ප‍්‍රධාන වාද්‍ය භාණ්ඩයන් වන ගැටබෙරය යක්බෙරය සහ දවුල අතැතිව නිමවා තිබීමෙන් පැහැදිලි වන්නේ අතීතයේ දී වර්ථමානයේ මෙන් ගුරුකුලයන්ට සහ ඒ ඒ සම්ප‍්‍රදායන්ට සීමා වීමක් සහ බෙදීමක් නොමැතිව සංගීතය හා නර්තනය පිළිබඳ ව විවිධ සම්ප‍්‍රදායන්ගේ දැණුමක් හැකියාවක් පැවති පිරිසක් සමාජයේ සිටි බවයි. 7 වන සියවසේ ටැනන්ගේ ලංකා විස්තරයේ ‘රන් කැටයම් කළ තූර්ය භාණ්ඩ ගත් නා නා විද විජ්ජාකාරයන්….. ’ ආදී ලෙස කර ඇති විස්තරයෙන් ද සනාත වන්නේ විවිධ සම්ප‍්‍රදායන්ගේ හැකියාවන් සහ දැණුම පැවති පිරිස් සිටි බව ය.
වාමන රූ බොහෝමයක් නිමවා තිබීම හදුනාගත හැක්කේ ස්තූප වට දා ගෙවල්, පොහොය ගෙවල් ආදී වූ සංඝයා වහන්සේලා පරිහරණය කළ සහ වතාවත් කළ බෞද්ධාගමික ඉදිකිරීම් ආශ‍්‍රයෙන්ය. ‘නච්ච ගීත වාදිත විසූක දස්සන මාලා ගන්ධ විලේපන ධාරන මණ්ඩල’ යන සිල් පදයෙන් භික්ෂුව පාලනයට ලක් කරමින් හික්මවා ලූ සමාජයක සංඝයාවහන්සේලාට සංගීතය නර්තනය කැප නොවීය. එසේ නම්, මෙවන් නිර්මාණයන් ආගමික ස්ථානයන් වල දී නිම කලේ කුමක් අරභයා විය යුතු ද යන පැනය යමකුගේ සිතේ ඉස්මතු වීය හැකි ය. බෞද්ධාගමික ඉදිකිරීම් ආශ‍්‍රයෙන් නිමවීම මත එවකට පැවතුනා වූ ආගමික උත්සව පිළිබඳ ව ප‍්‍රබල සාධකයක් සපයා ගත හැකි වේ. එනම් තේවාවන්, පෙළහරවල් හෝ වෙනත් ආගමික උත්සව පිළිබඳ ව ය. මයිලගස්තොටින් හමු වූ 10 වන සියවසට අයත් අභිලේඛනයකට අනුව ධාතු පෙරහැරවල් වල දී සංගීත ප‍්‍රසංග පැවති බවටත් දහම මුල් කරගත් උත්සව සහ තේවාවන් පවත්වා පුදපූජා කරීමට රාජ නියෝග පවා නිකුත් කළ බවටත් තොරතුරු පවතී. දේවානම්පියතිස්ස රජු තාලාවචාරා ලෙසින් තූර්යවාදන කණ්ඩායමක් පවා තබාගත් බවටත් රජවරුන් විසින් කළ ආගමික පුජා වල දී තූර්යවාදන කණ්ඩායම් යොදාගත් බවටත් සාහිත්‍යයේ ඇති සාදක වලින් සනාත කරගත හැකි ය. එ් අනුව, පූජණීය ස්ථානයන් ආශ‍්‍රයෙන් උත්සව පවත්වා ඇති බවත් එ්වාට රාජ්‍ය අනුග‍්‍රහය ද මහත් සේ ලැබීම යන හේතූන් නිසාත් මෙකී නිර්මාණයන් බෞද්ධාගමික ස්ථාන ආශ‍්‍රයෙන් ස්ථාපිත කල බවට නිගමණය කළ හැකි ය. වර්තමානයේ දී ත් අනුරාධපුර ශ්රී මහාබෝධිය, රුවන්වැලි සෑය, ජේතවනය, අභයගිරිය යන පූජණීය, බෞද්ධාගමික ස්ථාන ආශ‍්‍රයෙන් තේවාවන් පවත්වා පුදපූජා (හේවිසි ගැසීම) සිදු කිරීම සහ පෙරහැර මංගල්‍යය පැවැත්වීම හදුනාගත හැකි ය.
--------------------------------------------------------------------------------
මෙම ලිපිය 2019.10.25 දින www.archaeology.lk/sinhala වෙබ් අඩවියේ ප්‍රකාශයට පත් විය.
--------------------------------------------------------------------------------